азіргі таңдағы студенттің типтері.

.Студенттердіңмамандыққақатынасыбойыншатиптері(бұлсұрақтыңжауабыретінде 7 билеттің 3 сұрағыналуға да болады)

Қазіргікездегістуденттердіңбарлығыүштопқабөлінеді. Біріншітопқаөзбілімдерінболашақмамандықтарынабейімдейтінстуденттержатады. Бұлтоптағыстуденттерүшінболашақжұмысқадегенқызығушылықтарыменсолжұмыстаөздірініңқабілеттерінжүзегеасыруеңбастысыболыптабылады. Екіншітоптыбизнескебейімделгенстуденттерқұрайды. Бұлтоптағыстуденттерөзбілімдерінжекеісашудыңқұралыретіндеқарастырады, саудаменайналысадыжәнет.б.. Олардыңболашақмамандықтарынадегенқызығушылықтарыбіріншітоптыңстуденттеріменсалыстырғандатөменболады. Үшіншітоптағыстуденттерді, бір жағынан, анықталмағандардеп те атауғаболады, екіншіжағынаноларжекебастықжәнетұрмыстықжағдайларға бар көңілдерінбөледі.

Танымжәне білім саласындағыстуденттердіңқызметінүшнегізгітопқажіктеугеболады:

Біріншітүрдегітұлғаоқудағымақсаттарменміндеттердіңауқымдылығыменерекшеленеді. Мұндайстуденттердің білім саласыжоспардағығақарағандаәлдеқайдаауқымырақболады, студенттердіңәлеуметтікбелсенділігіоқуорныөмірініңтүрліформаларындатанылады. Студенттердіңбұлтобыжан-жақтыкәсібидайындыққабейімделген.

Екіншітүрдегітұлғашағынмамандануғабейімделген. Мұнда да студенттердіңтанымдыққызметіоқужоспарыныңшеңберіненасады.Студенттердіңтанымдыққызметініңүшіншітүрі тек оқужоспарыменғанашектеледі. Бұндайтұлғалар - өнерлілігіжағынан да, белсенділігіжағынан да төменболыптабылады. Студенттердіңоқу танымдыққызметінталдаунәтижесіндестуденттердіңүштипологиялықтобыанықталды. Оқуғадегенқарым-қатынасыжағынанзерттеушілердіңбірқатары 5 топтыбөліпкөрсетеді.Біріншітоптағыстуденттер білім алуға,кәсібишеберлікке ұмтылады.Олароқуқызметініңбарлықсалаларында да белсендіболады.Екіншітоптағыстуденттероқуқызметініңбарлықсаласындағыбілімдіалуғаұмтылады. Бұл топ үшінжан-жақтықызметтерменайналысутәнболыпкеледі, бірақолароқытушылықжәнебасқа да пәндердіңнегізінтереңмеңгеруденжалыққышболыпкеледі. Сондықтан да оларкөбіндеүстіртінбілімменшектелетінболыпкеледі. Олардыңқызметініңнегізгімақсаты – бәрінен де аз-азданболуы. Үшіншітоптағыстуденттер тек өздерініңмамандығынағанақызығушылықтанытады. Оларға тек болашақтағыкәсібимамандықүшінқажеттіғанабілімдіалу (өздерініңпікірібойынша) тәнболыпкеледі. Төртіншітоптағыстуденттердіңоқуүлгіріміорташаболғанымен, олар тек өздерінеұнайтынпәндергеғанақызығушылықтанытады.Олар сабаққа жүйелі түрдеқатыспайды,оқу қызметінің және оқу жоспарындағы пәндердің қандай да бір түрлеріне қызығушылық танытпайды, себебі олардың кәсіби қызығушылықтары әлі қалыптаса қоймаған. Бесінші топқа еріншек және жалқау студенттер жатады. Оқуорнынаоларата-аналарыныңталабыбойыншанемесеармияғабармауүшін, сондай-ақжұмысқабармауүшінкеледі. Үздікстуденттердіңарасынан да 3 түрдібөліпкөрсетугеболады: «жан-жақты», «кәсіпқой», «универсал». Жақсыоқитынстуденттерді 2 топқабөлугеболады: жақсымамандықтағыстуденттер, бірақеңбексүйгішемес,орта мамандықтағы студенттер, бірақеңбекқорлар. Оқуүлгерімінашарстуденттербірнешетопқажіктеледі: оқуортасынабейімделмегендер; оқуматериалыныңлогикасыменсапасынмеңгеругемүмкіндігіжоқтар; мамандықтаңдаудақателікжібергендер; оқуғажауапсыздықпенқарайтындар;

оғары мектепоқытушысыныңтұлғалықерекшеліктері.

