Виталий *~БӨК~* Боков

Хальмг келн

Калян Саңҗ

 

Кен ахан күндлн келдг,

Кетркә баһчудан тевчн келдг,

Эвтнь тәвәд, еңсгәр келдг

Эйлдг, һольшг хальмг келн.

 

Холын цууд нернь туурсн,

Хортна өмн хорхан уурсн,

Иньгин зүрк таалулҗ келдг

Иим сәәхн хальмг келн!

 

Өшәтнә өмнәс тосад зөрүлсн

Өлн җидин үзүр болгсн,

Өрч дотрк зүрк буульсн

Өрүд омгта хальмг келн.

 

Тосн кевтә илн келдг,

Торһ-томчар кеерүлн келдг,

Усн әдләр уһан келдг

Уул хальмг келн!

 

Модар цоксн метәр келдг,

Моһа кевтә хатхн келдг,

«Күд чолуг хамхлн» келдг

Күчтә хальмг келн!

 

Магтад келхләрн – өргәд оркдг,

Мааҗад келхләрн – шавтадг.

Яснла харһсн сумн болсн

Янзта хальмг келн!..

 

Ирү седкләрн илдкн келдг,

Ичртә йовдлд игзәрләд оддг,

Үкләс әәлго – үнән келдг

Үннч хальмг келн!

 

Ходрад келхләрн хор буслһам

Ховдг хальмг келн!..

Шүвтрләд келхләрн шүүс дусам

Шүрүтә хальмг келн!..

 

Хар уснд өрм бәәлһм

Хальмг келм чимгтә,

Хуурмг худлчиг худгт суулһм

Хурц болчкад, омгта…

 

Аранзал хурдн Зеерд чини

Амһаһан кемләд агсрич,

Хальмг уул келн мини,

Хазаран бичә мөлтлүлич!

Цә

Калян Санҗ

“Цә шиңгн болвчн –
Идәни дееҗ болдг,
Цаасн нимгн болвчн –
Номин көлгн болдг”.

Хальмг теегин аһуд
Халун һаң догшн.
Ундасад ирсн күүнд
Уух цәәһинь өгтн.

Амтнь күцсн цәәтн
Амнд мини тааста.
Ууһад суух дутман –
Улм хөөнән таалмҗта.

Өвкнрин йөрәһәд үлдәсн
Өлзәтә “ Идәни дееҗ…”
Цә уга болхла
Цаңһад үкхм бәәҗ.

Алтан өңгтә цәәһән
Ааһан дүүргәд келгит,
Арһсн-зөмсн чееҗән
Асхрсн көлсәрн девтәһит.

Күн болһн эдлдг
Күмнд кергтә идәг
Тәрәд, урһадг улст:
Таньдг эс таньдгт –

Хальмг теегин дундас
Ханлт теднд өргҗәнәв.
Зүркин сәәхн йөрәләс
Зөвтә хамгинь тальвҗанав.

Цә урһадг урн
Цань уга үүлдвртә:
Өрүн нарнла урлдн
Өдрин дуусн көдлмштә.

Аджария – нутг нартна,
Адһлдад харадас нисмһә.
Цәкр һаң халунд
Цә тәрәч шунмһа.

Улан зандн цәәһән
Ууҗ суусн цагтан,
Аджарин цә тәрәчдән
Амһулң мендинь мөрәдит.

Алтан өңгтә цәәһән
Ааһан дүүргәд келгнәв,
Арһсн-зөмсн чееҗән
Асхрсн көлсәрн девтәнәв

 

Усн
Калян Санҗ

Зу күршго насн.
"Зуурдин зовлң"- йирн йисн.
Цагнь болад -йовсн.
Цаңһад - үкн алдсн.
Урлм зөркәтәд - шуурсн,
Ухам - дендгүцәд одсн,

Тегәд, җирллһ үзәд -
Теңгс гиҗ медәд:
Терүн тал гүүһәд -
Тенәд - үкн гиләв...

