Илалын, тудым мондена гын, 4 страница. Вашке латкумытат лиеш.

Вашке латкумытат лиеш.

 

Шун курык вуй гычын ончем да

Мылам эре тыге чучеш:

Мемнан ялнаже верланалын

Онарын патыр кидтупеш…» -

 

«Кидтупла пӱртӱсна коеш гын,

Тугеже парняжат лийшаш…» -

«Тыгайже кудытат эсогыл!..

И кажныжым эҥер ушас.

 

А коремйол-влак улыт келге,

Тура, юалге…Лӱдатат!

Эн келгыштыже лум эсогыл

Кеҥежымат кия, волгалт» -

 

«Мый рывыжым, поктен коштшемла,

Йомдарышым нер йымачак,

Да курык вуйышко кӱзальым

Мый пеҥыж-пеҥыжын вигак.

 

А рывыжет чояк улашын:

Кожла коклаште, курыкеш

Пыжашыжым кӱнчалын туштак -

Еҥ коштдымо улак вереш.

 

Мыят, лап лийын, рывыж рожыш

Ончальым – кенета ужам!

Да тунамак шканем шке шым ӱшане-

О, Юмо, рашак мом колам?

 

Лач игыж-шамыч йыҥысеныт…

Шуженыт, очыни, вучен…

Йӧра, тунам кеч ыжым лӱйӧ!..

Авашт, чояк, утлен шуктен»

 

Регеж чарналтыш…Эргыж-шамыч

Ваш-ваш ончальыч: «Мом шона?».

Пикелыкат эсогыл ӧрӧ

Да йодо порын шып гына:

 

«Мом, ачаже, шонет тынаре?» -

«Ачай, ала ойлет, чынак» -

«Ойлаш те йодыда? Но чынже

Лиеш чай, витне, кочырак…

 

Икече, пӧртсий годым, йӱдым,

Ик омо кончыш мыланем.

Мый шуко коштым вуйым туржын…

Раш лие таче вел, шонем.

 

Кава гыч волтыш кайык-влакым

Ош Пӱрышӧ ала-молан

Да, иктым кодыде, чылаштым,

Пӧлеклыш, кучыктыш мылам:

 

«Келшен илалышт, куандарышт

Шып икте-весыштым ваш-ваш,

А кредалаш, чӱҥгаш тӱҥалыт –

Нимом от ыште: пӱрымаш!

 

А нунын ешышт шукемеш гын

Я нунын дек ушна весат –

Пырля илалын огыт турко:

Каят вес верыш я колат.

 

А чотышт койын иземеш гын,

Чараш ок лий нимо денат:

Нунат тыгакак, утышт семын,

Каялыт я колен пытат.

 

Ик чот гына лийшашыс тыште:

Латкумыт – але нимыняр!

Тунам ок пыте тыште илыш –

Кава лиеш ояр, яндар.

 

Тыгак весат эше пӱралтын –

Шем кайык вел илен кодеш

Да, йомшо таҥыштым шарналын,

Шорташ чон йӧсын тӱҥалеш»

 

Чылан шып лийыч…Неле шоныш

Кӱ семын кажныжым темда.

«Ала огеш кӱл ыле суртым

Тышакын, ачаже, шындаш?» -

 

«Ой…Пӱрымаш сайжак огеш лий…

Латкум еш – тиде латкум сурт…

Кугу илем марте ялнаже

Тугеже нигунам ок куш»

 

Регеж тыгае кочым колын

Тӱҥале пеҥгыдын ойлаш:

«Мый тидым ойлыде шым чыте –

Кӱлешак тыланда палаш.

 

Адакшым те гына? Эсогыл

Уныкадан уныкажак!

Тышакын шочшо, тышке толшо

Ты омым шарнышаш эртак.

 

Вес тукым вож гыч кеч улат тый,

Кеч вес йӱлам шуктен илет,

Келшен илал тый кайык семын -

Йоҥгалтше каргалтде йӱкет» -

 

«Ачай, шем курныж шкетын кодын,

Тый маньыч, тӱҥалеш шорташ.

Молан чылт шкетын тудо кодын?