илет

1) Қарым-қатынастың түрлерi:

1. Маскiлi қарым-қатынастар; бiр күннiң iшiнде бiрнеше маска кию. Формалды қарым-қатынас, яғни мұнда маскiлердi пайдаланып сұхбаттасушылардың тұлғалық ерекшелiгiн түсiнiп ескеруге талпынамыз (сыпайлық, қаталдық, тұйықтық). Шынайы сұхбаттасушыға деген сезiмдерiн, эмоцияларын қарым-қатынас барысында көрсетпейдi.
2. Формалды рөлдiк қарым-қатынас – мұнда сұхбаттасушының тұлғасы мен әлеуметтiк рөлi маңызды болып табылады.
3. Iскерлiк қарым-қатынас – мұнда сұхбаттасушының iске деген тұлғалық ерекшелiгi, мiнезi, жасы, көңiл-күйi ескерiледi. Сонымен бiрге оның iске деген қызығушылығы мәндiк маңызды орын алады.
4. Достардың рухани және тұлғалық қарым-қатынасы – мұнда кез келген тақырыпқа әңгiме қозғауға болады, тек сөз арқылы ғана емес жест, мимика арқылы бiрiн-бiрi жақсы түсiнедi.
5. Маникулятивтiк қарым-қатынас сұхбаттасушыдан белгiлi бiр пайда табуға бағытталған. Ол үшiн сұхбаттасушының тұлғалық ерекшелiгiне байланысты түрлi әдiстер пайдаланады.
6. Вербалды және вербалды емес қарым-қатынас.
Коммуникациялық жүйе – бұл алынатын және берiлетiн ақпаратты түсiнудi қамтамасыз ету мақсатында адамдар арасындағы хабар алмасу.
Коммуникацияның негiзгi функциялары мыналар:
1.Информативтi – адамдар арасындағы өзара әрекеттесудi ұйымдастыру.
2.Интерактивтi – адамдар арасындағы өзара әрекеттесу түрлерiн пайдалана отырып сұхбаттасушының көңiл күйiне, сенiмiне мiнез-құлқына әсер ету.
3.Перциптивтi – қарым-қатынасқа түсушi серiктестердiң бiрiн-бiрi қабылдауы және өзара түсiнушiлiктi қалыптастыру.
4.Экспрессивтi – эмоционалды бастан кешiрулер сипатын өзгерту.

Педагогикалық қарым-қатынастың стильдері. Педагогикалық қарым-қатынас бір адам екінші адаммен тәжірибе (білім, икем, дағды, жалпы адамзаттық мәдениет, ұлттық құндылықтар т.б.) алмасқанда болады; ол әрбір профессионалды қарым-қатынаста болады, сондықтан да педагогикалық стильдерді кейде бізбен сипаттаған басшылық стильдеріне ұқсатады.
Педагогикалық стильдердің артық көруі мен адамдардың Мен-концепциясының арасындағы байланыс табылды: автократиялық стиль көбінесе өзін білмейтін және қабылдамайтын адамдарға сай, сынға жабықтығымен, ренжігіштігімен, эмоционалды регидтілігімен мінезделеді. Және, керісінше, демократиялық стильді ұстанатын педагогтарда әдетте позитивті Мен-концепциясы болады, ашық және мейрімді, сынға төзе алады, өзіндік ирониясы болады және өзіндік өзгеруге дайын.Автократиялық стильді қолдануында құрылған оқу орнында “мектеп-фабриканың” белгілері болады, ал демократиялық бағытталған оқу орнында “мектеп-отбасының” белгілері болады, бірақ қазіргі кезге дейін педагогикалық жүйелердің артықшылықтары анықталған жоқ: “мектеп-фабрикаларда” әдетте үлгерім жоғары, ал “мектеп-отбасында” қатысушылардың мазасыздығы төмең, микроклиматы жақсырақ болады.Педагогикалық қарым-қатынастың мақсаттары туралы айта отырып, отандық зерттеуші А.Б.Орлов «мұғалімнің тұлғалық центрациясы» деген терминді қолданды, оның ойынша ол педагог іс-әрекетінің жүйе құраушы мінездемесі болып табылады, оның көптеген көрінулерін анықтайды: педагогикалық стиль, қатынас, әлеуметтік перцепция (14). Сөйтіп, педагогикалық іс-әрекет мұнда сонымен қатар рухани-дүниетанымдық компоненттен бастап сипатталады.Орлов әрбіреуі педагогикалық іс-әрекетте басыңқы бола алатын негізгі жеті центрацияны бөліп көрсетеді: эгоистік (өзінің ”Мен” қызығушылығында), бюракратиялық (администрацияның, басшылықтың), конфликтік (әріптестерінің қызығушылығында), авторитетті (ата-ананың, қатысушылардың), танымдық (оқыту және тәрбиелеу талаптарында), альтруистік (қатысушылардың қажеттіліктерінде), гуманистік (өзіндік мән мен басқа адамдардың-администратордың, әріптестердің, ата-аналардың, қатысушылардың мәндерінің көрінулерінде).Орлов бойынша центрация тәлімділік іс-әрекетінің әдісі мен сәттілігін анықтайды. Психолог М.И. Лисина “Қарым–қатынасты – ортақ нәтиже мен шешімге жету мақсатында орындалған екі не одан да көп адамдардың өзара байланысы ” деп түсіндірсе, ал, К.К. Левин қарым – қатынастың бірнеше тәсілдерін көрсетті:.Әміршілдік қатынас– қол астындағылармен қатал қатынаста болу. Бұл жағдайда олар тек орындаушылар рөлін атқарады, қандай да болсын шешім қабылдауға қатыспайды;.Демократиялық қарым-қатынас, ол ұжым алдындағы міндеттерді талқылап бірлесе шешім қабылдауға мүмкіндік тудырады;.Либералды қатынас – жетекшілікпен ғана шектеледі. Бұл жағдайда талап қоюшылық, бір жүйе байқалмай әркім өз бетінше жүреді.

