Веда культуразының эрткен шагның үе-дупте истери.

Бо үеде бар төөгү бижиктеринде бистер чүнү тып аап болур бис, бо хамык веда билиглерин бадыткап херечилептер. Мен болза бодум албан биле аңгы-аңгы бо шагның эртемнерин, ажыдыышкыннарын шинчилеп сонуургап чоруур кижи-дир мен. Төөгүде, химияда, физикада, археологияда, квантовая механикада, аңгы-аңгы дисциплиналарда. Биология, медицина. Улуска ону көргүзүп сонуургадыр дээш.

Ынчап келирге, бурун шагның грек бижээчизи Аратос. 1 век, бистиң эрага чедир. Ийи муң ажыг чыл бурунгаар. Бодунуң ажылдарында бистиң планетага чурттап чораан, дээр уктуг кижилер дугайында бижип турар. Сатья-юга үезин бижип турар, боду ону Алдын уе деп адап турар.

«Ол кижилер шупту кижилерни Бурганче угландырып чораан. Кижилер тайбың чурттап чораан, артык сеткил болгаш алгыш-кырыш чокка. Олар болза-даа улуг чораан болгаш дыка ур чурттап чораан. Мөңгүн уеде ол дээр уктуг кижилер Ыдыктыг Дагларже чоруй барган.» Черде кандыг эң ыдыктыг даглар бар ийик? Гималай даглары. «Кажан шагда бир-ле катап, олар, кижилерниң хамык кылган багын шиидер дээш олар ол Даглардан дужуп келгеннер. Хулер үеде олар бо оранны каапкан, темир уени манавайын. Чуге дизе кижилер балдыны чогааткаш ушкан (бо дээрге бакка алзып бедик деңнелинден баткан дээни ол), болгаш делегейниң эң дээди хоойлузун үрээн – инекти өлүргеш, оон эъдин чигген.» Бо дээрге шаанда шагның үе-дүптүн грек төөгүжүзү-дүр. Бистиң эраның мурнунда бирги чус чыл.

Улаштыр. Америкада индейлерниң бир аймаа, сиу аттыг аймак. Колдуунда индейлерни бо шагда черлик улус кылдыр көөр, ынчалза-даа бис бо шагда оларны ындыг байдалда көруп чоруур бис, чүге дизе оларны ындыг байдалче идипкен болуп турар. Американың индейлериниң төөгүзүн кижи бүрүзү дыңнаан боор. Оларның үе-дүптүң бижиглери база-ла дээр уктуг кижилерни чуруп турар, оларның ада-өгбелериниң уезинде чурттап чораан. Олар мынча деп бижип турар: «Шупту кижилер алышыкылар чораан, ынчангаш олар чаңгыс шажын сагып чорааннар». База-ла олар бир мындыг хуулгаазын (мистический) буганың дугайында чугаалап турар. Ол буганың адын Буфало деп адап турар. Ол болза дөрт будунуң кырында турар. Сиу чонунуң бижип турары болза ол буганың дөрт буду, дөрт чүүлдүң демдээн көргүзүп турар. Арыг-сеткил, кээргел, шынчы болгаш биче-сеткил. Оон эпоха бүрүзүнде ол буганың бир будун одура шааптар болуп турар. Чугаалап турары болза, бо үеде, ол буга чаңгыс будунда туруп турар. Ол дээрге «шынчы чорук», правдивость. Бистер ам Шримад Бхагаватамны ажыдыптар болзувусса, бис билип каар бис, индейлер ону кайыын билип алганын. Ол дээрге Шримад Бхагаватамның бир дугаар ырызындан билиглер-дир. Ында болза хуулгаазын буга Дхарма дугайында бижип каан. Дөрт будунда турар, оон эпоха бүрү-зүнде ол бир будун чидирип турар. Ол буганың даван бүрүзү эң кол бедик шынарларның демдээ, символу болур. Дөрт принцип: арыг-сеткил (чистота), кээргел (милосердие), шынчы (правдивость), биче-сеткил (аскетизм). Ам бо үеде Веда билиинде бижип кааны болза ол буга чаңгыс будунда турар. Ол дээрге шынчы чорук. Бо-дур сиу дээр индей чоннуң бижиглери.

Бурунгуу Грецияның Гепарх деп астроному ассирийлерниң дугайында чугаалап турар. Олар бодунуң бижиглеринде, бодунуң хааннарының төөгүзүн хумагалап шыдапкан болуп турар. Ол болза 432 муң чылдың төөгүзү болуп турар. Кайгамчык. Шаг-шагның үе-дүп Египеттиң төөгүзү безин анаа бодаарга чүү-даа эвес-тир.

Улаштыр. Христиан шажынның Библияда бадыткал херечилелдер тып аап болур бис. Кажан кижи мону херекке албаска, угааны ону эскербес. Библия. Эрги Чагыгда, ол дээрге Ветхий Завет дээн ол-дур. Эрги Чагыгда делегейниң Улуг үериниң бертинде чурттап чораан кижилерниң назы харын бижип турар. Библияда бижип каан, потоп дээр чуул, Улуг-үер деп, ол-дур пралая үези. Буураашкын, узуткаашкын үези. Кали-югаже шилчип турган үе. Двапара үези төнүп каарга, бо улуг үер болган. Пралая үезинде Улуг бергедээшкиннер болу бээр: улуг дайын, вулканнар частып, эпидемия аарыглар тарап, ол дээрге Варна-санкара узуткаттынып турар боор. Оон чаа үе эгелээр.

Ынчап келирге Библия бижип турар. Эрткен эпохада кижилер каш чыл чурттаар ужурлуг турган-дыр? Муң. Көрүңер даан. Библия боду ону бадыткап турар. Адам – 930 чыл чурттап чораан, Сиф – 912, Енох – 905, Каинон – 910, Малелиил – 895, Мафусаил – 969, Ной – ковчег кылып каан кижи, 950 чыл. Енохту 365 харлыг турда ол-ла мага-боду-биле дээрже апарган бооп турар. Оон Улуг үер соонда улусту Библияда бижип турары. Сим – 600 чыл чурттаан, Арфаксад – 438, Сала – 433. Фалек – 239. Авраам - 175, Исаак – 180, Яков – 147, Левий – 137 болгаш Моисей ол уеде 120 харлыында ханы чөнүп-кырааш чок апарган-дыр. Ынчап келирге Библия бүдүнү-биле бо ведалар билиглерин бадыткаан бооп турар, боду безин билбейин. Ындыг херечилелдер шынында болза-даа көвей. Чон бүрүзүнүң төөгүзүнде бар.