Лекция. Қабылдаудың дамуын психологиялық зерттеу

Қабылдау психологиясындағы эксперименттік зерттеулер. Сенсорлық сапаларды эксперименттік зерттеулер. Табалдырықты өлшеу әдістерін талдау. Қабылдаудың дамуындағы қозғалыстың рөлі. А.Н. Леонтьев және А.В. Запорожецтің қабылдау психологиясы бойынша эксперименттік зерттеулері. Қабылдаудың дамуына деген екі ықпал: ұлғайту және дифференциация теориялары. Перцептиті үйрену. Қабылдау және үйрену.

Стрэттон көз торының ұзақтығы өзгерістерді біртіндеп көре бастағанын көрсетеді.Алайда отыз жыл өткеннен кейін Иверт Стрэттонның тәжірибесін қайталайды, бірақ өзінің зерттеулерінің бірінде адаптацияны қарамаған. Бұған қарамастан оның тәжірибесі екі аптаға созылды, сонымен стрэттонға қарағанда екі есе көп болды.Сондықтан адаптацияның мәселесі-инверциаланған көру п.б. Келесі тәжірибелер осы мәселеге нақты еш нәрсе қоспады. Америка университеттерінде екі ұзақ тәжірибе жасалған, перцептивті адаптацияның инверсияға қатыстылығына.Сол кезде Австриялық психолог КОЛЕР, инвертировты көрумен айналысты,ол Стрэттонның шешіміне толық қосылды.

Күнделікті тәжірибеде осы авторлар естен кеткен деректерді қараған.

Біріншіден перцептивті адаптация (храно) көне тәжірибе кезінде ашылған, барлық тәжірибелерде бірдей болған.

Екіншіден Тәжірибедегі адам адаптация кезінде инверсияға қатысты қателескен.Былайша айтқанда, тәжірибеші сұраққа жауап беруден қиналған, олар әлемді қалай көреді,тура немесе төңкеріліп.

Үшіншіден тәжірибе жүргізген авторлардың өздері, тәжірибені толық перцептивті адаптациямен аяқталғанын айтса да, ең маңызды жерін, яғни дұрыс елестеудің басталуын айтпаған.

Төртіншіден барлық зерттеулерде суретті көру кезінде көруге қатысты, оның интроспективті анализі, төңкеріліп көретін өрісті ұзақ адаптация кезінде де көрген.

Қабылдаудың басқа өзгерістері:

1)Затты көру кезінде фактіні анықтау қиынға соғады.

Сонымен инверциаланған көру кезінде затты оның көреі бұзылады.Бұл жағдайда өзінің басының шайқауымен және көзінің қимылдауымен өзгереді.

2) Инверциаланған көру кезінде затты анық көру жойылады.Затты дұрыс көрмеудің 2 формасы бар.Біріншісі-затқа еңкею.Екіншісі вертикаль бойында.

3)Барлық зерттеулерде,стрэттоннан бастап инверция кезінде нақты еместік, дұрыс көрінбеушілікке, иллюзияға алып келеді. Осы образдарды Стрэттон жазған, ол бейнелерді инверциаланған көру кезінде анық және нақты көрген. Ол басында заттарға таң қаларлықеш нәрсе әкелмегендігін, біз обьектерді көргенде, яғни қалыпты жағдайда көргенде оларды біз өтірік немесе иллюзиямен көреміз.

4)Көру кеңістігін инвертоскоппен көргенде инверсия бейнесінде көрінеді,ол өзінің координатына негізделеді.

Түйсіктің негізін анализдеу және салыстыруды атап көрсеткен жан, инвертоскоппен көргенде қоршаған әлем өзгеріп,яғни төңкеріліп көрінеді.

Бұл жағдайда перцептивті адаптация кезінде құбылысты өзгертіп көреді.

Инвертировты құбылысты Гипсон зерттеген.Ол түйсінудің көрініп тұрған әлемнен көрініп тұрған өріске өтуін зерттейді.

Инверциаланған көрудің адаптацияда зерттеулерде көрсетеді.Тәжірибе кезінде бір-біріне қатысты үш стратегия туындайды.

1)Тәжірибедегі адам өзін еркін, яғни ол өзін қараңғы бөлмеде сияқты сезіну. Алдымен ол өзіне таныс зат-ды сипап біледі.Бірақта тәжірибеші күннің соңында ештеңкені есіне түсіре алмайды, оған керекті заттарды,сонымен қатар таныс емес жерде сияқты қолайсыз сезінеді.

2)Кейін ол қимыл жасай бастайды және олардың дұрыс болғанын қалайды.Мысалы:чашканы алу үшін қолын созғанда оның дұрыс болғанын қалайды.Оған чашка төңкеріліп көрінгендіктен,қолын айналдыра ұстау керек.

3)Бұл стратегия перцептивті адаптациямен аяқталады.Ол бақылау транспозициясымен байланысты.

Тағы бір тәжірибеде инверциаланған көруге арналған.Тәжірибені 4сағат инвертоскопты күннің іші жартысында киеді 2сағатқа шешіп қояды кейін күннің екінші жартысында тағы да 4сағат киеді.Сосын азанға дейін шешіп қояды.Бұл тәжірибеде толық перцептивті адаптация болатынын көреді.

Алғаш көре бастағанда инвертировты көру бірінші төмен көрінеді, ал кейін біртіндеп қалпына келе бастайды.

Бұның барлығы перцептивті адаптация кезінде жаңа бір бейне қаб,бұрынғы қабылдауымен бірге көрінеді. Адам инверциаланған көру аймағында әлемді дұрыс бағдарлай алатын қабілеті бар, ал бірақ инвертоскопсыз көріп тұрған әлемді қабылдай біледі