МИТ РӘХИМОВ – ТУГАН ТӨБӘК ҖЫРЧЫСЫ

Сөләйманова А.М.

Лениногорск шәһәре

№ 4 гомуми урта мәктәбе

Фәнни җитәкче: Ситдикова Х. М.

 

Син-мәңгелек, повесть-романнарың

“Үлем”, дигән сүзне белмиләр.

Бөекләр белән җирдән китсәләр дә,

Хәтерләрдә мәңге яшиләр.

“Өлешемә тигән көмешем”дә

Йөри әнә бәхет өләшеп.

Батыршалар җаннан-җанга күчеп,

Хаклык өчен йөри көрәшеп.

 

(“Әйләнәм дә...” Таһир Шәмсуаров)

 

Халык җанын аңлап, туган телебезнең бөтен тәмен тоеп, һәр әсәренә үз күңел хисләрен салып иҗат иткән ул безнең Җәмит Рәхимов.

Татарстаныбызның гүзәл табигатьле Шөгер төбәгендә туып, сихри шомырт әрәмәләренә хозурланып үскән Җәмит Рәхимовны әдәбият үзенә буйсындырган.Шуңа күрә аның әсәрләре авылча саф, гади. Язучы бу җирдә ашкынып, янып-көеп, шатланып-сөенеп яшәгән. Бу җирдә аның ата-бабалары торган. Әсәрләрендә язучы тормышны, табигатьне яратам дип шапырынмый, ә хисләрен геройларының теле белән әйттерә.

“Зәңгәр моң” хикәясендә лирик герой туган якның гүзәллегенә соклана һәм читтә үскән топольне кызгана: “Шулай көньяк зифалары белән хозурланып йөргәндә, күземә читтәрәк бер ялгызы үсеп утыручы тополь чалынды. Никтер йөрәк чәнчеп куйды. Иңгә иң куеп күкрәп үскән иптәшләреннән читтә боегып утыручы агачны кызгану хисе иде бугай бу. Шундый ук тополь шул ук җир, шул ук һава. Әмма бу тополь никтер рәнҗүле, боек. Торышында да тегеләрнеке кебек үк купшылык, зифалык, горурлык сизелми”. [ 2;102]

Җәмит Рәхимов илленче елларда очерк характерындагы язмалары белән күренә башлый. Очерк – авторның үз күзе белән күргәнне тасвирлап, сөйләп чыгуга корылган эпик жанр.[1;128] Соңга таба Җ.Рәхимов бу жанрга игътибарын тагын да көчәйтә. Аның “Алтын яткан җирләрдә”, “Кобзарь - Тукай кунагы”, “Якташларым”, “Батырлык чакрымнары” исемле китаплары, газета-журналларда, башка жентыкларда басылган дистәләрчә бүтән очерклары, шул чорның документаль елъязмалары буларак, сугыштан соңгы колхоз авылы һәм нефтьчеләр тормышын җанлы картиналарын күз алдына китереп бастыра.

Җәмит Рәхимов-нефть темасына язылган 400 дән артык очерклар авторы.Ул-татар публицистикасында, татар әдәбиятында нефть темасын бөтен тулылыгы белән тасвирлаучы, баштанаяк аңа хезмәт итүче язучы.Татарстан нефтенең, Шөгер төбәгендә нефть эзләү, табу һәм чыгаруның тарихы өстендә дистә еллар буе эшли Җәмит Рәхимов. Ул кешеләрнен аерым сыйфатларын, табигать күренешләрен сурәтләү белән генә чикләнми, персонажларның эш-хәрәкәтләрен, уй-фигыльләрен, үзара мөнәсәбәтләрен дә сурәтли. Автор бер-бер артлы килүче вакыйгаларнын үзара эзлеклелеген саклый, берсен икенчесеннән китереп чыгара, бер вакыйганы икенчесенең дәвамы итә. Җәмит Рәхимов очеркның художество төрен сайлый. Художестволы очерк белән кешеләрнең яшәеш шартлары эченнән тотрыклы мөнәсәбәтләрне эзли. Аның “Өлешемә тигән көмешем” әсәрен очерк һәм повесть дип тә әйтеп була. Бу әсәрдә ул кеше характерын типик итеп тасвирларга омтыла. Аның сюжетын төзегән вакыйгалар юлдагы очрашулардан, очраклы сөйләшүләрдән гыйбарәт.

Җәмит Рәхимов 1953 елда Иске Шөгер урта мәктәбен тәмамлагач, өч елга якын Әлмәт нефть һәм газ хуҗалыгы предприятеләрендә оператор һәм электромонтер булып эшләгән. Үзенең эш тәҗрибәсе “Өлешемә тигән көмешем” повестен язарга да ярдәм иткәндер. Ул әсәрендә туган җирнең гүзәллегенә мәдһия җырлый, гади халыкның эшчәлеге, уңганлыгы белән горурлана, шатлана.

