Агляд развіцця вышыўкі ў Беларусі. Віды вышыўкі. Арнаментыка. Сферы выкарыстання вышыўкі. Рэгіянальныя асаблівасці.

Выканала: Цярэшчанка В.Д., 513 г.

Узнікненне шыцця адносіцца да эпохі першабытна-абшчыннага. Удасканаленне прылад шыцця ад каменнага, касцянога шыла да жалезных і стальных іголак мела вынікам паступовае яго ўскладненне і зараджэнне на гэтай аснове вышыўкі. Упрыгожанне тонкіх, якасных баваўняных, ільняных, шарсцяных тканін дасягнула высокага майстэрства ў краінах Старажытнага Усходу.

IX - ХІІ стст

1. "лицевое" шыццё (з'явілася з прыняццем хрысціянства). Выкарыстоўвалася у іканапісе, фрэсках.

2. Вышыўка каляровым шоўкам, залотнымі, сярэбранымі ніткамі, каштоўнымі камянямі. Аздабляліся рызы свяшчэннаслужыцеляў, інтэр'еры храмаў, дзе прысутнічала на абразах, завесах, харугвах, покрывах.

3. Упрыгожванне залатымі пласцінамі з разнастайнымі выявамі, а таксама ўзорамі нітак у выглядзе завіткоў, крыжоў. Выкарыстоўваліся у парадных мужчынскіх і жаночых касцюмах

4. Шмат'ярусная абшыўка каляровым бісерам, пацеркамі, металічнымі бляшкамі на падобе зігзагаў, ромбаў, спіралей, арнаментаў звярынага стылю.

5. Выявы на абразах, фрэсках, мініяцюрах, помніках дэкаратыўна - прыкладнога мастацтва.

6. Геаметрычная вышыўка ярка-аранжавымі ніткамі па сінявата-зялёнаму полю.

7. Золаташыцце на шаўковых прывазных тканінах, парчы.

 

Центры - старажытны Тураў, Бярэсце, Навагрудак, Мсціслаў.

Адметны фрагмент вышыванага каўняра ад верхняга адзення з кургана каля в. Лісна Верхнядзвінскага раёна. Вышыўка контур якой выкананы шаўковымі чырвонымі ніткамі. Арнамент - залотнымі ніткамі "ў пракол". Узор складаецца з птушак у крузе, што чаргуюцца з прамавугольнымі чатырохканцовымі крыжамі з сяродкрыжжам. Птушкі вышыты ў профіль, на адным з кавалкаў тканіны галава птушкі павернута назад.

 

Прывозілі шоўк з шаўкаткацкіх майстэрань Візантыі. Асноўную масу імпартнага шоўку складалі гладкія саржавага перапляцення, большай часткай чырвоныя тканіны разнастайных адценняў.

Выкарыстоўваўся для аблямоўкі святочнага касцюма з ільняной шарсцяной саматканкі. З Візантыі вывозіліся і залотныя ніткі - тонкі сярэбраны пазалочаны дроцік, спрадзены на шаўковую нітку. Ўжываліся для вышывання, вырабу тканай цясьмы, з зігзагападобным арнаментам ці з узорам у выглядзе пляцёнкі. Тканымі стужкамі аблямоўвалі каўнер.

 

XII -XIII стст.
Акрамя тканін вышыўкай аздабляліся і скураныя вырабы. На тэрыторыі Беларусі арнаментаваная скура прадстаўлена вырабамі гарадскіх рамеснікаў - абуткам, кашалькамі, футлярамі, ножнамі.

· чаравікі для жанчын і дзяцей. Знойдзены пры раскопках Мінска, Полацка, Турава, Давыд-Гарадка, Пінска, Слуцка, Гродна, Слоніма.

· У Мсціславе халявы мужчынскіх ботаў з вышываным узорам каля высокага абцаса.

 

Асноўным матэрыялам для арнаментацыі скуры былі шарсцяныя каляровыя ніткі, часам выкарыстоўваліся шоўкавыя і залотныя, зрэдку – бронза.

1. Узоры, то сціплыя - з аднаго-двух матываў, то больш багатыя – дэкаратыўныя, звычайна аздаблялі самую бачную частку чаравікаў - насок, зрэдку пераходзячы на бакі.

2. Найпрасцейшы варыянт дэкору - папярочныя рады буйных праколаў на галоўцы абутку.

3. Узоры з шыццём у выглядзе вузкага прамавугольніка, так званай "прошвы", на паверхні якой ўпісваліся адзін у адзін ромбы, а па баках - трохвугольнікі.

4. Прошвы з завостраным канцом і спіралепадобнымі завіткамі па баках.

5. Таксама стылізаваныя раслінныя матывы, часцей за ўсе сэрцападобная пальмета.

