Т. Гоббстың әлеуметтік-саяси концепциясы

Материалистік философияның, танымның дамуына жол ашқан, әлеуметтік-философиялық ойларын тұжырымдаған ағылшын философы Томас Гоббс (1588 – 1679) болды.

Оның негізгі шығармалары – «Азамат туралы ілімнің философиялық элементтері» (1642) және «Левиафан» (1651).

Т.Гоббстың саяси-әлеуметтік, қоғамдық көзқарастарын айқындайтын шығарма – «Левиафан». Бұл шығармада қоғамның пайда болуы мен даму ын жан-жақт ықарастырды. Қоғамды екі дәуірге бөлді:

1) алғашқы дәуірі табиғи деп аталды. Мұнда адамдар тең құқылы, барлығы заттарға тең иелік етеді. Бұл тең құқылық адамдар арасындағы қақтығысқа, соғысқа әкелді, ол адамның жер бетінен құрып кетуін әкелетін болды.

2) екіншісі азаматтық деп аталды. Онда адамдар өзара келісе отырып, «мынау менікі, мынау сенікі» деген құқықтық қатынастарды тудырды. Сонымен жеке меншік пайда болды. Ал жеке меншгікті қорғау үшін мемлекет пайда болды. Ендіге жерде қоғам екінші дәуірге аяқ басты. Гоббс қоғамның құдіреттің күшімен орнайтындығын теріске шығарып, қоғамдық келісім теориясын жасады. Бұл теориясы бойынша жеке меншік пен мемлекеттің пайда болуы заңды процесс және ол қасиетті. Оған қарсы шығуға болмайды, оған қарсы шығу адамзат табиғатына, белгілі бір заңдылыққа қарсы шығу деген сөз.

Тәуелсіздік және қазақ философиясы: қазақ философиясы мен мәдениетінің рухани бастауларын ашу, қазақ философиясының тарихын қайта қарастыру және зерттеу, фарабитану ренессансы

Қазақ Философиясы– қоғамдық сананың ұлттық түрі; тұрмыс пен танымның ортақ принциптері, адам мен дүние жүзінің қатынасы туралы ілім, табиғаттың, қоғамның және дүниетанымның жалпы даму заңдары жайындағы ғылым. Қазақ халқының даналық өрісінде дүние мен адам туралы дүниетанымдық көзқарастардың тарихи қалыптасқан даму жүйесін қамтиды. Қазақ тіліндегі даналық түсінігі мәні жағынан философияға жақын.

Тәуелсіздік деген ұғым кез келген халық үшін өте қадірлі ұғым болып табылады. Бұл құбылыстың терең астарларын тарих қойнауынан, ата-бабамыздың өткенінен, оның сан ғасырлық арманынан іздегеніміз абзал. Ақыры, түбінде халқымыз үшін күрделі кезең болған XX ғасырдың соңында, «Алмас қылыш қап түбінде жатпас» дегендей жарқ етіп тәуелсіздіктің, дербестіктің де күні туды. Тәуелсіздікке көзі жеткен Қазақстан Республикасы алдында руханиет саласында орасан зор әрі қасиетті мақсат – халық рухын, оның өзегі – ұлттық философияны жаңғырту немесе қайтадан қалпына келтіру мақсаты тұрған еді.

Енді жаңа тарихи жағдайда дамыған, өркениетті елдердегі сияқты әрбір азаматтың жеке белсенділігі мен жауапкершілігіне негізделген кэсіби біліктілігін өрбіту қажеттіліктері туындай бастайды. Бұл тәуелсіздіктің іргетасын бекіте түсетін, әрбір азаматтың жеке бос-тандығын қорғай алатын жаңа заманның әлеуметтік болмысына сәйкес келетін философияның қалыптасуына итермелейді. Міне, сөйтіп, жалпы халқымыз бен түтас мемлекетіміз шын мәнінде тәуелсіз болуы үшін алдымен әрбір азаматтың қүқығы мен оның жеке даралылығын қорғай алатын қоғамды қалыптастыру қажеттілігі өзектене бастайды. Сонда ғана адамға қарай бетбұрыс та жасалады, орта тап та дүниеге келеді, кәсіпкерлік те биік деңгейде өркендейді, әлемдік мәдениет мойындай бастайды және діни дүниетанымға деген бостандығымыз нығая түседі. Қазақ халқының ойлау мәдениеті тарих қойнауындағы сақтар мен ғүндар замандарынан басталып ежелгі түркілік тайпалардың қалыптасқан кезеңінде айқын көрініс береді. Қорқыт, Әбу Насыр әл-Фараби, Қожа Ахмет Йасауи, Ахмет Иүгінеки, Жүсіп Баласағүн, Махмұд Қашқари, Қадырғали Жалайыри жэне т.б. көптеген түркілік ғүламаларымыз қазақ хандығы кезіндегі ақын-жыраулар мен би-шешендерге өздерінің даналыққа толы философиялық ойларын сабақтастықпен табыстады. Одан әрі Шоқан, Ыбырай, Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Көпеев сияқты дүлдүлдеріміз тарих санасына келді. Ал, енді XX ғасырдың басындағы қазақ зиялыларынан қалыптасуы да өзінше керемет қүбылыс емес пе? Міне осындай үлкен рухани белестердің, рухани байлығымыздың философиялық түрғыдан үзақ жылдар бойы терең зерттеусіз қалуы жэне оларға жан-жақты пайымдаулар жасалмай келуі тарих алдындағы күнэ іспетті болатын. Қазіргі заманда Қазақстанда интеллектуалдық саладағы шын мэніндегі бэсекелестікке кабілетті, биік деңгейі бар кәсіби философия қалыптасу үстінде. Бұлардың бэрі көңілге демеу болады, болашақтан үміттендіреді. Ал, енді қазақ философиясының басқа халықтардың философиялық жүйелерінен айырмашылығына тоқтала кететін болсақ, онда оның екі айрықша қасиеттерін атап өту керек. Біріншіден, қазақ халқының сан ғасырлық философиялық ойы негізінен этикалық бағдарларға, моральдік күндылықтарға сүйенгенін атаған жөн. Екіншіден, әл-Фарабидің рационалистік философиясынан басқақазақ даласының даналарында, негізінен, поэтикалық формадағы элемді игеру, пайымдау, зерделеу көрініс береді, көркемдік образдармен бейнелеу басымдық танытады. Бүл біздің Шығыстық ділімізге, элемді көркем образдармен өрнектеуге бейім келетін ерекше түсініктерімізге толық сэйкес келетін сипаттамалар болып табылады. Мүндай ерекшеліктер жалпы адамзаттық мәдени жүйені байытпаса, ешқандай деңгейін төмендетпейді.

Фарабитану — әлемдік ғылымда 19 ғасырдың 2-жартысында қалыптасып, Қазақстанда 70 жылдардан бастап дамыған ғылым саласы. Фарабидің дүнижүзіндегі мәдениет пен ғылымға қосқан үлесін зерттеудің маңызын алғаш рет шетер ғалымдары Г. Сартон, Д. Беркал және А. Койре негіздеп берді. 1975 жылы Фарабидің артында қалған мол ғылыми мұраларын жете зерттеуге арналған Халықаралық ғылыми конференция (Мәскеу-Алматы-Бағдат) ұйымдастырылып оған қатысқан ғалымдардың еңбектері жеке жинақ ретінде басылып шықты

Ф