Сыртқы экономикалық қызметтің даму факторлары. Қ.Р. сыртқы экономикалық қызметтің ерекшеліктері.

БҰҰ мен басқа да әлемдік ұйымдарға кірген соң Қазақстан жаңа қиындықтарға тап болды. Атап айтқанда: сыртқы саясат, қорғаныс, халықаралық қауіпсіздік және өз күшімен әлемдік экономика және әлемдік қауымдастықтарға кіру қиыншылықтарына тап болды.

Халықаралық аренада Қазақстан сапалы ортаға тап болды. Ол ортада оның сыртқы экономикалық бағыты, басқа мемлекеттердікі сияқты өз логикасы арқасында дамиды.

Геологиялық жағдайы мен Этно – демографиялық құрам спецификасымен, Қазақстанның экономика мен әскери қүрылыс саясаты Қазақстанды әскери және саяси қауіпсіз, өз күшіне сенетін, ақылды және салмақты дипламатиялық бұрынғы кеңес мелекеті ретінде көрсетеді.

Республикамыз өзгеріссіз, халықтық – мемлекеттік мүддені қорғау саясатын жүргізеді. Атап айтқанда, азаматтардың игілігін, олардың Конституциялық құқықтарын қорғау, шекарамыздың тұтастығы мен тәуелсіздігін сақтау. Қазақстанда Н Назарбаевпен жүргізіліп жатқан әлеуметті-саяси өзгерістерді ескерсек, тез арадағы сыртқы саясат мақсаты Республика ішінде Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде құрылуп, дамуын қолдау болып табылады.

Қазақстанның әлемдік ұйымға даму арқылы, екі жақтық ынтымақтастық және халықыралық ұйымдарда белсенді жұмыс жүргізу арқылы кіру міндетті шарт ретінде қойылды. Қазақстан өзін бебітшіл мемлекет ретінде көрсетті.

1992 жылдың 5 наурызында Қазақстан БҰҰ на мүше болды. Осыған орай, біз әлемдік істерге қатысу құқығына ие болып, жалпы адамдарға ортақ проблемаларға, өркениеттік адамзаттың дамуына қатысуға мүмкіндік алып, саяси жетістіктерге жетуге, саяси, экономикалық, әлеуметтік, гуманитарлық және басқа да салаларда жетістікке жетуге мүмкіндік алды. Бұл, халықаралық мәселелер, БҰҰ қарастырылатын мәселелер, Қазақстанның алемдегі орны мен рөлінің нәтижесінде жүзеге асырылды. Бұл жерде шешүші рөлді БҰҰның 47-ші Бас Ассамлеясындағы Қ.Р. Президетнті Н. Назарбаевтің бірінші аттануы (сөз сөйлеуі) атқарды. Бұл Ассамлеяда Тәуелсіз Қазақстанның әлемдік ұйымдарда қатысу қағидалары қарастырылды. Қ.Р. президенті өз сөзінде сыртқы саяси бастамалар жйында айтуы, бұл жас мемлекеттің әлемдік саясатқа қатысуға және Әлемдік ұйымның мойындауына ие болды. Президентіміздің салмақты және прагматикалық курсы және Республиканың халықаралық нормаларды сақтауы, Ұйымның қатысушылар тарапынан сүйеніш және сінімге қол жеткізді.

Келіспеушіліктерді, қайшылықтарлы реттеу, Қазақстанның елдермен қарым қатынасында өмірлік маңызға ие. Қазақстанның геосаяси жағдай ерекшелігіне байланысты, еліміз көпвекторлық саясатты ұстанады. Азиялық және Еуропалық елдермен қарым қатынасты дамытуды жүзеге асыруға ұмтылды.