2) Қатынастың негізгі теориялары интерактивтік, коммуникативтік, перцептивтік болып табылады. Қатынастың және коммуникацияның өзара ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар. Қатынас бұл адамдар арасында байланыстың өрбуі мен күрделі көпжоспарлы процесті анықтау, адамды түсінісу мен қабылдау, екіжақтың өзара стратегиялық бірігуін дағдыландыру болып келеді. Қарым-қатынасты анықтаудың күрделi процесiне мына үш құрам кiредi: 1. Коммуникативтік қатынас (адамдармен ақпарат алмасу). 2. Интерактивтік қатынас (жеке адам мен ұйым арасындағы әрекет). 3. Перцептивтік қатынас (серіктестер қатынас кезінде өзара түсінісуі мен өзара түсінушілікті орнату). Перцепция латынның perception - восприятие, понимание деген мағынасын береді. Бұл терминді американдық психолог Дж. Брунер енгізген.Коммуникативтік процесті негізінде вербалды және бейвербалды коммуникация деп екіге бөліп қарайды. Вербалды коммуникация қатынастың сөйлеу арқасында жүзеге асырылады. Сөйлеу арқылы біз табиғи тілдік дыбыстарды cондай-ақ, фонетикалық белгілерді, оның екі негізгі лексикалық және синтаксистік белгілерін түсінеміз. Сөйлеу коммуникацияның универсалды құралы болып табылады, яғни ақпарат беру кезінде оның көмегімен хабарламаның мағынасы беріледі.Интерактивтік қатынас психологиялық әсер етуге байланысты, басқа адамның ықпалымен жеке адамда өзгеріс болуы (көзқарастың, қатынастың, мотивтің, хал жағдайдың, құрылғылардың өзгеруі). Басқа адамның ықпалымен жеке адамның өзгеруі уақытша, өтпелі және тұрақты болуы мүмкін. Қатынастың интерактивтік жағы мыналарды сипаттайды: басқару шешімін орынды қабылдау, қызметкерлер арасында міндеттерін анық бөлу, дау-жанжалды ақылмен шешу. Перцептивтік қатынас - қатынасқа түсушілердің бір-бірін түсінісуіне жағдай жасау, яғни қабылдау процесі, адамдардың бір-бірін өзара жете түсініп алмай әрекетке бармауы. Жеке адам аралық перцептивтік анықталған механизмінің арқасында өзін басқа адамдар арқылы танып біледі.Оған тану және адамдардың бір-бірімен түсінісуі (идентификация /теңестіру, эмпатия, аттракция), қарым қатынас кезінде адам өзін өзі тануы (рефлексия), серіктесінің мінез-құлқын болжау (каузаль ная атрибуция) жатады. Идентификация (теңестіру, ұқсату) қарым-қатынас кезінде басқа адамды тану тәсілі, яғни серіктесінің орнына қойып өзін сынау, салыстыру негізінде оның ішкі хал-жағдайына болжам жасау. Эмпатия басқаның күйзеліс сезімін бірге өткізу, басқа адамды тану формасы.Ал,бейвербалды қатынас құралын оқып үйренуде төмендегі ғылымдарға жүгінеміз:1. Кинесикa - адамның ішкі сезімі және көңіл күйі; ым-ишара, бет құбылыстары, дене мүшелерінің қозғалыстары (пантомимика), бүкіл дене қозғалысы қимыл мен ым арқылы ғана жасалатын қозғалыс, дене тұрысы, қалып, кейіп, бас ию, жүріс, келбет. 2. Такесика - жанасқан қарым-қатынас жағдайында болатын құбылыстар: қол алысуда, сүйісуде, тиіп кеткенде, сипағанда және т.б. 3. Проксемика - кеңістікте болған қатынаста адамдардың орналасуын зерттейтін ғылым саласы. 3) Лидер дегеніміз — адамдарға ықпал ете білудің өнері, олардың белгілі бір мақсатқа жетулеріне итермелей білу. Өте жиі, көбіне саясатта лидер өз мақсатына жетуге тырысады. Адамдар лидердің басқаруымен жүрулерінің негізгі себебі, лидер олардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әр түрлі құралдар ұсына білу мүмкіндігінде және адамдардың іс әрекеттеріне керекті бағыт бағдарды көрсете білуінде. Лидердің билігі бағынушылардың жақсы білімдеріне, өзін олардың орнына қоя білу білігіне, жағдайларды талдай білуіне, өз іс — әрекеттерінің жақын және болашақ көрінісін анықтай білуіне, өзіндік жетілуге тырысуына, бағынушыларда өздеріне деген сенімділікті тудыра білу қабілетіне негізделеді. Лидер әріптестерінің, қарсыластарының, бастықтарының психологиялық ерекшеліктерін айқын сезінеді, түсінеді және бұны ресми, ресми емес контактарда қолданады. Басқаларды сендіре отырып, өзінің компрописке баратынын көрсетеді. Бірақ, лидер билігінің ең неізгі көрінісі оның адамдарды басқарудағы тәуелсіздігі, өзінің иеленіп тұрған орнын кез келген уақытта босата білуі. Лидердің екі психологиялық типі бар: «ойыншылыр және ашықтық».

1. Біріншілерінің сыртқы бейнесі сенімді икемді, тиімді болып көрінеді. Олар «көзге шөп сала» біледі, сондықтан да өздерінің жеке қызығушылықтарына байланысты позитцияларын (көзқарастарын) тез өзгертеді. Шынайы жағдайларда олар тоық беріліп, жұмыс жасай алмайды және мәселелер шешімін қиын табады.

