Ежелгі Египеттегі орталық жəне жергілікті басқару.

Шетелдердің мемлекет жəне құқық тарихының пəні, əдісі жəне оның заң ғылымдары жүйесінде алатын орны.

Шет елдердің мемлекет жəне құқықтың жалпы тарихының пəні:

1) мемлекет пен құқықтың мемлекеттік құқықтық жүйенің пайда болу мен даму процесін;

2) адамзат тарихының түрлі кезеңдерінде қоғамдық өмірдегі мемлекет пен құқықтың алатын орны мен атқаратын ролін зеттейді. Яғни – ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі адамзат өркениетіндегі маңызды мемлекеттік құқықтық қалыптастырған мемлекеттік құрлымдармен құқықтық жүйелердің пайда болуының қалыптасуының ортақ заңдылықтарын зерттейтін іргелі, тарихи құқықты зеттейді..

ШМҚТ пәні екі әдіске бөліп зеттейді: 1) салыстырмалы құқықтық әдіс б/ша түрлі елдерде мемл пен құқықтың п.б дамуындағы жалпы заңдылықтар мен ұқсас белгілерін анықтаймыз; 2) жүйелілік әдіс мемл/к құқықтық құбылыстың өзара тығыз байланысты құрылымынан оның жекелеген маңызды белгілерін н/е мемл пен құқықтық жүйенің қайталанбас ерекшеліктерін бөліп анықтайға мүмкіндік береді

ШМҚТ пәнінің мақсаты – мемл пен құқықтың п.б және дамуының тарихи заңдылықтарын анықтау.

Шет елдердің мемлекет жəне құқықтың жалпы тарихының заң пəндерінің жүйесіндегі орны. Заң пəндері жүйесінде ШМҚТ пəнінің орны ерекше. Ол мемлекет пен құқықтық құбылыстардың ортақ заңдылықтарын тануға бағытталған дүние танымдық көзқарастар жүйесін қалыптастырады.Сонымен қатар адамзат өмірінде ерекше рол атқарған мемлекеттік, құқықтық құрылымдар туралы мәлімет береді

Ежелгі Египеттегі орталық жəне жергілікті басқару.

Египет мемлекетөзара соғыс үстінде пайда болды. Ғалымдардың бір тобы Египет мемлекеті Жоғары ж\е Төменгі Египет арасындағы соғыс арқылы құрылды деп санады. Екінші тобы Жоғарғы Египет әскери күшін қолданып, жергілікті аңшылар егін шаруашылығымен айналысатын Төменгі Египетті жеңіп алды дп есептеді. Үшінші тобы Египет мемлекетінің пайда болуын шетелдік күштің араласуына байланысты деген пікір білдірді.

3200 ж өзара соғыстың нәтижесінде ортақ Египет мемлекеті құрылды. Ең бірінші патшасы – Менес болды. Алғашқы астанасы – Тинис, 4 ғ. бойы перғауындардың резиденциясы болды. Одан кейін ол Мемфис қаласына көшірілді.

· Орталық басқару

Перғауын. Перғауындық билік Египеттік үлгілі шығыстың тағылық түріне жатады. Ол бақылаудың қатал жолын ұстанды, салық жинады, сот қызметін басқарды ж\е құдайлар мен адамдардың арасын байланыстырушы деп есептеді. Патшалар сарай құрылысын, діни салтты басқарып, абыздарды тағайындады. Әрбір діни салтты тек патша ғана өзгерте алатын. Ол басына екі түсті бас киім киді, бұл символ Жоғары ж\е Төменгі патшалықты қосып басқаратынын көрсетеді. Перғауынның қолында дін билігі де болды, ол Күн құдайдың баласы деп саналды. Патшаның негізгі күшінің басы экономикалық функция, Египетте қашаннан келе жатқан үш: қоғамдық жұмыстарды басқаратын, әскери және салық жинау ведомствалары болатын. Перғауынның жеке әскері өзіне бағынды. Перғауынның басқа да биліктері шексіз болатын. Ол қоғамнық жұмыстарды басқарды, жоғарғы лауазымды адамдарды тағайындады, заң шығарды, сот билігін басқарды, бейбітшілік және жұмсауды басқарды. Тек оған жақын адамдар ғана аяғының ізін сүйе алатын.