Нақты сыртқы экономикалық басымдыққа тоқтала кетсек, посткеңестік кеңістік интегрциясы еліміз үшін ең маңызды мақсат болып табылады. Бұс процесс БҰҰның шеңберінде және Одақтың екіжақты байланысы арқылы өтеді. Президеттіміз ЕУразиялық Одақты интеграциялық білім алу ретінде орындау идеясы, Одаққа мүше мемлекеттер арасында қолдауға ие болды. Кеден Одағы құрылуы мен Орта-Азиялық Одақ шеңберіндегі жалпы экономикалық кеңістіктің құрылуы Қазақстанның дұрыс жол таңдағанына дәлел болып табылады.

Одақтың келешегіне әртүрлі бағыттағы тіл табысу, көпшілік мүше мемлекеттер тиянақты жетілдірудің қажеттілігін қолдады. «Еуразиялық Одақ мемлекеттерінің құрылу» проектінде Н. Назарбаев мынаны атап өтті: «ТМД органдарының қазіргі таңдағы құрылымы өз интеграциялық потенциалын толық түрде іске асыра алмайды. Бұл мәселеге Одақ жетекшілері ғана емес, бұл мемлекеттердің көпшілік бөлігі көңіл бөледі.» Сондықтан да көпшілік саясаткерлер Одақты реформалау тұжырымына сүйенетіндігі бекер емес.

Қазіргі таңда ТМДның мүшелерін экономикалық интеграциялау қажеттігі ешкімді күмандандырмйады.

Одақ кәсібінің басымдық бағыты экономика болып табылатындығын атап айту қажет. Бұл жерде экономикалық байланыстың қиын түптетілі және халық шаруашылығының ұзақ уақыттық ынтымақтастығы басты фактор болып табылады. ТМД елдері саяси қатынасын экономикалық қауымдастық арқылы нығайтады. Одақ арқасында тайталасудан аулақтауға мумкіндік алды. Және де Одақ, тек мемлекеттердің бірігуі арқылы шешілетін проблемаларды шешуді жеңілдетеді. Одақта тығыз байланысқа ұмтылушы мемлекеттер, оны ТМД шеңберінде жүзеге асыра алады. Қазақстан, Ресей, Белорусь мемлекеттерінің Кедендік Одағына мүшелік ету мысал ретінде көрсетуге болады. 1994 жылы Қазақстан, Өзбекістан және Қырғызстан біріңғай экономикалық кеңістік құру туралы келісім жасады.

Бұд орайда Қазақстанның саясаты басқа тәулсіз мемлекеттерга қатысты парралельді екі дәрежеде жүргізілуі тиіс.

Біріншіден, екі жақтық негізде дамыту

Екіншіден, ТМДны қабілетті одақ ретінде сақтау

Көріп тұрғанымыздай Қазақстан АҚШ, ҚХР, Жапония, Оңтүстік Корея және басқа да ТАА ға мүше мемлекеттермен қарым қатынас жасау үшін бірінші қадамын жасады. Халықаралық өмір процессіне қарайтын болсық Қазақстан бұл этапта жаңа мемлекеттік дәрежеге шықты.Де-юре халықаралық мойындау кезеңі соңына келді. Басқа ммлекеттермен дипломатиялық қарым қатынас орнату жалғасуда. Қазақстанның халықаралық қатынаста толыққанды субъект ретінде құрылуы, бір уақытта өтуі мүмкін емес. Қазақстанның бірінші жылдары халықаралық ұйымдарға қатысуы табысты деп айтуға болады. Қазіргі таңда Қазақстанның Исламдық Конференция Ұйымыа кіруді өлшемді түрде қарастыру қажет.

Қазақстанның араб елдерімен әзірше енді құрылу барысында. 1993 жылы Н.Назарбаев Египетке сапар жасады, бірақ ешқандай шарт жасасқан жоқ. Исламдық фактор және араб-израйльдік қақтығыс осы араб мемлекеттерімен қарым қатынатың әлсіздігіне себепші.

Араб әлемінің өзінде Жақын және Орта Батыстағы шиеленістер де себепші. Мысалы Араб Әмірлігі, Иран және Ауғаныстан елдерінің арасы шиеленіскен.