Кузела тидым умылаш?» -

 

«Игем-влак, илыш модыш огыл,

Кеч шукынжо тыге шонат –

Чонан ма чондымо коклаште

Каяс эреак кредалмаш.

 

Регежыш толшо-влак коклаште

Лектеш докан шем курныжат.

Шижтарынеже дыр улмашын

Лач тидымак мылам омат?»

 

…Ала-кӧн йӱк урем гыч шоктыш:

«Пушеҥге шӱй кӧлан кӱлеш?»

Шукат ыш эрте, угыч солныш:

«Пушеҥге шӱй кӧлан кӱлеш?»

 

«Элнет кундем гыч шӱм конденыт…

Ала пазарыш наҥгаят?

Огеш кӱл манын каласем мо?

Тек ончыко, умбак каят» -

 

«Чыталте, Сай, мемнан Энсайна

Апшат пашалан пеш шӱман.

А мо, ик тер шӱм налына гын?

Мом каласет, Энсай, тидлан?» -

 

«Ачай, пырчат тореш ом лий мый.

Кычал коштмешке – налына!

Садак чоҥем мый апшаткудым -

Тунам лиеш шӱй лач гына» -

 

«Пешсай, тугеже курж уремыш -

Уке гын каенат колтат» -

«Ачай, тый ямдыле шийвундым.

Лектам кудывечышке мыят»

 

Ястарышт…Тӱлышт…Сийлышт…Кайышт…

Еш погыныш пырля адак.

«Пеш кӱлешан паша ышталте…

А апшаткудо? Кӱлешак!»

 

…Коҥгаш кудалтыме пареҥге,

Чот кылмыше сӧсна коя,

Шинчалтыме кияр да кинде…

Кас кочкышышт тыгай сиян!

 

Чылан ӱстел коклашке шинчыч,

Посна пӱкеныште – Регеж.

Пондашыжым оза ниялтыш

Да порын йӱкшӧ йоҥгалтеш:

 

«О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ,

Пеш тау поро сиетлан!

Тажалыкым, пиалым кондо

Тый мыйын шочмо ешемлан!»

 

Тыгак пелештышт Юмым йӱкын

Я шып, шке семынышт, молат
Да йӱк лукде кочкаш тӱҥальыч…

Вик шижалтеш: келшен илат.

 

«Тый, шешкым, тылзыште ит тӱрлӧ…

Вашке шинчат локтылалтеш…

Паша паша ден…А марийым…

Шолыштынат иктаж кертеш!»

 

«Теҥгече волгыдо йӱд ыле…

Чынак, мый шинчышым шукак» -

«А мый, вучен ватемын вочмым,

Кылмышымат, кеч пун тӧшак!

 

КУГЕЧЕ

 

Толеш кугече коштын, маныт.

Пӱртӱсат тидым шижтара:

Ик ийын мланде таптылга гын,

Вӱдшор, вес ийын, мӱгыра.

 

Теве тачат кугече толын,

Пӱртӱс помыжалтеш гына:

Чыла вере коеш лум лапчык,

А коремлаште вӱд йога.

 

Кугечын шке йӱла радамже:

Чий дене руш варналт пытен.

Кузежым-можым келгын, кӱлын,

Векат, иктат ок керт пален.

 

Тыглай еҥлан кӱлеш лач Юмо

Да тоштыеҥым шарналташ...

Тырша мо тудо чын радамжым

Пеш келгын, раш ушеш кодаш?

 

…Ачаже ожсо кечын ойлыш:

«Эркий, палет, эрла эрден

Нӧлтеш кугече кече модын?

Тыршал ужаш, ит код мален.

 

Пешак сӧрал... Чӱчкалын-модын,

Чал мландым пуйто саламла!

Кугечын тидым кӧ ужеш гын,

Лиешыс тудо пиалан»

 

…Элвий кынеле, да коваже

Ойла, пайремлан куанен:

«Кугечылан чыла тый уым

Чий, уныкам – теве вургем…

 

А тыште, тиде вӱдылкаште,

Эн шерге мыйын пӧлекем:

Ӱмаштак йодынат тый ыле…

Шочмет лӱмеш ургалме кем.

 

Колта, ойлат, пиалым Юмо -

Чия кӧ уым пайремлан.

