Лттық мәдениет тамыры

Бірінші сабақ

 

Лексикалық тақырып: Күй атасы – Құрманғазы

Грамматика: Қаратпа сөздер

 

Тапсырма. Басым сөздерді тыңдаңыздар.

Күй, баулу, ұстаз, күйші, домбыра шерту, тәлім алған, сазгер, рух, азаттық, бостандық, туынды, музыка, мәдени даму.

Тапсырма. Ойтүрткі сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Құрманғазы Сағырбайұлы кім болған?

2. Құрманғазы Сағырбайұлының қандай күйлерін білесіз?

3. Құрманғазы өзінің күйлері арқылы нені суреттеген?

4. Қазіргі кездегі күйшілерден кімдерді білесіз?

5. Күй арқылы адамның қуанышын не қайғысын беруге бола ма?

 

Тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыздар. Ой бөлісіңіздер.

 

Кюй – это инструментальная пьеса, глубокая по содержанию и отточенной форме, со сложным ритмом и развитой мелодикой, которые отражают, как некоторые жанровые черты, так и определенную логику музыкального звучания. Кюй не большой по времени звучания (около 2-4 минут). В основном кюи исполнялись на струнных и щипковых инструментах: на домбре или кобызе. Исполнителей кюев называют кюйши.

Тапсырма. Мәтінді оқыңыздар.

Күй атасы – Құрманғазы

 

Құрманғазы Сағырбайұлы қазіргі Орал облысы, Жанғалы ауданының Жиделі елді мекенінде дүниеге келген. Шыққан тегі – Кіші жүз, он екі ата Байұлынан өрбіген. Құрманғазының жетінші атасы Ерші деген кісі от тілді, орақ ауызды, сөз дарыған адам болыпты.

Құрманғазыны күй өнеріне баулыған және оның ұстазы болған Ұзақ күйші еді. Құрманғазы жастайынан домбыра шертіп, көпшіліктің ілтипатына бөленді. Күйшінің шығармашылық табыстарға қол жеткізіп, өрлеуіне Бөкей ордасының Байжұма, Баламайсан, Байбақты, Соқыр Есжан сынды атақты күйшілері үлкен ықпал еткен. Олардан тәлім алып өскен Құрманғазы қазақ халқының ұлы сазгері атанды.

Құрманғазының күйлері қазақ елі өмірінің әлеуметтік жыр-сыры, азаткерлік рух ұраншысы іспетті. Күйші шығармашылығындағы өзекті мәселелер – халықтың азаттығы мен жеке тұлға бостандығы. Өз туындыларында XIX ғасырдың 30-жылдары Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліске ерекше назар аударған. Құрманғазы бұл көтеріліске өзінің алғашқы туындыларының бірі «Кішкентай» күйін арнаған. Одан кейінгі «Ақбай», «Ақсақ киік», «Түрмеден қашқан», «Адай» күйлерінде ол халықтың азаттықты көксеген арманын, әділетсіздікке қарсылықты, қоғамдық мүдделердің өзара қақтығысын білдіреді. Құрманғазы туындыларында қоғам мен адамның арақатынасындағы айрықша әлеуметтік-психологиялық жағдайлар бейнеленеді.

Оның «Аман бол, шешем, аман бол», «Қайран, шешем», «Ертең кетем», «Бұқтым-бұқтым» деген күйлерінде адам даусының ырғағы айқын берілген.

Құрманғазының ойнақы, мерекелік көңіл күйді білдіретін би ырғағымен жазылған күйлері («Балбырауын», «Әсем») де бар.

Құрманғазы Сағырбайұлы бірнеше мәрте түрмеге де қамалған. Куғын-сүргін мен сергелдеңге түскен күйші халықтың тәуелсіздік пен бостандық туралы терең ой-толғамын бейнелеген. «Алатау» және» Сарыарқа» күйлерін дүниеге келтірген.

Құрманғазының күйлері қазақ музыка шығармашылығында аса маңызды тарихи орын алады. Ол өз туындылары арқылы халқымыздың мәдени дамуына қомақты үлес қосты.

(martebe.kz/kurmangazy-sagyrbaiuly/)

Сөздік

күй – кюй (вид музыкального произведения, исполняемый на казахских национальных инструментах)

ұстаз – наставник; учитель

күйші – исполнитель кюев

домбыра шерту – играть на домбре

ілтипат – внимание; любезность; почтение

табыс – достижение; успех

қол жеткізу – достигнуть (успеха)

ықпал ету– влияние

ұраншы – крикун; горлопан

туынды – произведение