2. Ашық лидерлер айтарлықтай көрінбейді, бірақ олардың жауапкершіліктері жоғары болады; олар әр түрлі ең қиын жұмыстарға кіріседі ар ұяттарына негізделе кірісуге тырысады. Оларда икемді және іс әрекеттерін жағдайға байланысты жасайды, бірақ бүгінгі күнмен өмір сүрмей болашаққа тырысып өмір сүреді. Дәл ослар шынайы лидерлер болып табылады, өз бағынушылырының арасында тіл тимейтін беделді тұлғалар. Бағынушыларға өз қателіктерін шынайы мойындайтын, еркін шешім қабылдайтын, жауапкершілікті өз мойнына алатын жетекші ұнайды. Лидер беделінің көтерілуіне жұмысқа кедергі жасамайтын адамдардың әлсіздігіне шыдау қасиеттеріде себеп болады. Бедел ұзақ уақыт жиналып, бір мезетте жоғалуы мүмкін және мұның басты себебі іс әрекетсіздік пен сақтанудың шектен тыстығы. Негізінде беделді лидер табиғатынан жетекші болады. Бірақ мұндай болмаса не істеу керек? Мүмкін, істің басына уақытша жақсы білімді маманды қою керек шығар. Ал бұл үшін таңдауда қателеспеу үшін лидер қасиеттерін білу керек. Мұндай қасиеттердің үш тобы бар: Жеке, кәсіби, ұйымдастырушылық және іскерлік. нормаларын сақтауды ескеретін шыншылдықты және тәртіптілікті сонымен қоса қоғамға қатынаста әділеттілікті қояды. Жетекші өз бағынушыларын түсінуге тырысуы, оларды жеке тұлға ретінде қабылдауы, сыйға лайықты екендерін түсінуі, олардың жүріс тұрысын түсінуі, адамгершілігі мол адамдарға қамқорлық жасай білуі, олардың қызығушылықтарын ескере әріптестік қарым қатынас құруға тырысуы керек. Қазіргі жаңашыл лидер өз кемшіліктеріне қарсы белсенділігі күресу керек, өзіне өмірге және жұмысына қатысты жағымды қасиеттерді қалыптастыруы керек.

билет.

1. Топ — әлеуметтік тұтастықтан белгілі бір нышандары негізінде бөлінетін адамдардың шектеулі шамадағы қауымдастығы; бұл нышандар атқаратын қызметтерінің сипаты, әлеуметтік не таптық қатыстылығы, даму деңгейі және т.б. болуы мүмкін. Топтардың шамасы, құрылымы мен құрамы өздері сол үшін топтасқан іс-әрекеттің мақсаттары мен міндеттеріне қарай анықталады. Топ мүшелерінің бірлескен қызметінің мазмұны топ ішіндегі динамиканың барлық үрдістеріне себепкер болады, бұлар: тұлғааралық қатынастардың дамуы, серіктестердің бір-бірін қабылдауы, топтық нормалар мен құндылықтардың, ынтымақтастық және өзара жауаптылық нысандарының қалыптасуы. Әлеуметтік топ; бір топ оқушы; Топталып оқу. Топ белгілі біріккен іс-әрекеттерімен сипатталатын адамдар жиынтығы. Ішкі және сыртқы топтық қасиеттеріне қарай топтарды келесі түрлерге бөлуге болады: санына, байланысына, ұйымшылдығына, ынтымақтастығына, тұрақтылығына, тұлға үшін маңыздылығына т.с.с.

· 1. Санына байланысты үлкен топтар (ұлттар, партиялар, таптар), шағын топтар (отбасы, ұшақ экипажы).

· 2. Байланысына қарай алғашқы шынайы (сынып, студенттік топ, өндірістік бригада), соңғы жағдайға немесе шартқа байланысты (университеттің студенттері, қаладағы немесе аудандағы мектепті бітірушілер, қаладағы зейнеткерлер);

· 3. Ұйымшылдығына қарай: ұйымдасқан, ресми (сынып, студенттік топ), ұйымдаспаған бейресми (көпшілік, жиын, жұрт).

· 4. Ынтымақтастығына қарай ынтымақты жоғары дамыған (студенттік топ, өндірістік бригада), ынтымақсыз төмен дамыған (бірінші сынып оқушылары).

· 5. Тұрақтылығына қарай тұрақты (ұлт, отбасы), тұрақты емес (мерзімдік, уақытша бригадалар).

· 6. Тұлғаға маңыздылығына байланысты эталоиды, референтті (шынайы немесе үлгі болатын қиялдағы топ), топтар.

· 7. Қоғамныңдамуынабайланыстыпрогрессивті (ұжым), регрессивті.

· 8. Іс-әрекеттіңтүрінеқарайойын, оқу, еңбектоптары.