Кузе ужнем!.. Ужнем гына мо?

Лий ыле кеч тый пиалан»

 

… Регежын суртыштат кугече -

Эн вучымо кугу пайрем:

Пакчаш лӱҥгалтышым сакеныт,

Пикелык сийым чумырен.

 

Кугечын тутло, тамле сийже –

Шоҥан пура, коман мелна…

Но комбо когыльо марийын

Эн фирменныйыс, манмыла!

 

Сакат чердакыш комбым шӱшкыл –

Озаже тушто лач мардеж –

Да кошкымеш кучалыт тушто

Кугече пайремна толмеш.

 

Вара пурталын тудым пӧртыш

Товар ден тыгыдын тӱят

Да шож шӱраш дене лугалын

Кугече когыльым ыштат.

 

Кугече когыльым поянже

Кочкешыс ӱйыш тушкалтен…

Мый тыландат, пурен марий дек,

Кочкаш ты когыльым темлем.

 

…Кечат кас велышке тайналтыш,

Игечым йӧсӧ умылаш:

Ӧрат: левештыш веле утыр -

Мӧҥгешла, кеч юалгышаш.

 

Энсаймыт кайышт пуштыкваке*

Пошкудо ӱдыр-рвезе ден.

Изи эҥерышт кӱрлӧ корным-

Тӱргоч ташлен, мурен йоген.

 

*Пуштыквал/ Шернур марийла/– шошым,корем воктене,

лум деч эн ончыч эрныше мланде

 

Кузе вончаш? Вончаш ок лий гын?

Кугече модыш кӱрылтеш?

Кузе вучалте тиде кечым!

А тудо икана толеш!

 

Чолгаже, чулымжо вӱд гочын

Кертешыс мераҥлат тӧрштен!

А ӱдыр-влакше? Нунын дечын

Посна модат мо куанен?

 

Да рвезе-влак, пыштен ломашым,

Ӧндалын ӱдырым пелен,

Вончальыч ташлыше эҥер гоч...

А пуштыквал мурен-йӱклен!

 

Элвий камвозо кеч лавырашке –

Тидыжымак чыташ лиеш:

Эркийже таче тудын тышке

Толаш сӧреныс…Да толеш!

 

Эркий Элвийым пуштыквалне,

Чынак, чон вургыжын вучен,

Вашлийыч нуно икте-весым

Изи йочала аптыранен:

 

«Мый шонышым, от тол тый таче…

Мый шонышым, коват чара…» -

«Мый шонышым, от тол тый шкеже…

Мый шонышым, ачат чара…»

 

Воктен ялла гыч толшо-шамыч

Вашлийыч нуным куанен –

Кутыркалат пошкудышт дене,

Да воштылмаш йыр-ваш шоген.

 

Йоҥгалте шӱвыр, тӱмыр ушныш…

Тӱҥальыч йывыртен кушташ!

Пӱртӱс, паленак пуйто, мландым

Коштен - моткочак сай таваш.

 

И мурышт-куштышт, и лӱҥгалтышт –

Да пуштыквал йӱдвошт йоҥген.

Энсайын ушышто - Окалче,

Но кызыт тудо Сай пелен…

 

ЭРКИЙ ДЕН ЭЛВИЙ - 1

 

«Ит кай торашке,уныкам…

Ом му уке гын, мый ласкам…

Адакшым, маныт, шылше еҥ

Коштеш осалым ыштеден…» -

 

«Ковай, ит ойгыро, вашке

Толам…Ом кайыс мые шкет…

Эше…Ой! Эчавий кая!

Эше шӱжаржым наҥгая…» -

 

«Мый ӱшанем…Мый ӱшанем –

Нимо удат ок лий, шонем…

Но садак ойгыра чонем –

Улат лач тыяк куанем…» -

 

«Ме писын мӧрым погенат,

Вик толына…Арам лӱдат!

Тений мӧр шочын шуко, сай…

Корем чоҥга, шонет, тарай» -

 

«Йӧра, курж веле, уныкам –

Курш тичак мый вучем саскам» -

«Йӧра, тугеже мый куржам,

Ит ойгыро, вашке толам!»