 

Кесг зун җилдән
Кеер нүүҗ йовсндан,
Ундасхин зөвүр үзсндән:
Усар мәәртҗ зовсндан,
Тегәд, нең үлү
"Теңгр цоктха!" -гидг билү
Усна төр һархла -
"Уудан кемләд" однав:
Усн гисн үгин
Учринь сәәнәр меднәв.

Чинринь кинҗ чиңнүрднәв,
Чидлин икинь күләнәв.
Усар хәтәр теегтән
Ундасн-цаңһад өсләв,
Урдк цагин бәәдлһән -
Ухандан тееһәд йовлав
Усн бәәһәд бәәхлә:
Услад, ууһад, уһаһад-
Дуулн бәәҗ асхад,
Дурта талан цацад-

Үүг төрүц манахн
Үнтә зөөрд тоолхш.
Уга болад одхла -
Ууляд суухан санхш.
Урд яһҗ йовсан -
Ухандан бас авхш:
Эмгн ээҗ - бере бәәҗ.
Эднәхн иигҗ - ус ууҗ:
Шал сөөһәр босдг бәәҗ,
Шавхдг худгур ирдг бәәҗ:

Хотна күүкд, берәд,
Хошад суулһан бәрәд
Худгин өөр чоңнилдәд,
Хуухан мааҗад суулдад:
Усн һарһиг күләнә,
Унтх нөөрән үрәнә:
Бәәсинь ухрар шавхад,
Балгч -уснь семрү-
Суулһин өрәлцә уста,
Суг - гих суута...
Геснь өлссн-муурсн
Гертән ирдг бәәҗ

 

Халһрсн халун дурм

Калян Санҗ

Теегм, мини теегм,
Теңгр һазр хойрм,
Хамр таанрулсн цецгм,
Хальмг халун дурм!

Энүнд эцкнрин ясн оршла.
Эңкр нердм – эн теегм.
Харм күцл,
Халта хәләц,
Хару седкл –
Хальмг Теегтм!..

Каңкнулад үнрәрн дардг
Караг камб шарлҗм.
Асхрулад өргәд дуулдг
Алтн хорһлда шовум.
Хальмг теегән кеерүлдг
Халһрсн Бамба зула!

Туула зоота уңһдм
Туг сүүлән саадглад,
Туруһарн һазр чавчад,
Туульн тогляд урлдад,

Хаңһл сәәхн толһаһан
Ха доран хайлдад,
Деләрн җивр келдәд,
Делсәд йовад одсинь

Хәләҗ – нүдн ханшго,
Хәәҗ – сәәхнь олдшго!
Хальмгин өнр теегтм
Хавр дәкнәс ирчкҗ

Җивртн үүрән яслдна,
Җирһлин дуучнр җирглднә.
Һәәхсн нүдн ханхмн.
Һәәрсн седкл уйрхмн.

Тенд-энд йовситн
Теегм цугтнь дуудна.
Торлңгар өркән хәрүлһсн,
Толһаһан нарар самлулгсн;
Теегтм хавр серҗәнә,
Теркә дурн төрҗәнә…

О, теегм, сәәхн теегм –
Оньдин седклин киләсм.
Цаһан өвсн-шуурһта,
Царң дүүрсң арҗанта,
Хальмг төрскн Теегм, –
Хәләҗ ханшго җирһлм!

Термин моднас татлдад
Теңкҗ көлд орлав,
Темәнә бөкнд саатулгдад
Теслтин чинриг медләв.

Хурлһата цагин үүмәнд
Хуһрҗ өгдго ицгтәв.
Теегинни өргн хормад
Төрсн төләдән кишгтәв!

Хальмг келн

Тачан Анҗа

Перевод: Виктор Манджиев

 

Хальмг келн, чамдан / Калмыцкий язык, тебе

Ханлтан келхәр седләв./ Хвалу б давно воздал.

Ухаһан соңсхҗах нандан / Мыслям своим подвластным, мне

Уурлшгоһичн би медләв. / Не будешь сердит, я знал.