Топтағытұлғааралыққатынасты социометрия әдісімензерттейді. Бұләдістіенгізген Дж. Морено. Топтағыәрбірадамекітүрлі: іскерлік (ресми) жәнсжеке (бейресми) қатынастаболады. Біріншісітоптыңбүкілқұрамыменбіргеқұжатқатүсірілу, ал екіншісіұнату, жақсыкөру, достық, жолдастық, жеккөру, жауласут.б. себептернегізіндепайдаболады. Іскерлікқатынастарғашекқоюғаболады, ал жекеқатынасқашекқоюмүмкінемес. Іскерлікжәнежекеқатынастартұлғааралыққатынасжүйесінқұрайды. Тұлғааралыққатынасынзерттегенкездебақылау, эксперимент, әртүрліәңгімелесуәдістеріпайдаланылады. Мұндайәдістердіңбірі — таңдауболыпсаналады. Бұләдістітұңғышұсынғанамериканпсихологі Дж. Морено. Бұлөзбетіншеобъективтіәдісжәне оны әлеуметтікпсихологияныңбасқаәдістеріменбіргетұлғааралыққатынастызерттегенкездеқолдануғаболады. Топ — жалпыбелгілердіңнегізін (мақсат, іс-әрекеттүрі, әлеуметтікдеңгей, жасерекшелігі, адамдар саны жәнет.с.с.) құрастырғанадамдардыңәлеуметтікжиынтығы. Топ — жалпыбелгілердіңнегізін(мақсат, іс-әрекеттүрі, әлеуметтікдеңгей, жасерекшелігі, адамдар саны жәнет.с.с.) құрастырғанадамдардыңәлеуметтікжиынтығы.
2.Аудиторияғы ықпал ету психологиясы. Суырыпсалма сөйлеу, яғни импровизация, сөзді жанды да тартымды етіп, тыңдаушылар назарын ұстап, шешен мен аудитория арасындағы байланысты нығайтуға көмектеседі. Алайда импровизацияға шектен тыс беріліп, ол шешеннің даярлығына негізделмесе, бұл көп жағдайда шешенді өзінің тақырыбынан алшақтатып, оның сөзінің қисындық, мазмұндық қырларын көмескілендіреді. Тыңдаушыларға қажетті ықпал ету үшін сөйлеушіге арнайы психологиялық білік-дағдылар қажет. Олардың қатарына тыңдаушылар назарын аудару, ықпал етудің эмоционалдық және қисындық факторларын сабақтастыру, иландыру тетіктерін қолдану, қарым-қатынас түрін таңдау, аудитория ерекшеліктеріне сай ықпал ету құралдарын алмастырып отыру, көрнекілік құралдарын пайдалану және т.б. жатқызамыз. Ең алдымен, сөйлеушінің аудиторияға ықпал ету амалдары туралы айқын ұғым-түсінігі болғаны абзал. Шаршы топ алдында сөйленер сөздің басты ұтымды ерекшеліктерінің бірі – бұл орайда сөйлеуші қолында пайдалауға болар құралдардың бүтіндей бір кешені болады: дыбыстық, визуалды, вербальді, бейвербальді құралдар. Қарым-қатынастың бұл құралдарының барлығы да тыңдаушыларға логикалы, эмоционалды ықпал ету үшін, аудиториямен қарым-қатынас, байланыс орнату үшін қолданылады. Сөйлеушінің аудиторияға ықпал ету арналары: – Визуалды (аудиториямен көзбе-көз тікелей байланыс); – Паралингвистикалық; – Кинетикалық (ым-ишарат); – Лингвистикалық. Сөйлеушінің аудиторияға ықпал ету құралдары: – Көзқарас; – Ым-ишарат; – Тұрысы; – Дауыс (дауыс күші, деңгейі, тембры, сазы); – Интонация; – Сөйлеу жылдамдығы; – Кідірістер (логикалық және психологиялық). Айталық, сөйленер сөзді бастапқы кідірістен бастау қажет деген әдістемелік ереже көпшілігімізге етене таныс. Оның басты қызметі – психологиялық ахуал туғызу. Ол не үшін қажет? Ол, біріншіден, аудитория назарын белсендіру үшін қажет болса, екіншіден, сөйленер сөзді қабылдауға даярлану мүмкіндігін беру үшін қажет, үшіншіден, аудиторияны қажетсіз ширығу, не шулау секілді факторлардан арылтып, шешеннің де өз сөзіне терең үңілуі үшін де қажет. Кідіріс арқылы тыңдаушылар қызығушылығын арттыруға болады, кідіріссіз, сөзді күрт бастау арқылы оларды таңқалдыруға да болады. Міне, қарап отырсақ, бұл екі түрлі амал-әдіс те психологиялық құрал ретінде қолданыла алады. Оныңмақсаты – назараударту, қызығушылықтуғызу.

Интерактивті әдістердің түрлері қолданылу ерекшеліктері. Елде болып жатқан саяси, әлеуметтiк, экономикалық және т.б. өзгерiстер бiлiм беру жүйесiне де әсер етуде. Бұлөзгерiстероқытуәдiстемесiндежаңартуларғанаемес, мектептердежаңапәндер, ендiругеқажеттiлiктудырды.

Әлемдік деңгейдегі білім берудің қазіргі парадигмасы білім беруде нәтижеге бағдарлану, оқытуды оқушының жеке тұлғасына бағытталу, ал оқыту әдістерін тұлғааралық қарым-қатынастарға бейімдеу болып отыр. Демек, оқушы білімді дайын күйінде мұғалім түсіндірмесінен алмай, өзінің өмірлік тәжірибесіне сүйену арқылы танымдық "жаңалық” ашуы шығармашылық тапсырмаларды орындау негізінде әр түрлі өнімдер жасауы тиіс. Нәтижесінде оқушының дүниетанымы кеңейіп, өзіндік пікірі мен көзқарасы қалыптасуы керек.

Бiздiң ел дамудың демократиялық жолын таңдауына байланысты, бүгiнгi таңда қоғамды шешiм қабылдауға тартудың маңызы арта түстi. Осы бағытта оқушылардың белсендiлiгiн арттыруға мүмкiндiк беретiн әдiстемелiк тәсiлдер и н т е р - а к т и в т i деп аталып жүр. Бұл әдiстердi қолдану сырттай өте жеңiл көрiнгенімен, өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары да бар.