 

КОК ТУЛЧЕ МУТЛАНАТ

 

«Регежын ешыже ушанак,

Ончет да куанет, товат.

Могай оралтым шканышт нӧлтышт,

Ынде пошкудыштлан полшат» -

 

«От уж тый нунын перныл коштмым.

Пакчаштышт кӧм-гынат ужат» -

«А сонарлат кузе чодыраште?

Мӱкш ешым авырен кондат» -

 

«Кум эргыжат ачашт гай тале,

Кид-йолышт чылалан толеш.

Ыштен моштат чыла еҥ йодмым,

Мо калыклан илаш кӱлеш» -

 

«Энсай уста апшат пашалан,

Пешсай йолчиемлан кидан,

А Сайже – Юмыжак пӱрен чай? –

Кугезе шӱвыр ӱзгарлан» -

 

«Регежын ватыжат ушан пеш,

От кол торжа ик мутымат.

Пурет да нунын деке – чонлан

Ласка лиеш –ок шу каймат.

 

Ош шовыч ден леведме сукыр

Ӱстел ӱмбалнышт эреак.

Туге чучеш, эрелан тушко

Ош Юмына пурен шкежак» -

 

«Туге гынат мый иктым кольым –

Тыштат сай огыл чылажак:

Энсайже, маныт, еҥгаж дене –

Окалче ден ила йыштак» -

 

«Ой, мом колам мый? Мом колам мый?

Тидлан ок лий ӱшанашат!

Кум йыгыр…Кум иза ден шольо…

Эре пырля…Туге келшат!

 

Тыгай манешым кушто кольыч?

Кӧ кӱлдымашым ойлыштеш?» -

«А молан сырышыч мылам тый?

Ӱшане – ит ӱшане…Пеш кӱлеш!

 

Моткоч моктет да ыжым чыте:

Чоҥештыш йылме гыч шкежак,

Ородо деч посна тӱняште,

Ок лий улмашын ик ешат» -

 

«Мом кольым кызыт тый дечет мый,

Ит ойло молылан, йӧра?

Уке гын, тиде поро ешым

Ушкалымашак пытара»

 

Ужмаш гыч каенат ыш шукто
Памаш дек волыш вес кува:

«Кӧранымашак пытара» ман,

Кӧм Асикат тыге вурса?» -

 

«Ай, тудым!..Сайын ватыж дене

Энсайын модмыжым колят,

Туге чот ӧрӧ тудо, пуйто

Шке эргыже нерген ойлат!

 

Ой!.. Юмо-Пӱрышӧ, серлаге…

Ляпкен мом мые шогылтам?..

Эсогыл сӧрышым: «Ом ойло»

Молан тыгай улам?..Ӧрам!»

 

КОЛ ПӰЯ

 

Эшмет пашаште кече мучко –

Эшмет тышкат, тушкат шуэш.

Ик шоныш ушыштыжо тудын:

Ӱшаным шукташак кӱлеш.

 

Теве тачат туддеке тольыч

Кугу паша нерген ойлаш -

Шым меҥге ӧрдыжтӧ марий-влак

Шоналыт кол пӱям пӱяш.

 

Пашаже, чынак, кӱлешаныс,

У семын тӱҥалнешт илаш:

Ашналын тушто шерге колым,

Йот кундемлаште ужалаш.

 

Олмешыже Арсутым колтыш

Эшмет, пашаже пеш шукат –

Арсутшо - тудын полыш кидше,

Изи годсекак сай палат.

 

…Кӱлеш илемыш толын шуыч –

Ончальыч, ӧрын, йырым-ваш:

Могай вер-шӧр, уке лач теҥыз!

Кок велым курык, лыҥ памаш.

 

Памашыжат адак пеш шуко,

Ончет да мланде – лач шокте:

Йогалыт кӱшкӧ чот шыжалтын…

Шинчатым кораҥден от керт!

 

Кӱгурык дек миялын тольыч –

Тудат унам куандарен:

Коҥга саҥга гай курык валне

Кожла шога, шыпак мурен.

 

А кӱжӧ, кӱжӧ! Лук да кучылт,

Да чоҥо суртым ӱмыраш!

