Атқаратын қызметтері.

Тақырып. Экономикалық теорияның пәні және әдістері.

Экономикалық теорияның пәні туралы көзқарастардың эволюциясы.

Экономикалық теорияның пәні осыдан 300 жыл бұрын пайда болған саяси экономиямен байланысты болса да, бірақ осы күнге дейін бұл сұрақтың жауабына соңғы нүкте қойылған жоқ.

Экономикалық теорияның пәні туралы әр түрлі көзқарастар бар.

Меркантилизм мектебінің өкілдері экономикалық теорияның пәні айналыс сферасы, байлық жинаудың көздерін зерттеу деп есептеді.

Меркантилистер де, олардан кейінгі физиократтар экономикалық теорияның пәнін байлық жинаудың көзі ретінде қарастырады.

К.Маркс пен В.Ленин саяси экономияның пәні қоғамның даму барысындағы өндіріс, айырбас,бөлу және тұтыну сияқты экономикалық қатынастар болады деді.

Маркстік теория бойынша әлеуметтік –экономикалық қатынастар меншіктік қатынастарға тәуелді, олардың сипаты орын алған меншіктіктің сипатына қарай қалыптасады.Маркстік саяси экономия қоғамдық өндірісті таптық сипатта қарастырды. «Экономикс» өкілдері экономикалық теорияның пәні –шектеулі ресурстар дүниесінде материалдық игіліктер мен қызметтерде өндіру,үлестіру және тұтыну кезіндегі жүріс-тұрсын зерттеу деп санады.

Көптеген экономистер экономикалық теорияның пәніне айырбас процесін ғана жатқызды.

Сонымен экономикалық теорияның пәні негізінен экономикалық қатынастармен байланысты.

Экономикалық теорияның пәні-әр түрлі экономикалық жүйелерде адамдардың қажеттіліктерін максималды қанағаттандыру үшін, шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану.

Экономикалық ойлар ертедегі дәуірлерде қалыптасты.Біздің эрамызға дейінгі IV-III ғасырларда Ертедегі үнді ойшылы Каутилья айырбас саласын, тауардың бағасына талдау жасамақшы болды.

Экономикалық мәселелерді Ежелгі Грек ойшылдары Перикл, Ксенофонт, Платон және Аристотель қарастырды, Ертедегі ойшылдардың экономикалық мәселелерді зерттеулерінде бір- бірімен жүйелі байланыс болған жоқ. Бірақ олардың қарапайым мәселелерді қою дүниежүзілік экономикалық ойдың дамуына өз әсерін тигізді. Алғашқы XV-XVIIғ.ғ. экономикалық ойдың басты бағыты түрінде меркантимум бағыты болды. Олар байлықтың көзі айналыста, яғни ақша айналысында деп есептеді. XVIIIғ. Физиократтар мектебі пайда болды.Олар байлықтың көзі ауыл шаруашлығы деп түсіндірді.

Бұл ілімнің артықшылығы -өндіріс процесін қамтыды, ал кемшілігі-тек ауылшаруашылығымен шектеледі.

XIXғ.классикалық саяси экономия мектебінің өкілдері ұлттың байлығы материалдық өндірісте екенін түсіндірді.Бұл мектептің өнімдері А.Смит,Д.Рикардо.Сонымен қатар А.Смит «көрінбейтін қол» принципін ұсынды.Экономиканы рынок реттейді.Құн теориясын ашты.

ХIX екінші жартысында Маркстік ілім пайда болды.Марксизм қоғамды таптық сипатта қарастырды.Марксистер экономикалық қатынастарды зерттеді.Қосымша құн заңын ашты.Марксизм ілімін социализм тұсында басқару жүйесі 70 жылдан астам уақыт басшылыққа алып отырды.

Экономикалық теорияның маржиналистік бағыты экономикалық құбылыстарды негізінен шаруашылық жүргізуші субъектілердің психиологиялық сезімдері арқылы түсіндірді.Шеккі пайдалылық теориясын ашты.

XX ғ.-да экономикалық теорияның дамуына үлкен үлесін қосқан ағылшын экономисті Дж. Мейнарод Кейнс. Ол экономиканы реттеуде мемлекеттің араласу қажеттігін ұсынды.

XIX ғ. соңы XXғ. басында институционалды -әлеуметтік бағыт пайда болды. Оның өкілдері Т.Веблен, У. Митчелл, Дж Гелбрейт.Бұл теорияға сәйкес экономикалық даму сипаты тек

 

рыноктың өзі ғана емес, рынок тек бір бөлігі болып табылатын экономикалық институттардың жүйесі.

Экономикалық теорияның қалыптасуы мен дамуына өз үлестерін қосқан кейбір мектептермен бағыттарда және экономистерді атап өттік.

Экономикалық құбылыстарды зерттеу тәсілдері және

атқаратын қызметтері.

Экономикалық теорияның атқаратын қызметтері:

1.Танымпаздық (макроэкономикалық және микроэкономикалық құблыстарды, олардың даму заңдылықтарымен танысады).

2.Тәжірбиелік (экономикалық ілімдерді талдап, ұсыныстарын тәжірибеде пайдаланады).

3.Методологиялық (экономикалық теория экономикалық ғылымдар жүйесіндегі базисті ғылым қызметін атқарады).

Барлық экономикалық құбылыстарды зерттеуге тән әдіс-диалектикалық әдіс.Экономикалық құбылыстар әрқашан даму үстінде.Кейбір құбылыстар жойылып жатса, екіншілері жаңадан пайда болуда.

Экономикалық теорияның өзіне тән зерттеу тәсілдері:

1.ғылыми абстракциялау

2.индукция және дедукция

3.анализ және синтез

4.тарихи және қисындық

5. математикалық әдістер

6.статистикалық тәсіл.