XIII -тарау. Жеке бас гигиенасы

Жеке бас гигиенасы гигиеналық ғылымның ерекше бөлігі болып табылады, себебі, ол,қоғамдық гигиенадағы сияқты орындауға міндетті түрде мәжбүр ететін мемлекеттік механизмдерсіз, адамның өз еркімен өзінің жеке өмірі мен әрекеттері үрдісіндегигиеналық нормалар мен ережелерді сақтау арқылы өзінің денсаулығын сақтауы мен нығайтуы жөніндегі, мәселелерді зерттейді.

«Өмірді ұзарту өнері - оны қысқарту емес» деген ертеде. Қазіргі кездегі адамның аурулары, ең алдымен, оның қалыптасқан өмір сүру сипаты мен мінез-құлқына байланысты.Өркениет адамға қолайлы жағдайлар тудырып қана қоймай, сонымен бірге, қоршаған ортаға түсетін техногенді жүктемелерінің ұлғайуына, адамға түсетін ақпараттық жүктемелерінің жоғарлауына, шектен артық психоэмоционалдық зорлануына, қозғалыс белсенділігінің азайуына, артық немесе жеткіліксіз тамақтануына, маскүнемдіктің, темекі шегудің, нашақорлықтың, соз аурулары, ЖИТС өсуіне және т.б жағымсыз құбылыстардың туындауына себеп болды. Бұл факторлардың көпшілігі, таралуы бойынша, халықтың еңбекке қабілеттілігінің нашарлауы мен өлім-жітімі жағынан алдыңғы орындардың бірін алатын, жүрек-қан тамырлары аурулар дамуының қауіп-қатер факторлары болып табылады.

Олардың басқа да кең таралған аурулардың: бауыр, ас қорыту мүшелері, ұйқы асты безі ауруларының, семіздік, сусамыр ауруы, қатерлі ісіктер, невроздар, т.б. дамуында рөлі аз емес. Ішімдікке салыну мен есірткі заттарды пайдалану, бұдан басқа, жеке тұлғаның деградациясына, суицидқа, өмір сүру ұзақтығының едәуір қысқаруына, денсаулығында ақаулары бар ұрпақтың дүниеге келуіне, АИВ (ВИЧ), соз аурулары, С гепатитін, т.б. ауруларды жұқтыру деңгейінің өсуіне әкеп соғады.

Мұндай жағдайда, жеке бас гигиенасының негізі болып табылатын салауатты өмір салты жеке бас адамның денсаулығын қалыптастыру үшін өмір сүрудің негізгі стилі болып табылады. Академик Н.М. Амосов: «Дені сау болу үшін, адам едәуір және үнемі өз күшін салу тиіс. Оларды ешнәрсемен алмастыруға болмайды» деген. Салауатты өмір салты бір-бірімен өзара байланысты бірнеше элементтерден құралады: тамақтану мәдениетінен, қозғалыс мәдениетінен және эмоция мәдениетінен.. Жеке бас гигиенасы салауатты өмір салтының барлық аспектілерін қамтитын кең ауқымды сұрақтарды қарастырады. Оның сферасына дене және ауыз қуысы гигиенасы, дене шынықтыру және шынығу, киім және аяқ киім гигиенасы, жыныстық гигиенасы, жеке тамақтанудың гигиенасы, зиянды әдеттердің алдын алу, психогигиена, еңбек және демалу гигиенасы, тұрғын үй гигиенасы кіреді.Жеке бас гигиенасы ұсынатын ережелер мен нормативтері, оларды адам ұғынып қолданған кезде, гипокинезиямен, артық тамақтанумен, семіздікпен, жүйке-психикалық және ақыл-ой жүктемелерінің шамадан тыс болуымен тиімді күресуге; сондай-ақ, аутоагрессивті әсерлердің және көптеген аурулардың дамуының алдын алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, жеке бас гигиенасының ережелерін орындау жеке алғандағы адамның өзі үшін ғана емес, оның айналасындағы адамдар мен бүкіл қоғам үшін де маңызды болып табылады. Мысалы, жеке бас гигиена ережелерін орындамау, жұқпалы және паразиттік аурулардың, соның ішінде, соз ауруы мен ЖИТС-тің таралуына себеп болатын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Темекі шегу темекі шеккен адамның ғана емес, көбінесе оның жанында болған, бірақ темекі шекпейтін адамдардың өкпесінде қатерлі ісіктердің даму қаупін тудырады.

Салауатты өмір салтын ұстаудағы мотивация, жеке бас гигиенасын білу және оған дағдылану адамның жас кезінен бастап қалыптасуы тиіс және әр түрлі тіршілік жағдайларға байланысты болмай, бүкіл өмірі бойына сақталып тұру қажет. Тек осы жағдайда ғана олар, аурулардың тиімді түрде бірінші және екінші реттік алдын алудың, өз денсаулығын нығайтудың, ағзаның пайдаланылмаған мүмкіншіліктерін жетілдірудің иінтірегі (рычагы) болады.

Жеке бас гигиенасының жекелеген аспектілері оқулықтың басқа да тарауларында келтірілген. Бұл тарауда тек, тері және ауыз қуыс гигиенасы, киім мен аяқ киім гигиенасы сияқты, жеке бас гигиенасының негізгі сұрақтары қарастырылады.