Былғары-галантереялық бұйымдардың бөлшектері, олардың қолданылуы мен анықтамалары

 

Былғары-галантереялық бұйымдардың бөлшектерін (деталь) сыртқы, ішкі және аралық бөлшектерге бөледі. Сыртқы бөлшектерге бұйымның сырт жағына орналасқан бөлшектер жатады. Олар негізгі және қосымша болып бөлінеді. Негізгі бөлшектерге бұйым корпусын құрайтын алдыңғы, артқы астыңғы және бүйір жақтарының бөлшектері жатады. Олар: қабырғалар, фальдылар, түбі, үшкілдер (клинчики), ботан, клапан (қақпақша). Бұл бөлшектер біртұтас немесе құрамалы болулары мүмкін. Құрамалы бөлшектер материалды тиімді пайдалануға, суретші идеясын дұрыс жүзеге асыруға, тиімді түс және фактура шешімдерін дұрыс табуға мүмкіндік береді. Қосымша сыртқы бөлшектерге бұйым корпусын құрамайтын,қосымша мақсаттарға қолданылатын, бірақ әрбір бөлшектің өзінің атқаратын қызметі (функциональное назначение) бар бөлшектер жатады. Бұл бөлшектер алуан түрлі болады, оларға жоғары эстетикалық талаптар қойылады, себебі олардың түрі, пішіні және өлшемдері бұйымның стилін қалыптастырады және моданың бағытын анықтайды. Сыртқы қосымша бөлшектерді олардың қолданылу мақсатына қарай төмендегідей етіп бөледі:

- бұйымды, қалтаны және т.б. жауып тұратын – цупфер, горт, запряжник, ілгек (петля) және т.б.;

- бұйымды алып жүруге ыңғайлы әр түрлі (алмалы-салмалы, жылжымалы, көлемді, белдік, ілгек, бау және т.б. түрлеріндегі) жұмсақ және қатты тұтқалар;

- бұйымға әртүрлі заттарды салу үшін – сыртқы, қималы (прорезные) жапсырмалы, ашық және жабық;

- бұйымның негізгі бөлшектерін бекіту үшін – кедер, өрме (оплетка), шеттіктеу (окантовка), рамкалы құлыпты қаптау;

- бұйымды безендіру үшін – жапсырмалар, банттар, бұрыштар және т.б.

Бұйымның ішкі бөлшектеріне астарлар, ішкі қалталар, ішкі бөлетін қабырғалар және т.б. жатады. Аралық бөлшектерді картоннан, полимерден немесе тығыз қағаздан жасайды, олар конструкцияға беріктік беру үшін қолданылады. Ал жұмсақ материалдардан (пенополиуретан, тоқыма емес материал, байка, фланель) жасалатын аралық бөлшектер бұйымға тығыздық және дөңестік бейне береді. Қиынды жолақтар технологиялық мақсаттарда қолданылады, оларға тесьма, мата, картон, қағаз және бау жолақтары жатады.

Қаңқа (корпус) -бұйымның пішіні мен көлемін анықтайтын, сыртқы бөлшектерді біріктіру арқылы алынатын бұйым негізі.

Жайма (полотно) – бұйым қаңқасын құрайтын, тұтас пішілген сыртқы бөлшек; жайма қаңқаны қақпақшамен (клапан) бірге құрауы мүмкін.

Қабырға – бұйым қаңқасының алды мен артын құрайтын сыртқы бөлшек. Алдыңғы қабырға бұйымның алдыңғы жағын құрайды, онда декоративті бөлшектер мен ашып – жабу құралдары орналасады. Артқы қабырға бұйымның артқы жағын құрайды.

Иініш (кокетка) – қабырғаның құрамдас бөлігі.

Фальда – бұйымның қабырғасының жоғарғы жағына орналасқан құлып, ашып-жабатын сыдырмақ бекітілетін сыртқы бөлшек.

Түбі (дно) – бұйым қаңқасының төменгі сыртқы бөлшегі.

Үшкіл (клинчик) – бұйым қаңқасының бүйір жағының бөлшегі. Үшкіл қарапайым немесе бір, екі, көп қатпарлы болуы мүмкін.