Интерактив – ағылшынның "өзара әрекет” деген сөзі. Демек, интерактивті оқыту әдістері тұлғааралық қарым – қатынасқа негізделе отырып, "жеке тұдлғаны дамытуға бағытталатын” қазіргі білім беру парадигмасын қанағаттандырады. Сонымен бірге, сапалы білім алудың алғышарттары болып табылатын таным белсенділігі мен ізденіс дербестігін қалыптастырып қана қоймай, ары қарай дамытады.

Интерактивті оқыту әдістері дәстүрлі оқыту әдістерінен оқу үрдісінде оқушылардың өзінің өмірлік тәжірибелерін пайдалану арқылы есте берік сақтауымен, мәліметтерді талдап, жинақтау арқылы жеке және кәсіптік қабілеттерін аша алуымен ерекшеленеді. Дегенмен, интерактивті оқыту қажетті ақпаратты игеруге уақытты көбірек бөлуді, бағалауда жаңа, күрделі өлшемдерді қолдануды қажет етеді және оқушылардың танымдық іс -әрекетін басқаруда тәжірибесі аз мұғалімдерге көптеген қиындықтар туғызады. Оқытудың интерактивті әдістерінің негіздері

Интерактивті оқыту әдістерін тиімді пайдаланып, алға қойған мақсатқа жету үшін, белсенді оқытудың өзіндік талаптарын есепке алып, алғышарттарын қанағаттандыру керек.

Психологиялық тұрғыдан алғанда, интерактивті оқытудың тиімділігінің сыртқы көрсеткіштері ретінде оқушылардың бірлескен әрекет ережелерін мойыгндай отырып, өзара әрекеттесуге ұмтылуын, топтық рефлексияның дамып, ұжымдық ынтымақтастықтың қалыптасуын, ал әсерлілігінің ішкі көрсеткіштері ретінде оқушылардың өз міндеттері мен құқықтарын түсіне отырып, өзара әрекеи дағдыларын меңгеріп, топтық жұмысқа дайын болуын, оқу әрекетінің субъектісіне айнала отырып, өзіндік рефлексиясының дамуын айтуға болады.

Психологиялық тұрғыдан алғанда, интерактивті оқытудың нәтижелілігінің сыртқы көрсеткіштері ретінде оқушылардың топтық жұмыс ережелерін қабылдай отырып, нақты мақсаттар қоюға үйренуін, оқу топтарының жасақталып, қажетті оқу кеңістігінің қалыптасуын, ал табыстылығының ішкі көрсеткіштері ретінде оқушылардың таным белсенділігі артып, жаңаша оқуға дайындықтарының жетіліп, өзара әрекеттесу дағдыларының дамып, ынтымақтастық ұжымның қалыптасуын айтуға болады. Жалпы алғанда, интерактивті оқытудың басты шарттары қауымдастық пен бәсекелестік болып табылады.

Психолог-ғалымдардың айтуынша, бала білімді төрт түрлі жағдайда алады екен: дайын білімді қабылдап алу, зерттеу барысында жаңалық ашу, әр түрлі жағдайда әсерді сезіну және синтез арқылы бұйым құрастыру немесе өнім жасау. Интерактивті оқыту әдістері оқушыларға рольдік ойындар арқылы әр түрлі жағдайда әсерді сезінуге жол ашады, әр түрлі білімдерді синтездеу кезінде шығармашылық өнім жасауға жағдай жасайды, дегенмен түрлі ситуациялар мен мәліметтерді талдап, сараптап, зерттеу барысында жаңалық ашуға көбірек мүмкіндік береді.

Топтың сандық құрамы оқыту немесе өзара әрекеттестiктiң сапасын анықтамайды. "Өзара әрекеттестiк” әдiсiнiң өзектi ерекшелiгi – ол АШУ ҮРДIСIН бiлдiредi, оның мәнi – оқушылардың оқыту дағдыларын өзара әрекеттестiк арқылы меңгеруi.

3. Студенттер тұлғасының даму саласында психологияны оқытудың мақсаттары. Кезінде көптеген әдіскерлер тарихты оқытудың әдістері мен тәсілдерін зерттегенде оны бірнеше топтарға бөлген. Мысалы П.Г.Гора оларды: көрнекілік әдісі, ауызша баяндау әдісі, практикалық оқыту әдісідеп, ал әдістемелік тәсілдерді: тарихи факті туралы әсерлі түсінік қалыптастыру тәсілі,оқушылардың есінде фактілер,даталар, бекіту тәсілдері, тарихи материалды игеру мен қалыптастыру тәсілдері деп қарастырады[3, 103 б.].

Ал кейін оқытудың жаңа әдіс — тәсілдері туралы, оларды сабақта пайдалану жолдары, тарих сабағына қойылатын дидактикалық және әдістемелік талаптар туралы танымал әдіскерлер: Н.Г.Дайри, А.Г.Колосков, Ф.П.Коровкин, Л.Н. Алексашкина,Г.В.Клокова, М.Т.Студеникин және тағы басқалары еңбектер жазды.