А кайыкше кузе муралыт!..

Чонлан чучеш: узьмак пыжаш.

 

Кундемым йыр ончен коштмеке,

Канаш шогальыч вӱд воктен:

Агурышто, вондер коклаште,

Кок рвезе колым эҥырен.

 

«Кузе? Чӱҥга уке?» - «Ончалза…» -

«О, кученда!.Кузе лӱмдат?» -

«Сӧрмаривате манына ме…» -

«Лач нуным тӱлаҥдаш шонат».

 

Арсут, пӱртӱсым йыр ончалын,

Пелештыш, чотак ӧрмалген:

«А молан тыште йыр-ваш йошкын?» -

«Моланже раш: пӱя каен…

 

Эше икече тыште ыле

Кӱгурыкыш шумеш пӱя,

А таче, тудым шарныкталын,

Лач йошкынак гына кия» -

 

«Те ойледа, пӱя ок шого,

Йӱр толешат, вигак кая» -

«Юмак карген мемнан кундемым…

Я ӱчым ыштылеш ия.

 

А мыланна пӱя кӱлешак!..

Памаш, эҥер…Вӱд чот ташла…

А колжо вӱдыштӧ могае!..

Кум ий гычак пеш чот поша» -

 

«Шонымашда тендан пеш сае:

Шке кундемлан оза лийман,

А кол нерген ойлаш, шонем мый,

Эр але…Вӱдым кучыман!

 

Пӱяле, ит пӱяле – корным

Вӱд шканже верештеш садак.

Памаш пӱяш йоген пура гын,

Чарен от керт нимо денат.

 

Каҥаш лиеш тыгай: те вӱдым

Ида вик тӧчӧ петыраш –

Пӱя тек кушшо сӧрем дене…

Ала тыге лиеш кучаш?

 

Памашыжат тораште лийже,

Чак пӱйымӧ ок кӱл пӱям –

Тек вӱд икшырымын йогалже…

Ок сеҥе вӱдшорат тунам!

 

Ида гына пӱртӱсым локтыл,

Кеч-мом шонен те ыштыза.

Мый ӱшанем, кунам-гынат да

Улан илаш тӱҥалыда.

 

«Те ойледа, пӱя ок шого,

Йӱр толешат, вигак кая» -

«Юмак карген мемнан кундемым…

Я ӱчым ыштылеш ия.

 

Ме иктым йоднена тендан деч:

Вӱдонлан чон ала кӱлеш?

Ала тояш тояш айдемым,
Да вӱдым чараклаш пижеш?» -

 

«Шонен ӧрам: ушда каен мо?

Ок полшо тиде тыланда:

Сырыктеда гына те Юмым

Да сулыкышко пуреда.

 

А кӧ келша? Могай айдеме

Пӱяшке чонаннек возаш?» -

«Манакыште* тоеныт маныт…

Кум ий, ойлат, ок кай пӱяшт»

 

*Манак – шоненлукмо ял лӱм

 

Кондат ик ӱдырым Арсут дек…

А тудо чытыра, шортеш…

Уналан йӧсын чучын колтыш

Да тудо тӱкнылын йодеш:

 

«Кӧ тиде? Йӧршынак курчакыс!» -

Пайбердын ӱдыржӧ…Межнеч…

А тудын ӱдыржӧ кандаше…

Овоч…Эн ныжылже тушеч…» -

 

«Ок коч?» - «О-воч…» -Нелеш ида нал…» -

«Огеш коч тудо иктымак,

Но тудым пӱрымаш кочкеш шол…

Пӱя йымак вочшаш тудак…»

 

«Шараже кӧ тыгае шучкым?» -

«Мужаҥче…Ужын омыж ден

Вӱдоным…Тудыжо Овочым,

Чарам, пӱяште йӧратен…» -

 

«Ну, илышат! Йыр-ваш пычкемыш!

Тыгай ден пиалан от лий!

Марий еҥ порым ужшо манын,

Кӱлешыс пӱтынь калык вий!

