аныпезер» сөзіне мағыналас сөздер

Қансорғыштар – жан-жанурарлардың қанын сорып, тіршілік ететін насекомдар .(«Қазақ тілінің сөздігінен» Редакторды басқарған: Телқожа Жанұзақов. Алматы 1999 ж, «Дайк-Пресс» баспасы, көркемдеу, 1999, 370-371б)

Қанқой –қанқұмар, қанқұйлы .(Соғыс! Соғыс!Сенсің қанқой қара түн. Сені қостар қорқау құзғын, қарға, жын. (І.Есенберлин. Шығармалар жинағы, 10, 80) (Б. Қалиев «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі», Алматы, мемлекеттік тілді дамыту институты, 2014)

Қанқұйлылық –қанқұмарлық қаныпезерлік. М: Жауыздық пен қатыгездік ана сүтімен дарыса, ондай ұрпақ ел болып келістіре ме?( Қ. Тоқмырзин, «Керзаман», 3. 128) (Б. Қалиев «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі», Алматы, мемлекеттік тілді дамыту институты, 2014)

Қанжылым –жылуы қанның жылуындай жып-жылы. М: Жаңағы сары келіншек құманды қайта әкелді. Ішінде қанжылым су. (М. Сүндетов, «Ескексіз қайық», 144)

Қан-қасап -көп адам қырылған, қан судай аққан, қан жоса болған(соғыс). М: Оның көкесі ол кезде алыс жорықта қан қасап ұрыста жүр еді. (Ш. Айтматов, «Ерте келген...47)

Барақ(қан жемесе барағым) -а) ағаштан, қамыстан жасалып уақытша тұруға арналған үй.(83б)

ә) жүні ұзын, жүндес ит (83 б)

 

4. «Қан» сөзіне тіркес мағына А) («Қазақ тілінің сөздігінен» Редакторды басқарған: Телқожа Жанұзақов. Алматы 1999 ж, «Дайк-Пресс» баспасы, көркемдеу, 1999, 370-371,372 б)

Қан айдады -ажал қуды, өлім айдады.

Қанға жерік –қанға құмар, мейрімсіз.

Қанға малды -қырып жойды, өлтірді.

Қанға сіңген -әдет жастайынан қалыптасқан, үйреншікті дағды.

Қанмен жуды -өшпенділікті қанмен, өліммен қайтарды.

Қан жалатты -аузы басын шиедей қан етті.

Қан жауғыр -қан болғыр, қанға батқыр!

Қан жоса қылды(болды) –сабап, қызыл жоса қанға бояды.

Қан жұтты –қатты қайғырды, құсаланды

Қан сорпа болды -үсті басын тер басты

Қан төкті –жанын құрбан етті.

Қаны бұзық –арам ниет, жауыз.

Қаны бір –бір кісіден тараған, қандас.

Қаны қайнады, қаны қарайды, қаны қызды -ашу қысты, ызаланды.

Қаны мойнына кетті -күнәкар болды, қанын жүктеді.

Қанына тартты –тегіне бұрды, туысып жақтады.

Қанын торсыққа құйды –еш нәрседен тайынбады, қорықпады.

Қанын сүліктей сорды -біреудің еңбегін қанады.

Қанын судай ағызды(ішті) -қырып жойды, өлтірді.

Қаны сұйық -төбелескіш, бұзық

Қандыауыз –ұстаған аңын жібермейтін (қақпан, мылтық)

Қанға рауа (рауа) –орынды, лайықты, жөн. М: Мұндай қонаққа не берсең де рауа! (Жанысбеков, 536 б)

Қан шеңгелде -шеңгелде –шеңгелмен сығымдап ұстау, бүру. М: Жүнді шеңгелдеп жұлып алды. (Ш.Айтматов, 730 б).

Шеңгел -гүл шашатын тікенекті бұта. (730 б).

Ә) (Б. Қалиев «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі», Алматы, мемлекеттік тілді дамыту институты, 2014, 329-330 б)

Қандыкөз –Бүркіттің көзі қанталап тұратын алғыр түрі.

Қанды көбе(көбе) –а)Тырнақтың айналасындағы жиек еті. М: Тырнағының көбесінен қан ақты.

Б) Бір нәрсенің жиегі, шеті.(317 б, «Қазақ тілінің сөздігі» энциклопедиясы, «Дайк-Пресс» баспасы, Алматы 1990)

 

 

Орыс әдебиетіндегі «қан» (кровь) сөзінін мағынасы

Кровожадный –жаждущий крови, убийств, жестокий, кровь враг.(стр 271-271, «Словарь русского языка», С.Н. Ожегов, Москва «Русский язык» 1984)

Кровообращение –движение крови в организме по кровекосным сосудом. (стр 271-272)

Кровопийца –жестокий, безжалостный человек, угнетатель кулаки кровопийцы. (стр 271-272)

Кровопролитие –Массовое убийство, истребление людей. (стр 271-272)

Кровопролитный –сопровождающийся кровопролитием. (стр 271-272)

Кровосмешение –половая связь между близкими родственниками. (стр 271-272)

Кровососный –всасывающий, оттягивающий кровь. (стр 271-272)

Кровный –основанный на общем происхождении от одных родителей.

