Тергеу болімінің бастығының, тергеушініц саналық қасиеттері

Тергеушінің идейлік көзқарастарын жүйелігінен, бүтіндігі мен тәртібінен қорытынды кезеңде қызметінің нөтижелері тәуелді болады.

Моралдік - саяси принциптерін тергеуші тек қызметтік міндеттерді орындағанда ғана емес, сонымен бірге түрмыста да қолдана бjолуы қажет. Тергеукші түлғасы арқылы олар онымен қарым-қатынасқа түсетін және тәрбие алатын адамдардың да жетістігі бола алады.

Бірақ тәрбиеші, ең авдымен өзі жақсы тәрбиеленуі міндет. Саяаси-идеялық сауықтыру сананың басқа формаларынг тәрбиелеумен және ең алдымен тұлғаның ізгілік қасиеттерін қалыптастырумен тығыз байланысты.

Ғылым ретіндегі қылмыстық сот өндірісі мен соттық этиканың ізгілік негіздерін жетілдіруге неғұрлым үлес қосқан В.Ф Кони ол былай деген олармен берік қарумен сенімді компаспен сияқты өмірге қадам басу керек. {17}

Тергеуші тұлғасының моралдік сипаттамасына құқықтық сана
кіреді. Ол құқықтық нормаларды тәжірбиелік қолданған кезде.маңызды рөл атқаратын қоғамдық сана формаларының бірі. Құқықтық идеология ретінде-бұл құқықтық білімдердің, көзқарастарымен идеялардың жиынтығы құқықтық психалогия ретінде бұл құқықтық әсерімен байланысты саналық сезімдерінің, уайымдаулардың жән әдеттердің жиынтығы.

Құқықтық сананы қозғай отырып, біз құқықтық болмыстың адам санасындағы шағылудың барлық түрлерін және оның бұл болмыстар қатанасын айтамыз.

Яғни тергеуші әрқашан өзіне бағытталған әртүрлі бөгде әсерлерді сезуге құқыққа қарсы және физикалық күштердің шектен тыс кернеулігі жағдайында қызмет етуге мәжбүр.Сондықтан тергеуші тұлғасының жалпы психикалық құрлымында қасиеттер ең маңызды роль атқарады.

Тергеушінің саналық өрісіне қойылатын жоғарғы талаптар, онда сана күшін қалыптастыратын қасиетердің бар болуы міндет етеді. Платон айтқандай; (сана- дұрыс пайымдау мен байланысқан мұратқа ұмтылу қасиетті). Саналық қасиеттер қиын жағдайларда, тергеу жұмысының күрделі сұрақтарын шешкенде неғұрлым анық көрінеді. Тергеушігің жұмысы көптеген саналық қасиеттерді қалыптастырып бекітеді, бірақ осыған орай бұл кәсіппен көп айналыеу тергеуші түлғасына едеуір із қалдырып, кейбір жағдайларда кәсіби деформацияға әкеп соқтырады. Мұнда Абай Құнанбайұлының сөздері әділ айтылған, ол былай деп айтқан: Сананы тәрбиелі — ол сенің ойынды сақтайтын қорғаныс.

Тергеушінің моральдық - саналық бейнесіндегі маңызды қасиетердің бірі принципиалдық болып табылады. Прицпиалдық дегеніміз - ешқандай кедергілер мен қауіптерге қарамастан өзінің идеяларын жүзеге асруға белсенді ұмтылысы мен қатал сенімдердің бар болуы. Адам қоғамдық өмірдің жақсаруына тек өзінің өмірінде санасының талдаптары орындалу деңгейінде ғана қызмет ете алады. Бұл қасиет сыртқы жағымсыз әсерлермен өзінің әлсіздіктеріне қарсы тұруға, әр адамға тән ішкі дағдарыстарды, әр түрлі дауларды шешуге көмектеседі.

Қиын даулы жағдайларда тергеуші өзінің сезімдері мен ұмтылыстарының иесі боп қалуы керек.

Қылмысты тергеу міндетті түрде қате бағалар мен пайымдаулармен, жалған жауаптармен, шатасқан қорытындылармен кездеседі. Ақиқат пен жаиғандықты айыра білуге қиындықтың бәрі жатыр.

Сезіктену - кәсіби диформацияның ең қауіпті түрлерінің біррі. Алдын- ала бітендік, теңденциоздық, айыптадуға тартымдылық сот төрелігінің идеясына қарама қайшы келеді. Жағымсыз әрекеттер мен істерді қарастырған кезде де адамның жағымдық жақтарын іздеп таба білу керек.

Тергеуішнің тәуелсіздігі, бнлік ету әкілеттіктерінің бар болуы, тергеу жүргізудің шектелген жариялығы, қоғамдық критиканың жоқ болуы тергеу қателеріне әкеп соқтыруы мүмкін. Сондықтан тергеу жүмысындағы заңдылықтың сақталуы көп жағдайда тергеушінің өзі өзі критикалауға тәуелді болады. Бұл қасиеттің қалыптасуы кәсіби оқумен моралдық - саяси тәрбиешінің міндетті, оның барысында тергеуші өзінің шешмі мен әрекетін дұрыс объективті бағалауға және жүйелі талдауға үйренуі шарт тергеушінің қате жіберуге құқығы жоқ. {18}

Қылмысты ескерту, оның іздерн сақтап қалу, жәбірленуішге көмек көрсету, бұзылған тәртіпті қалпына келтіру және қылмыекерді ұстау үшін қажетті шұғыл шараларды қолданып, пайда болған жағдайға жедел түрде шара қолдануға жиі мәжбүр болатын тергеушіге шешімді дұрыс қабылдап, оны орындауға дайындық ең басты қатеттілікгердің бірі болып табылады.