 

Ээҗәсн һарснасн авн / С рождения своего, от мамы

Эңкр келән амллав. / С дорогим языком, в устах

"Кезәнә бәәҗ болна..." / " Давно, когда - то, жил и бывал"

Кедү тууль соңслав. / Сколько, я сказок, с детства слыхал.

 

Үгд ордг үлгүрмүд / Пословицы, что вошли в язык

Угта көлгм болв, / Везде, я применять привык.

Урн үгин хаалһд / И на дороге слова - мастерства

Ултҗ, седклән тәвв. / До боли в языке, я душу положил.

 

"Җаңһр" өргәд дуулхла, / Когда, ты, Джангар воспеваешь,

Җигтә җирһл бахтгднна, / То, жизнью необычайной восторгаешь!

Келнәннь айснь чиңнхлә, / Прислушаешься, к звучанью языка,

Кецү хурцнь медгднә./ Ты понимаешь, до чего метка!

 

Келн, келн, келн, / Язык, язык, язык
Кен чамаг заясм, / Кто, тебя тебя создал?
Келнәс талдан белн / Разве есть такое готовое,
Кишг күмнд бәәсм. / Счастье у людей изначальное?

Хальмг келн - мини келн - Калмыцкий язык - это мой язык!

Зөөрәс даву зөөр! - Дороже он всех богатств!
Хальмг келн - мини келн - Калмыцкий язык - это мой язык!

Зөвәс даву зөв! - Высшая на земле справедливость!

Хальмг келн - мини келн - Калмыцкий язык - это мой язык!

Хазнас даву хазн! Дороже любой казны!
Хальмг келн - мини келн - Калмыцкий язык - это мой язык!

Хааҗ болшго нарн! Солнце, что невозможно закрыть!

 

Ээҗин эркн

Бадм - Хаалһин Иван

 

Ээҗм герәслҗ өгсн эркиг

Эврә бийдән әрвслүлҗ хадһлнав.

Цагар элсн сувсдынь илҗ,

Цевр дүринь әмрүлҗ тодлнав.

 

Кен медхв? Кедү дәкҗ

Килмҗтә ээҗм зулан өргәд,

Киләсән һарһҗ, дотран зальврсинь,

Кинәнәр эркән эргүлҗ суусинь?...

 

Хурняста чирәһәрн булңд герлтҗ,

Хуучна авъясар шүтәлдг билә.

Хөвин цоклһнд эс даргдҗ,

Хөөтк җирһл мадндан дурдла.

 

"Зун нәәмн маань" эргүлнәв,

Зуңкван гегәнд иткләр мөргнәв.

Заяч деедкәсн әдслһ эрнәв,

Зальврх дутман - түшг олнав.

 

Рд хальмг улс

Бадм - Хаалһин Иван

Өмәрән зальта баһчудта,

Өөд цецн аавнрта,

Өкәр, көркхн күүкдтә

Өөрд хальмг улс!

 

Өвчн, түрү учрснд

Өр - өвч, өгәнч,

Өргн у седклтә

Өөрд - хальмг улс!

 

Өнр "Җаңһран" амлҗ,

Өскә харһулҗ биилдг,

Өргмҗтә дууһан дуулдг

Өөрд - хальмг улс!

 

Өөрән суусн хәриг

"Өөрхн" гиҗ оошадг,

Өңг, үүрәрн өнр

Өөрд - хальмг улс!

 

Өткн цә эдлвртә,

Өвәрц хурц келтә,

Өргн теегтән - өлзәтә

Өөрд - хальмг улс!

Нөөрм күрхш

Бадм - Хаалһин Иван

Ноолдгсн мет сөөд унтхшв.

Номт бишв, эгл багшв.

Төрскн келнәм бәәдл баралхна,

Төрүц уханасм һархш - зована.

 

Үклин хаалһд орсн, йовҗах

Үүрләһән салҗах мет болнав.

Седклм салврҗ, зүркм догдлҗах

Сеҗглх цага уршгт авгднав.

 

Келх, дурлх, күндлх, тевчх

Келм мартгдҗана, Хальмг келм!

Эцкм, эцкм намдан нерәдсн

Эңкр, таңсг Хальмг келм!