Ботан – бұйым қаңқасының бүйірінің жоғарғы немесе төменгі жағына арналған сыртқы бөлшек. Төменгі ботан бір, екі, көп қатпарлы болуы мүмкін.

Қапталша (боковинка) – бұйымның қабырғаларына бекітілетін, үшкілмен біріктірілетін сыртқы бөлшек.

Тұтқа – бұйымды алып жүруге арналған бөлшек.

Тұтқа–белбеу -бұйымды иыққа асып алып жүруге арналған.

Жылжымалы тұтқа – ұзындығын ұзартуға немесе қысқартуға болатын бұйымды қолмен немесе иыққа асып алып жүруге арналған тұтқа-белбеу.

Тұтқа-ұстағыш (ручка-продержка) – тесік немесе сақина арқылы өткізіліп, сөмкені буып жабуға арналған бөлшек.

Алмалы-салмалы тұтқа – бұйым конструкциясын бұзбай, алынып-салынатын бөлшек.

Тұтқаны ұстаушы – тұтқаны бұйымға бекітуге арналған бөлшек.

Иықбау (наплечник) – бұйымды алып жүруге ыңғайлы тұтқа-белбеу бөлшегі.

Қалта – бұйым қаңқасының сыртына немесе ішіне жапсырылған, майда заттарды салуға арналған бөлшек.

Визитка – бұйым иесі жайлы мәліметтерді салатын қалта.

Жапсырма қалта – бір қабырғалы, бұйым қаңқасына немесе астарына жапсырылады.

Ілулі қалта – Қаңқа бөлшегінің және астардың жоғарғы жағына бекітіледі.

Тілік (прорезной) қалта – қаңқа бөлшегінің немесе астардың тілігінің жоғарғы жағына бекітіледі.

Өтпелі (сквозной) қалта – конструкциясы және өлшемдері әмиян қаңқасының ішкі жағының ұзына бойына орналасқан бөлшек.

Жартылай қалта – әмиянның жапсырма қалтасы, оның алдыңғы қабырғасының өлшемі қалта өлшемінен кем болады.

Қайтарылған (отгибаемый) қалта – әмиянның жапсырма қалтасы, ол тек екі жағынан (бүйірден және төменгі жағынан) бекітіледі.

Жабық қалта – оның жабатын бір бөлшегі болады, ол ашық қалтада болмайды.

Қақпақша (клапан) – бұйымды немесе қалтаны қабырғаның бүкіл ұзына бойын жауып тұратын сыртқы бөлшек.

Кіші қақпақ – қабырғаны бүкіл ұзына бойына жаба алмайды.

Горт – бұйымды немесе қалтаны жауып тұратын, немесе декоративтік роль атқаратын бөлшек.

Запряжник – қапсырма (пряжка) бекітілетін бөлшек.

Тарту белбеуі – бұйым көлемін реттеуге және затты белгілі бір жағдайда ұстап тұруға арналған бөлшек.

Белдік ұстағыш (шлевка) – бір бөлшекті екінші бөлшекке белгілі жағдайда бекітуге немесе декоративті роль атқаратын бөлшек. Бағыттаушы (жылжымалы) шлевка бөлшекті белгілі бір жағдайда ұстап тұрады. Жылжымайтын шлевка бір тұрақты жағдайда бекітіледі. Безендіруші шлевка декоративтік роль атқарады.

Цупфер – әр түрлі конструкциядағы құлпылардың ашылып-жабылуына арналған бөлшек.

Кедер – бұйым пішінін тұрақтандыру үшін тігіс конструкциясына бекітілетін сыртқы бөлшек, декоративті роль атқарады.

Шеттіктеу (окантовка) – бұйымның шеттерін әрлеу.

Өрме (оплетка) – бөлшектер мен олардың бөліктерінің шетін өру арқылы біріктіретін бөлшек. Кей жағдайда декоративтік роль атқарады.

Қаптама (обтяжка) – бұйымның бөлшектерін қаптауға арналған бөлшек.

Белдікше (хлястик) – бір бөлшекті екінші бөлшекке тартуға немесе оны жабуға арналған бөлшек.

