азақтың ғарышқа таласы жоқ па, жоқ, ғарыштың қазаққа таласы жоқ па?

Арыш аппараттары Қазақстанда жасалады

Білгеніміз, ғарыш аппараттарын жобалап, керекті бөлшектерін құрастыратын, сынақтан өткізетін үлкен зауыт бұған дейін ТМД аумағында болмаған көрінеді. Ресей мен Украинадағы өндіріс кешені бұрынғы Кеңес Одағының технологиясы негізінде жұмыс істеп тұрса, Қазақстанда ашылған жаңа зауыт заман талабына сай жарақталған. «Және еуропалық технология деңгейінде жасалған», – деп тамсанды брифингте төраға орынбасары. Бүгінде мұндай аппараттар халықаралық бәсекелестікке төтеп береді деп күтілуде. Сондықтан мұнда жасалған керек-жарақтар тек Қазақстанда ғана емес, басқа да шетелдерге сатылмақшы. Айтпақшы, Жерді ғарыштан зерттеу жүйесінің жұмыстары франциялық ЕАDS Astrium алпауыт компаниясымен бірлесіп жасалып жатқанға ұқсайды. Мұның міндетіне жердегі басқару мен екі аппарат кіреді. Яғни ғарыштық мәліметті қабылдап, соның жұмыстары аяқталуға жақын. Бұйырса, бірінші аппарат келер жылдың ортасында ұшырылса, екіншісі жыл соңына дейін тамам болмақ. Және жерді қашықтықтан зерттеу келер жылы толық іске асырылатын болады.

азақтың ғарышқа таласы жоқ па, жоқ, ғарыштың қазаққа таласы жоқ па?

«Қазғарыш» үшін аса маңызды мәселе – маман дайындау. Маман демекші, «Қазақ қашан ғарышқа ұшады?» деген мәселе қоғам үшін де жауыр болған жырдың қатарында тұрғаны белгілі. Дегенмен тағы бір құлақ түрсек дегенбіз. Мейірбек Молдабековтің айтуынша, мұнда екі қиындық бар. «Бірінші – ғарыштағы халықаралық стансыға біздің еш қатысымыз жоқ. Оны жасауды қаржыландыруға біз қатысқан жоқпыз. Оған ешқандай құқымыз да жоқ. Сондықтан біз тек қана сол ғарыш стансысын жасаған елдерге барып, олардың мүмкіндіктерін пайдалану үшін өтініш жасауға құқымыз бар. Ал бұл өтініштерімізге Еуропа елдері де, Америка да келісім бергісі келмеді. Бірақ Ресей бізге ұшыруға келісім берген еді. Алайда бұған дейін ғарышкерлеріміз тегін ұшырылса, қазіргі уақытта олардың өздері ғарышкерлерін ұшыру үшін көп қаражат жұмсап жатқандықтан, оның орнын толтыру үшін ақша сұрады. Біз есептеп қарағанда, бір ғарышкердің ұшуы бұрынғыдай сегіз күн емес, кемінде төрт немесе алты айға созылып, 150 млн АҚШ долларына жетіп отыр», – дейді «Қазғарыш» агенттігі төрағасының орынбасары. Алайда қазақты ғарышқа ұшыруға келгенде «өзіміздің Ресей ғой» деп емексудің де қажеті шамалы секілді. Өйткені теріскейдегі көршімен уағдаластық болғанына қарамастан, Тоқтар мен Талғаттың ізбасарларына ғарыш кеңістігіне көтерілуіне әлі де толық мүмкіншілік жоқ. Өйткені халықаралық ғарыш стансысына Ресейдің «Союз» аппараты ғана ұшырылатын тәрізді. Ал онда небәрі үш-ақ орын бар. Оның бірі ғарыш кемесінің командирі міндетін атқаратын Ресей ғарышкеріне тиесілі болса, қалған екі орын Америка мен Еуропа қауымдастығына тиесілі. Ресей келісті делік, ал қалған екі қауымдастық бұған үзілді-кесілді қарсы. Ендеше, мұндай жағдайда қазақ ғарышкеріне кезектің келе қоюы да неғайбыл сияқты. Бұл – бір. «Екінші қиындық – біз намысқа тисе де ойлануымыз керек. Сол ғарышкердің 150 млн доллар төлеп, ғарышқа ұшқаны қажет пе өзі?», – дейді төтеден сөз қозғаған М.Молдабекұлы. «Басқа елдер ұшса, өздерінде жасалған ғарыштық техникаларды ғарыштық жағдайда сынақтан өткізу, сапасын тексеру үшін ғарышкерін аттандыруға мүдделі.

Ал бізде ғарыштық өндіріс әлі іске қосылған жоқ. Енді ғана қолға алынған ғарыш аппараттарын құрастыру-сынау кешені тек 2015 жылы ғана іске қосылады. Аталған кәсіпорын әртүрлі мақсаттағы, нақты айтқанда, байланыс жерсерігін, жерді қашықтан зондтау жерсерігін, ғылыми-технологиялық жерсеріктер жасайтын болады. Демек, ғарышта сынауға дайын техника жасамай, көк кеңістігін бағындырудың еш қажеті жоқ екендігі түсінікті. Екіншіден, ғарышкер ғылыми-зерттеулер жасау үшін ұшырылады. Ал біздің ғалымдарымыздың өткіземіз деген эксперименттерін зерттеп қарасақ, халықаралық ғарыш стансыда оларды сынақтан өткізетін зертханалық құрылғылар жоқ. Сондықтан ол ғарышкерді ұшырар алдында сол қажетті құрылымдарды жіберуіміз керек. Ол да қосымша ақшаға келіп тиеді», – дейді ол. Үшінші және бір себеп бар, бұл – ғарышқа ғарышкерін аттандырған кез келген ел мұндай қадамға ақылды, білімді, парасатты, денсаулығы мықты азаматтарының бар екендігін паш ету үшін ғана барады. Ал Қазақ елі Тәуелсіздік алған 20 жылдың ішінде өз халқының ұландарының мықты екендігін екі рет дәлелдеп үлгерген еді. Ендеше, агенттік төрағасының орынбасары «бізге осы да жетеді емес пе?» дегенді айтқысы келетін тәрізді. «Сонда біз қазір не үшін 150 млн доллар жұмсап, ұшыруымыз керек? Қазір біз бұл ақшаға зауыт салып жатырмыз. Яғни, экономикаға қайсысы тиімді екенін ойлану керек», – деді ол. Шынымен, бізге осы ғарышқа қазақты ұшыру керек пе, өзі? Әлбетте, кейін қажеті де, маңызы да арта түсер. Ал қазіргі күні ше? Ойланатын мәселе.

Жанкелді ҚАРЖАН