 

Хоорндан чигн, гертән, һаза

Хальмгаһар келсн ховр соңсгдна

Меддгнь, дурлдгнь цөн болхв?

Медшгонь, һәәлдгнь олн болхв?

 

Омба

Бадм - Хаалһин Иван

Эҗго теегт цөлдәд, цаңһад,

Эсго цуцрсн буурл аав -

Цальгрулҗ усар ундан хәрүлҗәһәд,

"Цәәһән уусн болхнь", - гилә.

 

Хәәһәд, сангдсн хәәртә цәнь -

Хальмг улсин һоллгч идәнь...

Ямаран цагас учрсн ундмби?

Яһсн төләдән дееҗд орсмби?

 

Өргн теегт идшлсн үкрмүдин

Өткн үсәр өңг авсн,

Керә даам тосар тослгдсн,

Келн ээдрм агта цәм!

 

Хальмпр, бурш кемрҗән немхлә,

Халу ивтрүлҗ, томуһас хөөһүлдг,

Самрх дутман - савдан буслдг,

Сетрә аршан - хальмг цәм!

 

Күклтә сәәхләст - кевлүн цогц,

Күүкд, көвүдт - түргн урһц,

Күндтә көгшәст - эрүл - менд

Күргҗ, шиңгәдг хальмг цәм!

 

Иим соньн идәһәр болхла,

Ирсн гиичән тосхла тавта,

Тер заңшалар бәәдг улс -

Теегин хальмгуд болдгнь лавта.

 

Тодлвр

Бадм - Хаалһин Иван

Дөчн һурвдгч җилин чилгчәр

Деедкс нүдән яһад аньсмби?

Гем эс һарһсн хальмгудым

Гер - маласнь юңгад салһсмби?

Әм арһдсн теегин иньгүд

Әрәсән цаста киитн аһуһар,

Ар далан көвә күртл,

Әмтнә тооһас геедрҗ тарла.

Аль санх зөвән мартад,

Әмән һартан атхҗ шунад,

Хальмг нерән дотран ээлә,

Хар мөртән тоод билә.

 

Алдр Төрскм даңдҗах цагт

Алмс авгта сахлтын зааврар

Дәврхин түрүнд, цухрхин ард

Дәәнд йовдг Җаңһрин җичнр -

Арһта гисн зөрмг залус

Араһан зууҗ, арһан барҗ,

Арата суңһуг һатц ээргдлә.

Үклин тамд, мухла болҗ,

Үүрмүдә гееҗ, муулян эдллә.

 

Үнн нүдтә бәәҗ гихм,

Үкүлхәр туугдсн эңкр хальмгудм

Эркән эргүлҗ, байрин нульмста

Ээҗ - аавиннь һазрур ирв.

Әрүн зул асҗах герлд

Әмд үлдснь әрлсән санна:

- Дәкҗ зовлңгас дәркм өршәтхә, -

Дотран зальврҗ, тагчг зогсна.

 

Ирина Булдаева – Рюмшина

 

Халун нарна толянас

Харсҗ, хәәрлҗ авдг,

Хамгин хәәртә бодьс –

Хальмг келн минь.

 

Төрскн нутган магтдг,

Таалҗ седкл урсхадг,

Төрхәрә заячар заясн –

Төрскн келн минь.

 

Эңдән теегиг көкрүлдг,

Эгл улсиг байжулдг,

Эрвәкә мет нисдг -

Ээлтә хальмг келн.

 

Бәәсән түгәҗ өгдг,

Буульҗ, магтҗ өргдг,

Бурхндан шүтҗ йовдг –

Буйнта хальмг келн.

 

«Сарул Элстин теңгрәс

Сүвсрсн дольга асхрулдг»

Седклин хаңһавр болсн -

Сәәхн хальмг келм.

 

Уул - далаһар һатлулдг,

Усар өрм кедг,

Улан залатнрин эрднь –

Урн хальмг келм.

 

*****

Хальмг күүнә зүркн –

Халун нарн мет.

Хальмг күүнә санан –

Харадан нислһн мет.