Әсәр 1987 елда язылган, теле гади, аңлаешлы. Повесть олы яшьтәге мәктәп балаларына багышланган. Төп геройлары-гади авыл кешеләре: авыл хатыны Галибә, аның апасы Мәчтүрә, Рамазан, Хаммат, һ.б.

Җәмит Рәхимов гади авыл кызы- Галибә язмышын күрсәтә. Яшьли әтисез- әнисез калган ятим кыз, Мәчтүрә апасы тәрбиясендә үсә. Өстенә кияргә рәтле киеме, туйганчы ашарга ипие булмый. Әмма апасы белән дус торалар, эшкә яшьли өйрәнеп үсә. Колхозда эшләгәндә дә бер дә сынатмый, эшен белеп эшли, нинди генә эш кушсалар да тырышып җиренә җиткерә. Яраткан кешесе –Рамазан белән дә эштә танышалар. Икесе дә уңган, булган, тормыш корып җибәрәләр. Бәхетләре генә озакка бармый, Рамазан үлә. Ансыз авылда яшәү кызыгы калмагач, Галибә шәһәргә нефть эшенә китә. Оператор ярдәмчесе булып эшли башлый. Җәмит Рәхимов әсәрдә оператор эшенең бөтен нечкәлекләрен бирә, эш кешесенә соклануын яшерми. Хаммат кебек эш рәтен белгән яшьләрдән үрнәк алырга өнди.

Өлкән буын белән яшьләр арасындагы мөнәсәбәт, рухи элемтә- мәңгелек мәсьәлә ул. Яшь буынны тәрбияләүдә өлкәннәрнең уңай тормыш тәҗрибәсе тәэсире бик кирәк. Үз төбәгеңдә, күршеңдә, яныңда горурланырлык кешеләр, аларга лаек булырга тырышу теләге тудыра. Моның өчен безнең зирәк һәм тәҗрибәле өлкәннәр киңәшенә һәм өйрәтүләренә колак салуыбызның кирәклеген искәртә автор.

Авторның “Өлешемә тигән көмешем” повесты ВЛКСМ өлкә комитеты премиясен ала.

Җәмит Рәхимов әдәби проза өлкәсендә дә уңышлы гына адымнар ясый. Әдипнең хезмәт һәм әхлак темаларына багышланган “Девон хәбәрчесе” (1977), “Тәвәккәл таш яра” (1981) исемле повестьларын укучылар җылы каршылый. Инде “Уртак хәсрәт” (1985), “Сагыш” (1991), повестьлары, “Кыядагы чәчәкләр” (1989) һәм “Батырша” (1992) романнары чын-чынлап танылу китерәләр.

Татар әдәбиятының йөзек кашы булырлык “Батырша” романында телебез язмышы, динебез, тарихыбыз, халкыбыз киләчәге турында сөйләнә.

“Кыядагы чәчәкләр”романының язылу тарихы бик гыйбрәтле һәм кызыклы икән. Җәмит Рәхимов нефтьүткәргеч сузучыларның тормышын күзаллау өчен, шул конторага урнашып,эшчеләр белән кырларда-яланнарда торба салып йөргән. Уренгой-Помары-Ужгород магистраленең шактый чакрымнарын җәяүләп узган. Себергә барып,андагы якташларыбызның көнкүрешен, хезмәтен, холыкларын өйрәнгән.

Нефтьчеләр турындагы әсәрен шундый сүзләр белән тәмамлый: “Нефть байлыгыбыз арткан саен, торба юллары салу да киңәя. Аларны һаман да шул ук тынгысыз хезмәт кешеләре төзи. Ил баесын, Ватаныбыз чәчәк атсын, халкыбыз мул тормышта рәхәт, тыныч яшәсен дип алар бүген дә елгалар һәм сазлыклар, чокырлар һәм таулар, кырлар һәм үзәннәр аша корыч юллар сузып һаман алга баралар.

Ак юл сезгә, кыю кешеләр! ”[2;109]

“Бөекләр киләләр дә китәләр... Юк, китмиләр! Язганнары халык күңеленә, җанына җыр булып керә дә,мәңгелек моң булып киләчәккә юл ала... Шуңадырмы, алар торган саен якынаялар, еллар үткән саен сагындыралар...”[3] Җәмит Рәхимов татар халкының талантлы баласы, шуңа күрә үзен дә, иҗатын да онытырга хакыбыз юк!

Әдәбият

 

1. Әдәбият белеме сүзлеге / А.Г.Әхмәдуллин.-Казан:Тат.кит.нәш.,1990.-240 б.

2. Рәхимов Җ.Өлешемә тигән көмешем / Җ.Рәхимов. – Казан.,1978.-188б.