 

Тол, шӱжарем, ит шого лӱдын…

Тый ӱшанет мужаҥчылан?» -

«Илышынек пӱя йымак вочмешке,

Шылам мый лучо эрелан.» -

 

«Тылат мыняр ий темын таче?» -

«Латкудыт…» - самырык улат…

Амалжым ты палет? Мужаҥче

Молан тынар сырен тылат?» -

 

«Ой, эргыжлан кузе тулартыш!

Ушан, шыма, ӱшан йолташ…

А эргыже, чынак, кокок да

Тӱгат ок лек, кӱлеш полшаш.» -

 

«Овоч, мемнан, мураш пеш тале…

А йӱкшӧ шӱшпыкын, шонет.

Но муро марийлан огеш кӱл,

Кеч муро сай – шужен колет» -

 

«Шарналтышым мый Муром мландым…

Кузе мурат, кузе мурат!

Тӱшка денат, я йӧршын шкетын…

Да мурпайремым эртарат.

 

Тунам марий илен лыҥ тушто,

Но шукыж рушыш савырнен.

Вашке меат тыгай пайремым

Эртарена - мый ӱшанем.

 

Тунам, Овоч, яндар йӱкет ден

Чылалан палыме лият.

Ӱжаш тӱҥалыт пайремлашке-

Кугу унала саламлат.

 

А тые кызыт от муралте

Чонетлан келшышым мылам?

Мый Шӱргыял гычын Овочым

Шарнаш эн порын тӱҥалам» -

 

«Йыли-юли вӱд йога,

Йӱдшӧ-кече вӱд йога.

Шонеда те: вӱд йога?

Ӱмырна тыге йога:

 

Ны пиалым уждеак,

Йӧратен илыдеак,

Ӱмырнаже эрталеш -

Лач вӱдлак йоген йомеш» -

 

«Овоч, муретлан пешак тау!

Юмет сакла - сӧсна ок коч.

Иктат Овочым ынже тӱкӧ!..

Пӱяшке тудо огеш воч!

 

Ты мланде илышаш моторын,

А калыкше гын – эшеат.

Те таче ден ода серлаге –

Тыгаяк кодса ончыкшат.

 

Пӱялыза…Но ойлым семын…

Шонем, Эшмет сайлан шотла.

Тачак ужам мый тудым шкежым -

Кузежым каласем чыла.

 

Марийын шӱшпыкшӧ, чеверын!

Таза да пиалан лийза!

Иктаж тыгай-тугай лиеш гын,

Ида лӱд, кеч-кунам мийыза»

 

 

ЭРКИЙ ДЕН ЭЛВИЙ-2

 

«Алят уке, а мый вашкем…

Ок тол гын, мом тунам ыштем?

Кодешыс мӧрымак погаш –

Ок лий авамым ондалаш.

 

Ой, мӧрыжӧ кугу могай!

Йӧршешак шӱльӧ лашка гай!

«Тошто упша – у саска –

У вийым пу!*

 

* Калык мутым калык ойлымо семынак пуымо.

 

Ой, тудо! Тудо! Ой, чонем!

Шылаш? Уке тыштак вучем!..

Ок уж гын, каенат кертеш,

А тидыже мылам кӱлеш?

 

Качем мотор, кугу капан!

Юмак, товат, колтен мылам…

Лыплане, шкендым кидыш нал…

Шонет, тыгай келшем тудлан?» -

 

«Вучет?» - «Вучем» - «Ит нал нелеш,

Изиш кучалтым ӧкымеш:

Ачам чот тыршышак чараш:

«Пӧръеҥ паша мо мӧр погаш?» -

 

«Мыят тыгак, ковамымак

Ондалышым, кеч языкак!..

Эркий, пален налмек шоям,

Каласе, мом ышташ тунам?

 

Тый мыйым йӧратет, Эркий?» -

«А мыйым йӧратет, Элвий?» -

«От шиж мо? Илышем улат!» -

«Туге чот! Тый гына кӱлат!» -

 

«А кенета ачат-ават…» -

«Тидлан ом ойгыро пырчат

Да ӱшанем мый нунылан:

Удам шонат мо эргыштлан?» -

 

«Ме йорлын илена, Эркий…» -

«Ит ойло тый тыге, Элвий:

Поянлыкет ок кӱл мылам –

Ит мондо тидым нигунам!