 

Мини хальмгуд –

Маһд уга чиирг.

Мини хальмгуд –

Мөңкинд дииләчнр.

 

Шар тугта хальмгуд –

Шун кергән күцәдг.

Шорв һолын хальмгуд –

Шаҗн - бурхндан итклтә

.

*****

Тег – иньгм

 

Өргн у теегм,

Өрүн маңһар сәәхнч.

Өскәд босхсн теегм,

Өкәрлҗ наадулдг иньгм.

 

Седклинм хаңһавр болҗ,

Сарулдсн седклим байрлулнач.

Сәәхн иньг мини,

Санаһим авлсн тег.

 

Улан залатнрин һазр,

Урн-билгтнрин дархн.

Усар-өвсәр байн

У, наласн тег.

 

*****

Багшнр – мини тулг,

Билгин чилшго булг.

Бурхндан шүтҗ йовдг,

Буйнта мини «оддуд».

 

Багшин эрдм күчтә,

Болв эдн туурвәчс.

Багшнр цаһан седклтә,

Бичг-тамгин хадhлачнр.

 

********

Билгтә баахн көвүн,

Барин күчтә заңгта,

Бүлдән эңкр үрн -

Бакура Аршан мөн.

 

*******

 

Нарна толян ээмим ээхш,

Тоһстн шовун дууһан дуулхш,

Көк теңгр үүләр бүркгднә -

Мини зүркн чамаг күләнә.

 

Салькн нанла наадад шоглна,

Теңгс усан хурдар гүүлгнә.

Сар мандлад нанла инәнә -

Чамд, авальм, дуран өгнә.

 

Чини нүдн оддас цеңкр,

Чини үгмүд балас әмтәхн.

Чамаг зүүдндән даңгин үзнәв –

Би чамд дуртав.

 

******

 

 

Виталий *~БӨК~* Боков

Оньган өгтн, мини үүрмүд!

Оньдин зөргтә хальмгуд!

Тадн цергчнр, Җаңһрин ачнр

Таалта дууһан дуулый!

 

Җил насн хойран

Җидин үзүрт өлгий.

Җилв-бах хойран

Җивхлңгтә Таңһчдан өргий!

 

Көдәгин көк чон болсн

Күдр догшн бодңгуд,

Улан залата хальмгуд!

 

Окн Теңгрин баатрмуд

Оньдин ниилтә бәй, хальмгуд!

Ээм-ээмән түшлдәд,

Эңкр Төрскән харсад!

 

******

 

Би чамд дуртав,

Үнн седкләсн келҗәнәв!

Орчлңгд чини

Тедү дүңгә сәәхн уга.

Һанцхн чи мини зүркндм,

Сө болһн ирнәч зүүдндм,

Ценкр теңгр хәләхлә,

Чамаһан санҗ ядлав.

Җөөлн чамаһан саннав,

Җирһлин хаалһдан хамдан йовхар зүткнәв!

 

Чамтаһан деегшән нисхәр,

Чамаһан һарасчн бәрхәр,

Чи мини дурн,

Чееҗдм мандлсн нарн.

 

Хаврин теегин цецгә мет,

Хойр нүүдм байрлулнач

Һольшг цаһан седклтәч,

Һанцхн нанд таасгднач.

 

******

 

Һаза салькн үләнә,

Нанта дуһархар седнә.

"Нанта дуһархар седхлә,

Намаг соңс..."-би келләв.

 

"Тенд өмн үзгт

Төрскн һазр мини.

Теегт, нарнд, Шорвад

Теңгрт халун менд!"

 

"Дәкәд ю келхм төрскнд?"-

Салькн намас сурв,

Санад дотран, санад,

Салькнд би хәрү өгв:

 

"Хальмгуд чамаг мартхш,

Даңгин төрскән санна,

Хәрү ирх цаган,

Хәәмнь, әвр күләнә.

 

Цаг тер ирх,би меднәв,

Цаһан Аавд зальврнав:

"Хальмгуд уралан йовтха

Хальмгин нерән дуудултха!"