Замнауи талаптарға сай соңғы жылдары ақпараттық технологиялардың білім беру үрдісінде кең құлаш жаюы мен жаһандану заманында оқыту әдісі мен тәсілдері едәуір өзгерістерге ұшырап, жаңашыл әдістер көптеп қолданылуда.Дәстүрлі «білім беру» өз мақсаты мен мағынасын нақты белгіленген білім жиынтығын игерумен шектейді. Ал инновациялық көзқарас оқу (үйренудің) негізін тек пәндер ғана емес, ойлау мен рефлексияға негізделген интербелсенді әдістер құрауы керек деп түсінеді. Интербелсенді әдістер педагогикалық тәсілдердің өзгеруіне алып келіп, білім алушылардың өздік және өзіндік дамуына, олардың өз мүмкіншіліктері мен ұстанған құндылықтарын түсінуге және бағалауға жетелейді.

Дәріс сабағын оқытуда қолданылатын әдістерге әңгімелеу әдісі,түсіндіру әдісі, баяндау әдісі, әңгімелесу әдісі, проблемалық баяндау әдісі және тағы басқалар жатады. Тарих пәнінен дәріс сабағында оқиғалармен құбылыстарды оқытып үйрететін болғандықтан, оның әрбір кезекті сабағы өткен және алдағы сабақтың мазмұны мен уақыты жағынан тығыз байланысып жатады. Жалпы жоғары оқу орындарында «Универ жүйесіндегі» алдын — ала оқу жүктемесі негізінде бөлінген пән бойынша ОӘК-ні, яғни сол пәнінің дәріс, семинар, студенттің өзіндік жұмыс, тест тапсырмалары, емтихан, реферат тақырыптары, пәнге байланысты барлық материалдары сайдқа салынып, онымен топ студенттерінің әрбірі пайдалана алады. Мысалы, Қазақстан тарихы пәні бойынша барлық материалдармен таныс студент дәріс сабағында, оқытушының баяндау, әңгімелеу әдістері арқылы олардың пәнге деген қызығушылығын тудырмауы мүмкін, сондықтан оны белсенді,қызықты өту үшін оқытушы дәстүрлі емес әдістерді: топқа бөлу, тақырыпқа байланысты өзекті сұрақтар қою, пікірталас әдістерін қоса қолданса аудиторияның барлығы толық қамтылып, оқытушы мен студент, студент пен студент арасында қатынас болып,әрбір студент өз ойын толық жеткізе алады, бір –бірімен пікір таластыра алады. Сонда ғана дәріс сабағы қарым — қатынас үрдісіне негізделген оқыту – интерактивті әдістер арқылы студенттің белсенділігін арттырып, сабаққа қызығушылығы мен өз бетінше ізденушілігі арқасында жаңа дереккөздерімен жұмыс жасауға және оның белгілі бір тақырыпқа байланысты шығармашылық жұмыс жасауына жол ашады. Ал проблемалық баяндауда аудиторияға проблемалық ситуация жасау арқылы,проблемалық сұрақтар мен тапсырмалар қою, танымдық тапсырмалар беру және оған студенттің жауап беруге немесе шешуге (әрекет жасауы) тырысуы жатады.Бұл арқылы студенттердің танымдық — шығармашылыққабілеттерінің дамуына ықпал жасап, проблемалық ситуацияда игерген білімі мен біліктің нәтижесінде ол жаңа әдістерді немесе жаңаны іздеуге, талпыныс жасайды.

Дәріс сабағында оқыту үрдісі тиімді болу үшін 3 жақты қарым –қатынас болуы керек,олар:ақпараттық (ақпараттың берілу және сақталуы), интерактивті(біріккен іс–әрекетте өзара әсердің ұйымдастырылуы), перцентивті оқыту (адамның басқа адамды қабылдауы және түсінуі).

 