Джати (Везир). Перғауын өзінің билігін жүзеге асыруда көптеген шенеуліктерге сүйенді. Осы шенеуліктерді басқарған джати болды. Джати – басқарушы бюрократиялық аппарттың басында тұрған ж\е оның қолында әкімшілік билік те, соттық билік те болған. Джати қызметі IV династияның тұсында пайда болды. Басында бұл қызмет тек перғауынның жақын туыстарына ғана берілсе, кейіннен басқа да адамдарға берілді. Дін джатидің жоғарғы билігін қолдады. Ол «әділеттіліктің пайғамбары» ж\е Тоты құдайының жоғарғы абызы деп саналды. Оған барлық шенеуліктер есеп берді ж\е нұсқаулар алды. Сондай ақ джати сот жүйесіне де араласты. Египетте сот орталық басқарудан бөлінбеді, сондықтан джатиға жоғарғы соттық билік тиесілі болды. Жаңа Патшалық кезінде джати жоғарғы қолбасшы ролін атқарды.

Абыздар. Египет мем–тінде абыздар ерекше орын алды, сондықтан перғауындар оларды жоғарғы орынға тағайындайтын. Әсіресе Жаңа Патшалық кезінде олардың беделі күшейді. Сәтті соғыстардың нәтижесінде патшамен қатар абыздардың қазынасы да өсіп отырды.

Қазынашы. Сондай–ақ мөрді сақтаушы мен қазынашының да ролі маңызды болды.

Египетте азаматтар азаматтар айналысқан шаруашылығына байланысты төледі яғни бидаймен, малмен, өсімдік өнімдерімен, металл құймаларымен төледі. Қазынашы мем–тік қойманы басқарды. Олардың міндеттері патшаға арналған құрылыстарға құрылыс материалдарын жеткізу ж\е басқа елдерге экспедицияға шыққан кемелерді жабдықтау.

Әскер. Ежелгі ж\е орталық патшалық кезеңінде Египете тұрақты әскер перғауынның жек басының кауәпсіздігін қорғау үшін ж\е мем–т ішіндегі ұсақ көтерілістер мен басқыншылытарды басып отыру үшін болды. Египетте нубиялық негрлерден құралдар полиция болды. Соғыс басталған жағдайда барлық азаматтар әскерге жақырылды. Әрбір ном өзіне тиісілі мөлшердегі сарбаздарды шығарды. Оларда теңіз әскері, ал құрылықта атты арба әскері жақсы жабдықталды. Сондай–ақ жалдамалы әчъскер болды, бірақ ол елге өз зиянын келтірді, өйткені шетел интервенциясы жалдамалы әскерге сүйеніп, елдегі билікті қолдарына алмақ болды.

Сот. Сот ісі әкімшілік істен бөлінбеді. Жоғары биліктегі тұлғалар сот билігін. Бірақ Джади сот ісін жалғыз өзі ғана емес, сот колегиясмен бірге жүргізді. Жаңа патшалық кезеңінде дәулетті азаматтардан құралған 30 соттан тұратын жоғарғы соттық колегия болды. Орталық сот кенбет болды. Сондай–ақ храмдық соттар болды. Олардң басында абыздар тұрды және храм мен оның қызметкерлеріне байланысты істерді қарады. Негізінде барлық сот органдары патшаға бағынатын болы. Патша кез келген істі шеше алатын және кешірім жариялайтын.

· Жергілікті басқару

Ежелгі патшалық– шағын ауылдық қауымның бірігу нәтижесінде пайда болды. Ж/е олардың басшылары старосталар болды, ал қауымдық кеңес– джаджат деп аталды. Ежелгі патшалықтың қауымдық кеңесінде, сотта, шаруашылық ж/е әкімшілік органдарында бай, дәулетті шаруалар мүшелік етті.Олар жерді беру акттарын заңдастырды, жерді дамуын бақылады.Орталық патшалықта қауымдық кеңес өздерінің құндылығын жоғалтты, ал старосталар орталықтанған мемлекеттік аппараттың шенуніктеріне айналды. Номархтар – шағын мемлекеттердің басшылары. Орталық патшалықта нормахтар өздерінің ықпалы мен байлығына б/ты әскерді басқарды, абыздардың рөлін атқарды ж/е жергілікті храмдарға иелік етті.Жаңа патшалықта номдық әкімшілік толығымен орталыққа бағынды. Әр номға патша өзі шенеуніктерді тағайындап отырды.Және олардың хатшылары мен әкімшілік палаталары болды.Мемлекет тек облыстарға ғана емес, сондай–ақ үлкен округтерге (Солтүстік ж/е Оңтүстік).Бұл әкімшілік бөлініс перғауынның ерекше титулын айқындады. Ол «Жоғарғы ж/е Төменгі Египеттің патшасы» деп аталды.