 

Оксам огеш лий шыматаш,

Ӧндалын шокшын, шупшалаш…

Айдеме мыланем кӱлеш:

Ӱшанле, поро, ӱмыреш!» -

 

«Ах, поро, патыр Эркием,

Ала-молан йӱла чонем?

А кенета…» - «Ит лӱд,Элвий,

Нимат «а кенета» ок лий…

 

Тол лишке … Шокшын ӧндалам

Да куандарена ешнам:

Сита чай шылшыла илаш?

Жап шуын сӧрмариш* ӱжаш.

 

*Сӧрмарий (регеж марийла) – сӱан

 

ЮМЫН СУРТЛАН НЕГЫЗ

 

Илемын илышыште таче

Кугу пайрем дене иктак:

Пышталтыт Юмын суртлан негыз –

Киш ден ӱпшалтше пӧрня-влак.

 

Лыҥ погынен аланыш калык,

Пайремлан келшышын чиен.

Тӱшкан, я кумытын, я коктын

Шогат коклаштышт мутланен:

 

«А такшым Юмын сурт лиеш гын,

Марийлан куанаш кӱлеш:

Чон ӱжмӧ семын туш пуралын,

Юметым сӧрвалаш лиеш.

 

А отыш от кошт кажне кечын –

Чарак-влак лектыт, тӱрлӧ чер –

Кеч Юмылан почнет чонетым,

Но тушко тый каен от керт» -

 

«Ме отыш коштыннас тымарке,

Молан ме тудым мондена?

А Юмына тидлан сыра гын?

Тунам вара мом ыштена?» -

 

«Манамыс тиде модыш огыл –

Лугаш кугезе йӱланам!» -

«Ушан еҥ-влак ик еш гай талым

Ужнештыс шочмо калыкнам» -

 

«А мый шонем, тыге сай веле:

Пӧртнат да отынат лиеш,

Да калыкна, шоналме семын,

Кок верыштат кумал кертеш».

 

«Марийым Юмын сурт ок ушо,

Мӧҥгешла, тудо ойыра» -

«Кӧн мурыжым тыге мурет тый?

Кӧ тыйым гын алгаштара?» -

 

«А мо? Молан ушаш марийым?

Ме шорык улына, шонат?

Иленна ме чон йодмо семын!

Ала тыштак мемнан вийнат?»

 

Эшмет, Регеж да карт-влак лектыт –

Вашлийыт нуным, кид кырен.

Сортам чӱкталыт да йыр коштыт,

Осалым мланде гыч поктен:

 

«О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

 

Ме тыйын сылне отышкетше

Чон семын коштын она керт,

Эре чарак: пужла игече,

Паша пеш шуко, шучко чер…

 

Тидлан тый мыланна ит сыре:

Мемнан лач ото – шнуй верна.

Туге гынат кумал кайымеке,

Жаплан ме тудым мондена.

 

Шнуй вер лийшаш эреак шнуйло –

Йоча чон гай ару, яндар.

Но кӧ гына ок кошт гын тушто,

Карген да ыштылын удам.

 

Чак тый декет лияш шоналын

Ме пӧртым чоҥена тылат.

Тунам ме тыйым она мондо

Ик татланат, ик татланат!

 

Тыят лият мемнан пеленак –

Шӱм-чоныштат да мурыштат.

Куан ден ойгынам тый шижын,

Полшаш ачала тӱҥалат.

 

Ме лийына ик патыр калык,

А чий йӱла – тӱнян ужаш.

О Юмо-Пӱрышӧ марийлан

Узьмакым полшо тый ужаш»

 

«А ынде кум тӱҥалтыш йырым

Пӧрт негызеш пышташ лиеш» -

Да патыр да таза пӧръеҥ-влак

Пашалан пижыт тыманмеш -

 

«О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

 

Тый полшо чоҥашак суртетым –

Ит код эрелан уремеш.

Уке гын ме Марий Тӱняште

Йот еҥлан кодына кулеш!

 

Тау! Тау!Тау!»

 

«Тӱҥалтыш уло гын, - пелештыш

Эшмет, - мучашыжат лиеш:

Тугеже Юмын сурт чоҥалтмым

Чон вургыжын вучаш кодеш.