Н: Кровное родство.

Вампир –а)Сказочный оборотень мертвец, якобы выходящий из могилы и сосущий кровь живых.(стр 63)

Б)Крупная летучая мышь

Нап: Сердце кровью обливается (охватывает жалость, становится страшно за кого)

Проливать свою кровь за кого-то за что-то (жертвовать собой, защищая кого-то, за что-то)

Это у него в крови (в характере, с рождения)

Словосочетание слово кровь

Кровь за кровь -(убийство за убийство)

Пить чью нибудь кровь -(мучить, угнетать)

Крови жаждать –стремится к мести, к жестокий каре кого нибудь.

 

Қазақ әдеби шағармаларынан алынған «қан» сөзіне байланысты мысалдар

1. Аталарың қазақ халқының қанішер қар ниет жендеті деп тұрған осынау тіл тартпас малды ат бауырына алуға да дайын. (І. Есенберлин «Қаһар» р. Алматы, Атамұра 2003, 18б)

Осы өзеннің сонар басына Қандыағаш тұсына қаптаған қалың көш келіп қонады (24б)(Не себепті Қандыағаш деп а)

Жоламан ең алдымен патша өкіметінің жерін қан төгіспей тату тәтті келісіммен алуға ниттенді. (28б)

Кіші жүздің кейбір рулары кей жылдары бас қосып қалған қан жайлауларда Байтабын мен Ақбөкен де үш төрт рет ұшырасқан. (34б)

Бұл жақта енді аялдаса қан болатынын түсінді. (35б)

2. «Нағыз көзін шұқитын қанішер еді, қарашы, қандай қадірлі жерде тұрғанын» деп қу басына кіжінеді().(І. Есенберлин «Қаһар»р. Алматы, «Ан Арыс» баспасы, 2010, 319 б)

Қоржынды қарабура сияқты жендеттердің көзімен қарағанда, әрине, сіз қарақшы қанішерсіз...(320б)

Бөрінің аузы жесе де қан, жемесе де қан, Кенесары бұл оқиға менің бұйрығыммен істелген жоқ дегенге Обручев пен былтыр Генстің орнына келген генерал Ладыженинский нанбады.(327б)

Бірақ Кенесары ешқашан дәл мұндай шектен шыққан қанішерлікті көрсетпеген. (327б)

«Қанына тартпағанның қары сынсын дейді ғой халық, бүкіл қазақ елін әлде де хан тұқымының абыройынан төмен санап отырғанын қарашы, хан иемнің» (331б)

Тек от тісті, орақ ауызды, қызу қанды Қыпшақ Иман батыр орынан атып тұрды. (332 б)

Қалған қалың бұқара қаны қарайған ханнан іргесін аулақ салып, өз қоныстарына тарады. (333б)

3. Жауды көрсе қуанған,

Аламасын қанға суарған. («Хан Кене»тарихи жырлар, толғаулар, дастандар, пьеса мен деректі баяндамалар. Алматы, «Ана тілі» баспасы, 2012, С.Дәуітов құрастырған, 13б)

Тастап көштің ол жақты,

Атаң қонған Абылай,

Қанды көйлек еліңді (41б, Нысанбай жырау, «Кенесары-Наурызбай»дастаны)

Сенін атаң Ер Қасым

Туғаныңды анадан,

Қан шеңгелдеп туыпты

Шараналы баладан (41б)

Қан құстырып келейін,

Сақау қырғыздың талайын (43 б)

Суырылмай темірі,

Қанменен қатты-ау жібектен (48б)

Қанына қырғыз қарайды

Несіне тұрсын оянып...(118: 55 б)

Қарнына анасының қан шеңгелдеп,

Қызартып екі көзін ашып туған. (Жүсіпбе қожа Шайхисламұлы «Қиса Наурызбай төре», 70 б)

Кенесары батырға

Қан жауғандай боп кетті

Жер мен көктің арасы

Кенесары батырдың

Қан толғандай қызарды

Көзінің ақ пен қарасы... (Доскей Әлімбаев «Кенесары» поэмасы, 170б)

Ойың бар ма, жан балам,

Қанды-қанмен жуудан? (И. Жылқайдарұлы «Кенесары Саржан», 203б)