Жапсырма (накладка) – бұйым бөлшектерінің беріктігін арттыруға арналған бөлшек немесе декоративті роль атқарады. Жапсырма күшейткіш, сақтандырғыш және декоративті болуы мүмкін.

Безендіру – декоративті роль атқаратын сыртқы бөлшек.

Астар (подкладка) – бұйым қаңқасының ішкі бөлігін, жеке сыртқы бөлшегін безендіруге арналған бөлшек.

Қалқа (перегородка) – шеттері бұйымның ішкі жағына бекітілетін, оны бірнеше бөліктерге бөлетін ішкі бөлшек. Қалқа – қалта – екі қабырғалы, бір мезгілде қалта ролін атқаратын бөлшек.

Өзекше (средник) – құлыптанатын немесе сыдырма түймеленетін бұйымның қалқа – қалтасы.

Сына (вкладыш) – ішіне мектепке арналған заттарды салуға арналған оқушы сөмкесіне салынатын бұйым.

Төсем (прокладка) – бұйымның сыртқы және ішкі бөлшектеріне белгілі пішін және беріктік беру үшін салынатын аралық бөлшек немесе бірнеше бөлшектер.

Каркас – бұйымның пішінін жасайтын қатты негіз.

Қақпақ (крышка) – чемоданның, шкатулканың, қораптың ашылып – жабылатын жоғарғы бөлігі.

Қақпақ қабырғасы – чемоданның, шкатулканың, қораптың қақпағының негізгі бөлігін құрайтын бөлшек.

Қақпақ ботаны – чемоданның, шкатулканың, қораптың қақпағының бүйір бөліктері.

Қаңқа ботаны – чемоданның, шкатулканың, қораптың қаңқасының бүйір бөліктері.

Қақпақ ұстағыш – чемоданның, шкатулканың, қораптың қақпағын ашылған жағдайда ұстап тұруға арналған бөлшек.

Топса (шарнир) – чемоданның, шкатулканың қақпағын қаңқаға бекітетін, ашып – жабуға арналған бөлшек.

Өңір (бортик) – чемоданның, шкатулканың қаңқасының ботанына бекітілетін, оны нығыздап жабуға арналған бөлшек.

Ұстағыш – чемоданның, шкатулканың ішіне салынған затты ұстап тұруға арналған бөлшек.

Белгі (закладка) -кітаптың бетін белгілеп салынған қағаз немесе бау.

Сыртқы бөлшек – адам қолының сырт жағын жауып тұратын қолғап және биялайдың бөлшегі.

Алақан бөлшек – адам қолының алақанын жауып тұратын қолғап және биялайдың бөлшегі.

Жайма (полотно) – сыртқы және алақан бөлшектерін біріктіретін, тұтас пішілген қолғап және биялайдың бөлшегі.

Стрелка – қолғаптың жаймаға немесе сыртқы және алақан бөлшектеріне бекітілген, саусақтардың бүйір жақтарын жауып тұратын бөлшегі.

Стрелка-полоска – жаймаға немесе сыртқы және алақан бөлшектеріне бекітілетін, саусақтың бүйірі мен жоғарғы жағын жауып тұратын қолғаптың бөлшегі.

Манжета – жаймаға немесе сыртқы және алақан бөлшектеріне бекітілетін, білезікті, ал кейде білекті де жауып тұратын қолғаптың бөлшегі.

Манжет қиығы – манжетаны кеңейтуге арналған қолғап пен биялайдың бөлшегі.

Напалок – бұйымда бас бармақты жауып тұратын қолғап пен биялайдың бөлшегі.

Саусақ қимасы – қолғап пен биялайда саусақтар ыңғайлы орналасу үшін қолданылатын напалоктың бөлшегі. Саусақ қимасы жайманың конструктивті бөлігі немесе алақан бөлшегі болуы мүмкін.

Стрелка қимасы – саусақтардың арасы стрелкаларын біріктіруге арналған бөлшек.

Крага – жоғарғы жағы кеңейтілген манжета конструкциясы.

Напульсник – сағаттың адам қолына ыңғайлы орналасуына арналған сағат бауының бөлшегі.