6. Абутак звычайна аздабляўся збоку сіметрычна спіралепадобнымі завіткамі, унутраняя паверхня якіх запоўнена разнастайным малюнкам: крыжамі, канцэнтрычнымі кругамі, крынам, пляцёнкамі.

7. Пляцёнка васьмёркай ў выглядзе вертыкальных палос, што прылягаюць адна да адной.

8. Люстраныя сіметрычныя узоры са строгай роўнасцю левага і правага бакоў са своеасаблівай квітнеючай формай матываў, арнаментальным малюнкам расліннага дэкору.

9. Прошвы ў выглядзе малюнка цюльпана, "працвіўшых" крыжоў, у гарманічным спалучэнні сэрцападобнай фігуры з крынам, у разнастайнасці і багацці спіралепадобных завіткоў.

Стылізаваны-раслінны арнамент, звязаны з візантыйска-блізкаўсходнімі традыцыямі, быў прыналежнасцю не толькі абутку, але практычна ўсіх рамесніцкіх вырабаў X - XIII стст.

Вышыўка для ўпрыгожвання скураных футляраў для жалезных нажоў. Скураныя ножны, аздобленыя вышыўкай бронзавым дроцікам, а таксама кавалкі скуры з узорнай вышыўкай.

 

У IX - XV стст. прасочваецца устойлівая традыцыя аздаблення адзення бісерам.

Знадзены рэшткі ў в. Захарнічы Полацкага раёна ніжэй ног касцяка 45 зялёных і фіялетавых пацерак якія сведчаць аб упрыгожанні імі падола адзення. У в. Юдзічы Рагачоўскага раёна знойдзены лубяны ўбор лоб якога украшаны паласой з дробных шкляных пацерак жоўтага колеру і прасвідраванымі вішнёвымі костачкамі
Для расшывання адзення ўжываліся бронзавыя, сярэбраныя, залочаныя бляшкі. Чатырохвугольныя металічныя бляшкі з рэльефным малюнкам, іншы раз аблямаваныя дробнымі шклянымі пацеркамі

 

· дзявочыя венчыкі-дыядэмы са звенняў бляшак, нанізаных на ніці ці шнуры.

· галаўны ўбор замужняй жанчыны, які ўпрыгожваўся штампаванымі бляшкамі, нашытымі на тканую ці скураную аснову.

· падол плацця ўпрыгожаны пацеркамі.

 

Таксама галаўныя уборы аздабляліся вышыўкай ніткамі ў прамалінейна геаметрычным стылі.

Цэнтры: беларуска-ўкраінскае Палессе, Прыкарпацце, Руская Поўнач.

Арнаментыка:

1. Абстрактная геаметрыя (знакі сонца, вады, зямлі, урадлівасці)

2. Кампазіцыя дрэва жыцця

3. Выявы птушак

4. Залотным шыццем матывы хвалепадобных галінак з адыходзячымі ўверх і ўніз сіметрычнымі завіткамі, які звязаны з сімваламі вады і напоенай ёю расліннасцю.

XVI - XVII стст.

Віды палотнаў дамовае работы: кужэльнае, зрэбнае, пачоснае і дарагія іншаземныя: коленскае, флямскае, алендэрскае.

Для расшывання выкарыстоўваліся пража ўласнага вырабу з раслінных і жывёльных валокнаў і прывазныя шаўковыя і залотныя ніткі. Матэрыял для золата- і шоўка-шыцця на тэрыторыю Беларусі паступаў у гэты перыяд з Захаду цераз Польшчу.
Вышыўка ўпрыгожвала ручніковыя галаўныя ўборы, чапцы, ручнікі, абрусы і ішн.

Сярод ішных спосабаў упрыгожання тканін, а галоўнае, сведчыць аб пераемнасці традыцый папярздняга часу. I ў далейшы перыяд, аж да сярэдзіны XIX ст., беларуская народная вышыўка развівалася, захоўваючы вернасць як Старажытнаславянскім арнаментальным традыцыям,

Глыбокая традыцыйнасць вышыўкі канца XIX - пачаткум XX ст. у значнай стунені была абумоўлена эканамічнай сферай яе бытавання. Дадзены від народнага мастацтва трывала існаваў як хатні занятак, як вытворчасць для забеспячэння ў неабходных прадметах вузкага кола сям'і.

Спіс літаратуры:

1. В.Я. Фадзеева - Беларуская народная вышыўка.-Мн.: Навука і тэхніка, 1991.- 199с.: іл

2. Гісторыя беларускага мастацтва: у 6 т. Мн., 1989.

3. Жук, В.И. Декоративно-прикладное искусство Беларуси XVIII –XХ веков: становление и тендеции развития. – Мн.: Белар. наука, 2006.- 319 с.