Тақырып Қоршаған орта және қалалық және ауылдық елді мекен тұрғындарының денсаулығы.

2.мақсаты: қалалар мен ауылдық елді мекеннің қоршаған ортасының ластануы жөнінде және оның тұрғындар денсаулығына әсері жөніндегі білімдері мен дағдыларын қалыптастыру.

3.Оқыту міндеттері:

• Қала мен ауылдық елді мекендерінің урбанизациялық үрдістері жөніндегі білімдерін қалыптастыру.
• Антропогенді ластану көздері жөніндегі білімдерін қалыптастыру.
• Қалалар мен ауылдық елді мекендердің қоршаған ортасына антропогенді әрекетті бағалау жөніндегі дағдыларын қалыптастыру.
• Қалалар мен ауылдық елді мекендердің қоршаған ортасының ластануын алдын алу бойынша шараларды анықтау дағдысын қалыптастыру.

4.Өткізу түрі: (кеңселік) кеңес беру.

5.Тақырып бойынша тапсырма:

тапсырма № 1. Тұрғындар денсаулығын жақсарту бойынша негізгі шаралармен танысу

тапсырма № 2. Ситуациялық есептерді шешу.

6.Тарату материалы: жоқ

7.Әдебиеттер:

1. Экология: учеб. пособие/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

2. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология и здоровье населения: учебник для медицинских вузов и колледжей. – Алматы,2002. – 260с.

3. Экология в вопросах и ответах: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378с, стр. 5-20.

4. Учение об окружающей среде: учеб. пособие/ Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153с., стр 5-10.

1. Экология и устойчивое развитие. учеб. Для вузов/ Аскарова У.Б., Аскаров Н.Б., Алматы, 2014 г., -190 с., стр 114-125.

2. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 с., стр. 3-6.

3. Экология: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315с, стр. 5-14.

8.Бақылау (сұрақтар, тапсырмалар):

1. Қалалардың негізгі химиялық ластаушылары. Тұрғындар денсаулығына әсері.

2. Қалалардың жағымсыз физикалық факторлары, көздері: шу, жылулық, электромагнитті, радиоактивті.

3. Қалалардың биологиялық ластануы және эпидемиологиялық қауіптілік. Қалалардың сумен қамсыздалуы және өндіріс қалдықтарынан тазартылуы.

4. Қазіргі елді мекендердің экологиялық мәселелері. Тұрғындар денсаулығына әсері.

5. Елді мекендердің урбанизациясы және оның салдары. Елді мекендердің қоршаған ортасына тән ластау көздері, атмосфера, су, топырақтың ластануына әкелетін негізгі ластауыштар.

6. Адамның аурушаңдығына қауіп тудыратын қоршаған ортаның химиялық, биологиялық және физикалық факторлары.

7. Биологиялық ластану және адам денсаулығы.

8. Антропогенді экожүйелердің қоршаған ортасының негізгі физикалық ластаушылары, көздері, адам денсаулығына әсері.

9. Замануи қоғамдағы қауіп қатер факторлары. Экологиялық қажеттілік және адамның генофонды. Қоршаған ортаны бағалауға қолданылатын амалдардың бірі бұл тұрғындар денсаулығының көрсеткіштері.

Ситуациялық есептер:

Есеп.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы	Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткіш- інің жоғарылауы	Тәулігінде	%
	Өндірістік аймақ		0,33
	Тұрғын үйлер аймағы		0,5
	Автокөлік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104

Сұрақтар:

1.Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

2.Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3.Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4.Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5.Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6.Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7.Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

Есеп.

Ірі қала жағдайларында атмосфераның химиялық заттармен ластануы бойынша сандық көрсеткіші берілген (Рс.к.): ЖЭС шығарындылары аймағында, түсті металлургия және автокөліктерден әртүрлі қашықтықта. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көміртек тотығы, күкірттің екі тотығы, азоттың екі тотығы, күкіртті қышқыл. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

 

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы	Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткішінің жоғарылауы	Тәулігінде	%
	Өндірістік аймақ		0,33
	Тұрғын үйлер аймағы		0,5
	Автокөлік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104

Сұрақтар:

1. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластаушы көздері?

2. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, ингаляциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

Есеп.

Ірі қала жағдайларында атмосфераның негізгі ластау көздері: ЖЭС, түсті металлургия, автокөлік. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан, нашар желдетіледі. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көмiртектiң тотықтары, күкiрттiң екi тотығы, азотты екi тотық, күкiрттi қышқыл. Жел тұрғын үйлер аймағына бағытталаған.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

 

№	Бақылау нысандары	Атмосферада Рb нақты концентрациясы (мг/м3)	Адамның тыныс алуындағы ауа көлемі (м3/сут)	Өкпемен Рb жұтуы (%)	Нақты ингаляция-лық жүктеме Рb (мг/сут)	Адам ағзасына бір тәулікте түсу мүмкіндігі ( мг/тәул. 0,007 мг/кг дене салмағына)
	Өндірістік аумақа	0,03				0,43
	Тұрғын аумақ	0,003				0,43
	Автокөлік салоны	0,0004				0,43
	Рекреациялық аумақтар (таза ауада болу	0,0001				0,43

Сұрақтар:

1.Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

2.Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3.Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4.Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5.Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6.Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, ингаляциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7.Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?