№ 21 ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. Қазақстанда жоғары мектеп психологиясының дамуы. Қазақстан 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы білім беру жүйесінің алдына білім беру кеңістігіне интеграциялау мақсатын қойды.Бұл мақсатқа қол жеткізу Қазақстан Республикасының мемлекет басшысы мен үкіметі бекіткен орта білім беру жүйесін ақпараттандыру, жаңа буындағы оқулықтарды әзірлеу мен енгізу және басқа да бірқатар бағдарламаларды іске асыру арқылы қамтамасыз етіледі. Алдағы кезеңінде іске асырылатын «Білім» мемлекеттік бағдарламасы қабылданды, оның мақсаты сапалы білім беруге кеңінен қол жеткізуді қамтамасыз ететін білім беру жүйесінің ұлттық моделін тиімді дамыту үшін жағдай жасау болып белгіленді. Білім беру сапасы бұл ретте әлемнің дамыған елдеріндегі біліммен салыстырарлық болуға тиіс.Білім тарихына тоқталатын болсақ, Ұлы ұстаз, мәдениет қайраткері Ыбырай Алтынсарин ашқан мектептер Қазақстан жеріндегі алғашқы білім және мәдениет ошақтары болды. Сонау XIX ғасыр соңында балаларды ғана емес, бүкіл қазақты көшпенділіктен отаршылыққа бейімдеп, сауатын ашып, білім мен мәдениет жолына сүрлеу салған Алтынсариннің инновациялық қызметі төл мәдениетіміздің өркендеу тарихынан үлкен орын алады.Кеңес үкіметі кезеңінде республикада білімнің тиімді жүйесі қабылданған болатын. Күндізгі оқу бөлімінен басқа сырттай және кешкі оқу түрлері болған, жастар жағы жұмыс істеп жүріп толық орта білім алуға болатын.Қазақстан Республикасын әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикалы мемлекет ретiнде таныды. Тәуелсiздігінiң қысқа тарихи кезеңiнде елiмiз әлемдiк қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол жеткiздi. Білім берудi дамыту Қазақстан Республикасының Конституциясына, "Бiлiм туралы" Қазақстан Республикасының 3аңына, "Fылым туралы" Қазақстан Республикасының 3аңына, "Қазақстан-2030" стратегиясына, «Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi индустриалдық инновациялық даму стратегиясына", "Бiлiм" мемлекеттiк бағдарламасына, Баланың құқықтары туралы конвенцияға, Техникалық және кәсiптiк бiлiм беру жөнiндегi конвенцияға, Еуропа аймағындағы жоғары бiлiмге қатысты бiлiктiлiктi тану туралы Лиссабон конвенциясына, Жоғары бiлiм жөнiндегi бүкiл дүниежүзiлiк конференцияның декларациясына, Болоньядағы Еуропа елдері бiлiм кеңесінің, Тәуелсiз мемлекеттер достастығына катысушы мемлекеттер бiлiм министрлерiнiң және ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің білім бсру саласындағы ынтымақтастығы жөнiндегi кеңeciнің, Еуразия Экономикалық Қоғамдастығының Интеграциялық комитетінiң жанындағы бiлiм, ғылыми дәрежелер мен атақтар туралы құжаттарды өзара тану және олардың баламалылығы жөнiндегi кеңестің конференцияларының ұсынымдарына сәйкес әзipленген. Кредиттік технологияға негізделген жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің үш деңгейлі моделі (бакалавриат-магистратура-докторантура Ph.D) заңнамамен бекітіліп отыр. Бұл Болон декларациясының ережелері мен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Халықаралық білім беру стандарттары туралы сөз еткенде, олардың біріздендірілгендігін емес, үлгісінің жақсылығын, мамандар даярлаудың жоғары сапасы мен кәсібилігін айтады. Өйткені «білім беру стандарты» ұғымы шетелдерге біздегіден өзгеше түсіндіріледі. Білім беру стандарттары бар елдерде оқу процесіне қандай да бір регламент қойылмайды. Онда оқу орындары үлкен академиялық құқықтар мен дербестікке ие. Заң жобасында білім беру жүйесінің даму басымдығы, барлық азаматтар үшін сапалы білім алудың жариялылығы мен қолжетімділігі білім беру жүйесіндегі мемлекеттік саясаттың негізгі принципттерінің бірі болып табылады. Білім беру ұйымдарын қаржыландыру мемлекеттік және жергілікті бюджет арқылы жүргізіледі. Елдің жетекші университеттерінде ғылыми және инжинерлік зерттеулер жүргізуге арналған мемлекеттік тапсырысты орналастырудың нақты тетігі жоқ, сондықтан да университеттер мен ғылыми зерттеу институттарының мемлекеттік бюджет қаражатынан бөлінетін зерттеушілік гранттар мен кредитттерді алуына салауатты бәсекені дамыту үшін жағдай жасалмаған. Оқытудың сапасын қамтамасыз ету үшін білім беру қызметкерлері мен ұйымдарын материалдық ынталандыру жүйесі жоқ.

Білім беру саласының болашағының нарығы іс жүзінде жоқ, мұның өзі шығындардың қайтарымын айтарлықтай төмендетеді. Тәрбиелеу мен оқыту бірлігінің үзіліп қалуы жастар мен жасөспірімдердің арасында есірткіні, ішімдікті және темекі өнімдерін пайдаланудың өсе түсуіне алып келеді. Мектеп оқушыларына кәсіби бағдар беруде еңбекке баулу мен оқытудың рөлі әлсіреді. Қазiргi кезде әлемдiк кауымдастық Қазақстанды нарықтық экономика елi ретінде танып отыр. Тәуелсiздiк алған қысқа тарихи кезең ішінде Қазақстан экономикада сiлкiнiс жасады, әлемдiк өркениетпен ықпалдасуда, жаңа прогресшіл технологияларды пайдалануда.Елдің әлеуметтiк экономикалық даму перспективалары айкындалған. Қазiргi жалпы бiлiм беретiн мектептегi оқытудың мазмұны фактология күйiнде қалып отыр, пәндiк тәсiлге негiзделген мемлекеттiк стандарттар моральдық тұрғыдан ескірген. Оқушының даралығына бағдарланған бiлiктi көз карас жоқ Мектепте оқу оқушының өмiрлiк жолын, мүдделерi мен перспективаларын таңдауына нақты дәлелдемелер бермейдi. Жоғары сынып оқушыларының тек 30%-ы ғана өздерiнiң қабiлеттерiне сәйкес келетiн кәсiби қызметтi таңдайды, Демек, бұл жоғары сынып оқушыларының 70%-ының өмiрден өз орындарын табуға мүмкіндігі аз дсген сөз. Білім беру жүйесін дамытуда келесідей міндеттерді шешуді ұсынамыз:

* білім беру нәтежиелерінің сапасын арттыру;

* білімге қол жетімділіктің теңдігін қамтамасыз ететін шараларды еңгізу;

* білім беру жүйесінде әріптестілікті дамыту үшін жағдайлар жасау;

* оқыту мен тәрбиелеу жүйесінің бірлігін қамтамасыз ету;

* білім мен ғылымның іс жүзінде интеграциялануын қамтамасыз ету;

* ресурстарды жұмылдыру және білім беру жүйесінің тиімділігін арттыруда қамтамасыз ету;

* білім беру ісін басқару жүйесін жетілдіру;

* қаржыландыру жүйесінің тиімділігін арттыру