Тергеу қызметі еңбекқорлықты,тұрақтылықты,жоғары жұмыс қабілеті мен сана кернеулігін талап етеді.

Тергеудің алғашқы шараларын жедел және өте жақсы жүзеге асыратын тергеушілер бар.Олар бірнеше тәулік бойы демалыссыз жұмыс істеуге,алдын-ала тергеу әрекеттерін орындауға қажымастық жоғары қозғалмалықты көрсетуге қабілетті.Ал тергеуде неғүрлым қалыпты кезең басталады, бұл кезеңде іс бойынша созылмалы әдістемелік жұмыс қажет болады. Осы мезетте "жедел уәкіл іске бар ынтасы мен қызығушылығын жоғалтып істің аяғына дейін әзер жетеді.

Тұрақшылық-сананың негізгі қасиеті-кедергілерден етуге әрдайым дайындықта, ойда белгілі бір мақсатты ұзақ бойы сақтан, оған жету үшін барлық күштерді пайдалана білу қабілетінде көрінеді.Ол тергеушінің моральді бейнесімен жөне ұйымдасқандық пен беріктік сияқты мінез-құлықтық қасиеттерімен тығыз байланысты.

Алдағы жұмыстың барлық бөлімдерін алдын-ала көздеу мүмкін емес,осы жағдайдағы шешуші фактор үйымдасқандық болып табылады.

Ұйымдастырушылық қызметтің негізгі-шын өмірде.бастапқы кезеңдерде,адамдар қаеиеттері мен мүмкіндікгерінде дүрыс бағдарлы болу қабілегі.

В.Л.Всильев былай жазған: "Тергеушінің ұйымдастырушылық қызметі гипотезалар мен жоспарларды жүзеге асыруыдағы тексеріс барысындағы саналық әрекеттерінде және тергеу мақсаггтарына жету Ьарысьшда басқа адамдарды Іпақыру қабілеттшде көрінеді ". {19}

В.Н.Васильев ұйымдастырушылық қызметінің мазмұнына тергеушінің мобилизациясын және өздік үйымдастырылуын күштердің бөлуі мен қолдануын, тергеушінің анықтау органдарының қызметкерлерімен қарым - қатынасын енгізеді. {20 }

Тергеу жұмысы үшін келесі ұйым.дастырушылық қасиеттер қажет:

1) Тұрақтылық,белсенділік,өзіндік ұйымдасқандық.

Қылмыстық істі тергеу барысында түрлі адам топтарын басқаруды қамтамасыз ететін ұйымдасгырушылық қабілеттер.

2) құпияны сақтай білу, тапқырлық, жауапкершілік талап қою қабілеті.

3) әріптестері мен бастықтары мен қарым- қатынасындағы
шыдамдылық, тәртіп, өзіне - өзі баға беру және намысының бар
болуы.

Тұлғаның кейбір қасиеттерінің жағымсыз араласуы кезіндегі қалыпты мінез құлық формализмді қалыптартырады. Бұл бастықтың бұйрығын немесе нұсқаулықтың сәйкес тармағын сылтау ете отырып шаблон бойынша әрекет жасау әдеті.

Еңбек барысында шығармашылықты көрсетіп пайдалана білу қасиеті,жоғары дамыған сана және оймен байланысты.Бастама ала білу тергеушіге кәсіби қажетті саналық қасііеттерінің бірі,өйткені тергеуішнің жүұмысы жеке болып табылады және прцессуалдық тәуелсіздікпен байланысы.

"Өзің шешім қабылдап істе", - осының негізінде бастама және тапсырылған іске жауапкерпгіліктен қарау қалыптасады.

Орындалатын жұмыстан жауапкершілігімен керексіз нәтижелердің қаупі адам уайымдарының түрі. Көптеген жан күйзелік қалпын тергеуші үшін қарапайым сезім етіп қояды. Осының нәтижесінің бірінші кезекте тежеу процесіне нормадан ауытқиды, белсенділіктің тәртіпсіздігі эмоциональдық ошақтар, асыққандық тарлылық, назардың ауытқиды жиі пайда болады.

Тергеу қызметтіндегі шыдамдылықшң да маңызды зор, яғни өзін өзінің сез көңіл, күйін және мінез - құлқын сананы түрде бақылау.

Кездейсоқ бақылаушы мен көзге көрінетін ғана байқайды, ал тергеуші бәрін көру керек.

Тергеуде адам сезім мүшелерінің бірімен қысқа уақытың ішінде алатын әскерлер санын санау өткізілді. Қорытынды мынаны көрсетті, бір күннің өзінде - ақ адам он мыңдаған әсер алады. Тергеуші мен оған қажетті нәрселерді ғана көруге міндетті екені анық. Бұған сақтықтық нәтижесінде жетуге болады, яғни біздің санамызды белгілі әрекеттерді қабылдауға, түешуге, есте сақтауға бағытталды.