4. Жүргеніңді ұмытпа намысты елде,

Ханға айналам деймісің қан ішкенде. (Рафаель Ниязбек «Шығармалары» 6-том, Алматы, Қазақпарат, 2015, 66б)

Ғұмыр бойы келсе де атып, асып,

Қанға жерік толмапты табағы әлі («Қан кешу» поэмасы XV-Б, 320 б)

 

 

Орыс әдебитінің шығармаларынан мысалдар

1. Сам старик весь покрытый ромами и истекая кровью отчаянно бился до последней минуты и умер с криком: «Не сдавайтесь, братья!» -(Майн Рид Гаспар Гаучо «Водой по лесу»р. Скифы Москва 1992, стр 9)

Этот бич покрывает спину животного сетью кровавых рубцов и просекает одним ударом кожу человека. (стр 16)

Под защиту деревьев, оставляя за собою широкие кровавые следы: остальные валялись на песке в предсмертных судорогах. (стр 24)

Таким хладнокровием такою выдержкою отличаются толькот вполне опытные охотники. (стр 25)

Пойдемте, друзья, сделаем попытку пугнуть этих кровожадных хищников и докажем им, что человек все таки выше их, несмотря на всю их силу! (стр 99)

Как свирепо вращал налившимися кровью глазами, можно было предположить, что он очень рассержен. (стр 135)

Он прекрасно знал. Что отведав крови, пирани будут преследовать их...

Он чтобы не упустить случая еще раз полакамиться их кровью.(стр 384)

Треваньов не верил, что существуют такие кровожадные люди и говорил, что Мундруку преувеличивает...(стр 398)

Я уверяю вас, что, к полуночи мы избавимся не только от своих кровожадных соседей, но и вообще от всех несчастий... (стр 404)

5. Спецовки их были изодраны в клочья, и квозь лохматья видны были плохо перевязанные раны, кровоподтеки и обнаженное, в ожогах тело. (стр 312, Евгений Воробьев, Дмитрий Кочетков «Я не боюсь не быть», Москва, Издательство полит, литература, 1983)

6. А крупповская сталь не замещивала на человеческой крови кирпичную пыль белорусских городов. (стр 206, Ирина Малакович «Портрет Матери», Москва «Молодая гвардия» 1986)

7. Ведь у нас в Крае колхозники и кормими, и одевами, и кровь давали всей партизанской армий. (стр 267, Александр Афанасьев «Предел Досягаемости» Лениздат 1987, Хроника партизанской бригады)

Не спасешься от доли кровавой

Что земным предназначила твердь...(стр 281, А.Афанасьев)

8. Тени предков! Потомок прощается с вами,

Покидает он кровь родового гнезда...(стр 5, Джон Гордон Байрон, «При отъезде из ньюстедского Аббатство» Собрание сочинений в четвырех томах, 2 том, Москва, Издательство «Правда» 1981)

Пусть старость мне кровь беспошадно остудить,

Ты, память былого, мне сердце чаруй. (Д.Гордон «Первй поцелуй любви», стр 17)

Вы знали –жизнь моя всегда горячий кровью

На первый ваш призых откликнуться ждала. (Д.Гордон «Георгу, Графу Делавару», стр 26)

С тобой пусть плачет непритворно,

За всех кровь сердца льет оно! (стр 30, «Посящается Мэрон» Д.Байрон)

Коль хочешь ты, чтобы нам страданье

Заледенило в жилах кровь («Мой стих печален», стр 34, 1807 г.марта)

Слеза кровавая порой

Не может более сказать,

Чем звук прощанья роковой! («Расставание» стр 42)

Любить бы стало сердце вновь,

Но из него все льется кровь («Написанные при отъезде из Англии», стр 44)

Пускай за нами следом

Течет тиранов кровь (стр 50, «Песня Греческих повстанцев»)

Кровью вражеской кавели

Стойте рабское клеймо, (стр 50)

Вы видели, как этот столп огня

Играл своим кровавые отраженьем

В волнах дрожащих Темзы,...(«Адрес, Читанный на открытий театра Дрюри-Лейк», стр 59)

Ты пал! Кровь твоя течет

Не по земле, а в наших жилах...(стр 75, «Ты кончил жизнь путь»)

Чем горькой кровью и стыдали

Палтить за право быть князьнам..(стр 81, «Ода с французского»)

Кровь наций яростно струя

В убийств бескрайние моря (стр 82)

Кровосмешение, разврат

И прочих развлечений ряд.(стр 108, «Зачарованная эпиграмма»)

Пою дитя любви, вождя войны кровавой,

Кем бриттов отдана Нормандии земля..(стр 116, «Победа»)

Были совершены всевозможные насильственные действия, за исключением разве только прямого кровопролития...(стр 123, «Произнесенная в полаже лордов»)