Қазақстанның араб мемлекеттерімен әсіресе Сауд Аравиясымен инвестицияның мен кредиттердікелуі Қазақстан экономикасына дамуға жол ашады. Араб мұнай өндіруші мемлекеттер мен компаниялардың тәжірибесін пайдалану өте маңызды. Экономиканың өсуіне Батыстың мемлекеттерімен сауда-экономикалық қатынас маңызды. Олардың көпшілігі металл, пайдалы қазбалар, күріш ет және бидай сияқты өнімдерге сұранысқа ие. Олар болса Қазақстанға арзан және сапалы тауарлыр экспорттауы мүмкін. Қазақстанға араб елдерімен жақсы қарым қатынас жасау үшін, Орта Батыс елдерімен арақатынасын тұрақты ету қажет. Қазақстан дипломаттарына араб елдерімен шарт жасасу оңайға соқпайды.

Қазақстан алдына біраз шешілмеген сыртқы саяси мәселелер бар. Қазақстан әлде де көптеген маңызды әлемдік ұйымдаға мүшелі еткен жоқ, коптеген мемлекеттермен дипломатиялық шарт жасасқан жоқ. Қазақстанда дипломатия әлі белсенді, шешуші және прфессионалды дәрежеге жеткен жоқ.

Ол дәрежеге жету үшін қандай мақаттар қойлу керек? Осының арқасында Қазақстанның тәуелсіздігінің нығаюы, әлеуметтік-саяси, этносаяси тұрақтылық, экономикалық тұрақтылық және шекарасының тұрақтылығы осыған байланысты.

Ең бірінші сыртқы саяси мақсат, ол Ресей Федерациясымен достық және одақтық қатынасты, өзара түсіністік қатынастарын сақтап қалу.Қазақстан үшін бұл сыртқы саясатта ең басымды бағыт болып табылады және бұған көп көңіл бөлуді талап етеді. Ресейдің әскери күші және олардың әлемдегі күші Қазақстанға дипломатиялық бағытта көмегі тиеді.Қазақстан дипломатиясының неғізгі бағыты КСРО тарағаннан кейін өзін тәуелсіз мемлекет ретінде құрып, дамыту. Байқоңыр, Каспий теңізі басқа да әскери полигондарды, мұнай құбырларын жүргізуү этникалық диаспораларды, азаматтық мәселелерін дос мелекеттер арасында конфликттік жағдайға әкеп соқтыруға жол бермеу.

Ел тәуелсіздігін нығайту, шекараның біртұтастығын сақтау үшін, Қ.Р. халықаралық қауіпсіздік қорына кіру маңыздылығы жағынан екінші мақсат болып табылады.

Үшінші кезекте ішкі экономиканы дамытуда жүйелік өзгерістерге қол жеткізу, нарықтық механизмдерді, инфрақұрылымдарды құру болып табылады. Қазақстанның сыртқы саясатында экономикалық қауіпсіздік, энергетикалық тәулсідік, транспорт пен байланыс салалары бірінші кезекте болуы тиіс.

Министірліктер мен ведомстволардан басқа Қазақстан МИДте үлкен ролге ие болу тиіс.

Төртінші мақсат ол орта азия мелекеттерімен достық қарым қатынас жасау, және олармен тарихи, рулық, мәдени сал дәстүрлерін бірлесе сақтау.

Қазақсан ең дамыған 30 мемлекеттердің құрамына кіру және БСҰ на кіруді мақсат етті. Ол үшін Қазақстан төмендегідей сыртқы экономикалық мәселелерді шешу қажет:

1. Қазақстан өнімін сататын нарық іздеу, соның ішінде мұнай экспорты;

2. Инвестиция тарту;

3. Көршілес елдермен бұзылған сыртқы экономикалық қатынастарды қайта жаңарту;

4. Азия мен Еуропа елдерінің тәжірибесін пайдалану, әсіресе Қытайдың;