 

А кызыт айдыза пашашке,

Так ынже эрте кечына.

Да калык, кажне шкенжын верыш,

Вученак пуйто, шалана.

 

Пӧръеҥ-влак вик пашашке пижыт –

Пӧрня почеш пӧрням нӧлтат,

Но кенета чот сигыралме

Чылаштым лӱдыкта чотак:

 

«Могай азап? Адак мо лие?» -

«А сугыр шӱртньыш кенета…» -

«Тыгай пашаш кӧ тудым ӱжын?

Мом тудо тунарак ышта?» -

 

«Мый шонышым полшаш изиш кеч…

Но чылажат мӧҥгеш лектеш…

Чынак, Юмак сыралын витне,

Да, куанен, Ия модеш…» -

 

«Ияжынак тый отыл родо?

Эҥгек почешетак коштеш!

Шеклане, рывыж! Я уке гын,

Пижат, товат, ний оптышеш!»

 

ЭРКИЙ ДЕН ЭЛВИЙ-3

 

Адак мӧркурык нерыш тольо

Нелемше, сайынак, Элвий:

Кузе Эркийжым ужмо шуын!

Тудак лач ушышто – Эркий!

 

Но лекте вучымо еҥ огыл

Пӱнчер гыч тудын ваштареш –

Вик чонжылан «шу-уй» чучын колтыш,

Шинчаже еҥын чолгыжеш.

 

Осал паша лийшашым шижын,

Тарваныш ӱдыръеҥ куржаш,

Но тунамак, шӱртнен, шуҥгалте –

Руалтыш шӱшпыкым вараш.

 

Элвий, вий кертмын утлынеже,

Чумедылеш, шортеш, кара…

Сеҥаш таза пӧръеҥым тудын

Сита мо вий-куат ала?

 

«Ок лий, ок лий…Ит тӱкӧ, колто…

Ит тӱкӧ, мӱшкыран улам…»

Пӧръеҥ янлыклана вел утыр…

«Вашке ава…йочан лиям…»

 

Но кенета йӧршеш воктенак

Кӱ моклакам Элвий ужеш
Да, кидше дене руалталын,

Пӧръеҥым вуйжо гыч шелеш…

 

Вӱрвузык колышым ужеш да

Элвийын ушыжо кая…

Мо шӱргӧ дене, мо чон дене

Эркийже дек ынде мия?

 

«Осал ма сай, айдемым пуштым…

Каргалтын чын йӧратымаш…

Могае языкыш логальым?

Кузе лияш? Кузе илаш?»

 

Лӱҥген-лӱҥген, Элвий йӧралте…

А ваштарешыже – Эркий:

«Вараш кодалтын…Лийын шучко…

Нимом тӧрлаш ынде ок лий…

 

Мыяк уламыс титаканже!..

Молан гын колыштым ачам?

Палемдыме жаплан толам гын,

Осал огеш лий ыле чай?

 

Тӱняште шкетын мые кодым…

Кузе лияш? Кузе илаш?

Кеч воктенемак Элвиемже…

Огеш лий тудым ылыжташ?»

 

Эркий луктеш лодак гыч кӱзым:

«Нелеш ит нал тый, Элвием…

Каем мый тыйын почешетак…

Тый вучо…Мый мием, таҥем!..»

 

Да рвезын патыр, шокшо оҥ гыч

Элвий дек вӱржӧ шыжалтеш…

Да тунамак, Элвий воктекак,

Эркий руалмыла йӧрлеш.

 

ШӰВЫР

 

«Тый шӱвырым кузе ыштетше?

 

Ала юзак улат тый, Сай?

 

Пу… шӱвыроҥ…йоллу…да омыж…

 

Чучеш: нимо ок йоҥго гай!

 

Но тый ыштет тугай ӱзгарым –

 

Ик семжак кумылым нӧлта!

 

Чот мӱгыра эсогыл тӱкӧ!

 

И куштыкта, и мурыкта!

 

Кунам, Сай, иктыш чыла тидым

 

Ушаш шонен тый пыштенат?

Ош Юмыжак пӱрен улмашын

Тыге ышташ ала тылат?» -