Жаңа заман философиясындағы материализм мен идеализм ерекшеліктері

Философияның онтологиялық мәселесіне байланысты философияда негізгі екі бағыт пайда болды. Олар материализм және идеализм. Онтологиялық сұрақ- дүниенің бастамасы не, дүниенің негізі материя не сана, рухпа деген деген сұрақ төңірегінде мәселе қозғаса, ал гносеология-дүниені танып-білу мүмкінбе әлде мүмкін емеспе деген сұрақ қояды.

Дүниенің алғашқы бастамасы, түп негізі не деген сұраққа жауап беру барысында философияда екі негізгі бағыт пайда болды, олар: материализм және идеализм.

Материалистік бағыт-дүниенің негізі кез-келген бір материядан тұрады, материя-санаға тәуелсіз реалды өмір сүретін, өзіндік заңдылықтармен дамуға қабілетті деп тұжырымдайтын пікір. Материя—адамның санасынан тыс, тәуелсіз өмір сүретін және санада бейнеленетін (сана арқылы сипаттауға болады) обьективті шындық. Материя әлемде нақты өмір сүретін шексіз көп обьектілер мен формалардың субстанциялық негізі болып табылады. Материалист-философтардың қатарына саналатындар: Демокрит, Фалес, Анаксимандр, Анаксимен, Эпикур, Бэкон, Локк, Спиноза, Дидро, Герцен, Чернышевский, Маркс, Энгельс, Ленин т.б.

Философияның күре тамырын өмір мен таным мәселелері сипатындағы сұрақтар құрайды. Руханилық пен материалдылық қандай қатынаста болады деген сұрақтар - философияның басты мәселелері. Философия – бұл адам болмысының негізгі мәселелерін зерделеуге және сол болмысты дамытуға бағытталған адам іс-әрекетінің түрі. Философияның мәні ақиқатты, ізгілікті, әсемдікті іздестіруде. Философия - адам іс-әрекетінің және қалай жүзеге асатынынын зерттейтін рухани саланың түрі. А. Камюдің пікірінше, өмірдің мәні туралы сұрақ философияның ең басты сұрағы болуы тиіс. Н. Бердяев үшін ондай сұрақ - адамның еркіндігі туралы мәселе.

18 ғ. Француз материализмі: табиғат, қоғам, адам. (Д. Дидро, Ф. Вольтер, Ж.Ж. Руссо). 17-18Ғ.да алғашында Англияда, одан сон Францияда кейін Германияда феодалдық қоғам идиологиясына қарсы, адмның ақыл ой бостандығы үшін күресте ағартушылдық д.а. Кең ауқымды ф.қ ағым п.б. Оған Д.Ж.Локк пен басқада материалистердің ф.сы үлкен әсер етті. Ағылшын ағартушысы Д,Ж.Толанд (1670-1722), франц.ағартушылары Гассенди(1592-1655), Монтескье (1689-1755), Вольтер (1694=1778) Кондильяк (1715-1780), Руссо(1712-1778), неміс ағартушылары Х. Вольф (1679-1754), Лессинг(1729-1781), Гете (1748-1832), т.б.діни сенімге шек қойып ақыл ой мен ғылыми дүниегекөзқарасқа кең жол ашу, моральді діннің «Қамқорлығынан» азат ету. Ақыл ойдың табиғи дамуына жол ашу үшін күресті. Франц.ағартуш.ң ф.сы біртектес емес онда, материалистік ж.е атейістік бағыттармен қатар, идиалистік ағымдарда болды, олардың теориялық нег.і де әр текті. Франц.ағарт.ң кейбіреулерінің өздері атақты ғалым болды. Франц.ағарт.ы сондай ақ озат фил.қ ой пікірдің өзіндік ұлттық дәстүріне де сүйенді. Франц.ң сол кезендегі идеялық өміріне Вольтер Кондильяк ерекше зор әсерін тигізді. Олар шіркеу мен дінге арсы батыл күресіп адамның рухани бостандығын талап етті. Франц.ағар.ңаса беделді қайраткерлерінің бірі Ж.Ж.Руссо оның ф.қ толғаныстарының нег.тақырыбы сол кездегі қоғамдағы адамның тағдры еді. Руссо адамдар арасындағы әлеум.к теңсіздікті жою үшін бостандық пен правотеңдігі қажет деп дәлелдеді.XVIII Ғ.орта шенінен бастапәсіресе Франция буржуазиялық революцияны идеологиялық жағынан әзірлеуді материалистер Дидро (1713=1784), Ламетри(1709-1751), Гольбах (1723-1789) ж.е Гельвеции ()аса маңызды рөль атқарды. Олар сол кездегі франц.ғы саяси әлеуметтік құр.пен аяусыз күресті XVIIIғ.да франц.материализмі материалистік ф.ң дамуындағы жаңа бір тарихи саты, жоғ.формасы болып таб.ды. Франц.материалиятері материализмнің механистік формасын дамытты, бірақ олардың кейбіреулерінің көзқарасынан мәселен Дидроның организм.ң дамуы жайындағы пікірлерінен, диалектиканың элементері де байқалды. Бұл ілім б.ша табиғат, материя бүкіл дүниенің себебі. Ол өздігінше өмір сүріп әрекет етеді. Мәселен егер Декарт материаны қозғалысқа келтіретін құдай деп түсінген болса, Гольбах табиғат өзінен өзі қозғалысқа келеді, материяның қозғалысы мәңгі өйткені ол материяның өмір сүруінің д.есептеді. Франц.матер.і тәжірибие, түйсік танымның нег,білімнің барлық формалары әуелі тәж.де, түй сікте бейнеленіп, содан сон дамудың кейінгі жоғ.сатысында ойлаудың тайымдаудың формаларына айналады д.санады. Сөйтіп, Лебн ицтің идиализіміне ж.е Декарттың дуализміне қарсы күресе отырып, франц.матер.і таным.ң сезімдік ж.е логи.қ форма.ң бірлігін дәлел.і. Олар дінге хал.ты қанау езудің рухани құралы д.қарады.Адамдарды дін мен жоқа сенушіліктен арылтудың жолы ағарту ісі д.білді бұл жерде олар атеизм принц.і ж.е қоғамды рев.қ жолмен қайта құру қажеттігін түсінуге жуықтап келеді: егер адам, оның жеке басының сапалары қоршаған ортаға байл.ты болса, деді олар, онда оның кемшіліктері де сол ортаның әсерінен болғаны. Сонд.н адамның кемшіліктерін жойып оны өзгерту үшін, қоршаған ортаны ж.е ең алдымен қоғамдық ортаны қайта қру қажет, ал қорш.орта адамдарға байл.ты деді.Қысқарта айтқанда, ғ.франц.матер.ң орасан зор таирихи маңызы оның дін мен идиализмге қарсы күресінде, дүниеге матер.к көз қарасты қорғап одан әрі дамыта түсуінде болды. Сонымен қатар, оның кемшіліктері де бар. Фран.матер.і, жалпы алғанда, механистік ж.е метафизикалық сипатта болды, таным проц.ң диаликтикалық ұғымына жете алмады, қоғам өмірі мен адам жайындағы көз қараста идиалистік, ағартушылылық түсінік шеңберінен шыға алмады.