Сур. – Қазақстан көмірінің баланстық қорының таралуы

СӨЖ

Тақырыбы: Ауаны ластаушы заттардың трансшекаралық тасымалдануын бақылау жүйелері

 

Орындаған: Мақсұтова С.М.

Тексерген: Мадибеков А.С.

 

Алматы 2015 ж

 

 

Жоспары:

 

 

КІРІСПЕ

1. Жалпы ауаның трансшекаралық ластануы

2. Ауаны ластаушы заттардың трансшекаралық таралуын техникалық регламенттерге сәйкес бақылау

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

Кіріспе

Атмосфералық ауаны қорғау бойынша шаралардың негізі 1981 жылдың қаңтар айынан бастап біздің елімізде іске қосылған Қоршаған ауаны қорғау туралы заң болып табылады.

Атмосфералық ауаның сапасын бағалау үшін атмосфераға әсер ететін ластаушы заттардың шекті мүмкіндік концентрациясын және зиянды физикалық әрекеттердің деңгейінің нормативтері Заңмен бекітіледі. Бұл нормативтер адам денсаулығын қорғау мен қоршаған ортаны қорғауға жауап беру керек. Атмосфералық ауадағы ластаушы заттардың шекті мүмкіндік концентрациясының және оған әсер ететін зиянды физикалық деңгейлердің нормативтері барлық территориялар үшін біріңғай болып табылады.

Атмосфералық ауаны қорғау мақсатымен жылжымалы және тұрақты ластану көздеріне шекті мүмкіндік тасталым нормативтері, сонымен қатар зиянды физикалық әсерлердің шекті мүмкіндік нормативтері орнатылады. Осы нормативтер әр тұрақты тасталымдардың көздері үшін, сондай-ақ әр транспорттың және де басқада жылжымалы құралдар мен қондырғылардың модельдері үшін орнатылады.

Атмосфераға тұрақты көзден түсетін ластаушы заттардың тасталымы әр дағдайда арнайы мемлекеттік органның рұқсаты бойынша жасалынады. Рұқсатта алдын ала ескерілген ластаушы заттардың шекті мүмкіндік тасталымы және атмосфералық ауаны қорғауды қамтамасыздадыратын талаптар қарастырылады.

Іс-әрекеті атмосфераға түсетін ластаушы заттармен және тасталымдармен байланыста болатын мекемелер, ұйымдар және өнеркәсіптер тасталымдарға берілген рұқсатта қарастырылған талаптарды орындауға қамтамасыздандыратын ұйымдық-шаруашылық, техникалық және де басқа шараларды жүргізуге, тасталымдарды азайту бойынша шаралар қолдануға, тасталымдарды тазалайтын және оған бақылау жүргізетін аппараттар мен қондырғылардың ақаусыз жұмыс істеуін қамтамасыздандыруға, сонымен қатар атмосфераға түсетін ластаушы заттардың құрамы мен мөлшері үздіксіз есеп жүргізуге міндетті.

Рұқсатта қарастырылған талаптардың бұзылуы жағдайында, сонымен қатар елді мекеннің денсаулығына қауіп төну кезінде ластаушы заттардың тасталуы тоқтатылады немесе атмосфералық ауаны қорғауға мемлекеттік бақылау жүргізетін органның шешімі бойынша тыйым салынып, кебір өнеркәсіптік цехтердің, өндірістердің, мекемелердің жұмысы тоқтатылады.

Атмосфералық ауаны қорғау бойынша талаптарды қанағаттандырмайтын жаңа және қайта жаңартылған өндірістерді, құрылғылар мен басқа объектілерді эксплуатацияға енгізу рұқсат етілмейді. Атмосфераға ластаушы заттардан тасталым шығаратын өндірістер құрылғылармен, құралдармен, атмосфераға түсетін тасталымдарды тазалайтын аппаратпен және тасталынатын ластаушы заттардың саны мен құрамына бақылау жүргізетін құралдармен жабдықталуы қажет. [1]

 

1. Жалпы ауаның трансшекаралық ластануы

 

Атмосфераны ластайтын негізгі көздердің бірі - көмірмен жұмыс істейтін жылуэлектрстанциялары болып табылады. Көмір алдағы жүз жылда ғаламшардың энергетикалық қажеттілігін қамтамасыз ете алады және әлемде ең көп таралған энергия көзі болып табылады.

Әлемде жыл сайын шамамен 5 млрд. тн. тас көмір өндіріледі. Өндіру бойынша алдыңғы орында Қытай (1 млрд. т. астам) және АҚШ (шамамен 1 млрд. т) тұр. Көмірдің әлемдік қоры шамамен 1600 млрд. тн. және мұнай қорынан асып түседі. Көмірдің әлемдік барланған кен орындарының 70% АҚШ, Қытай мен ТМД елдерінде, оның ішінде Ресей мен Қазақстанда да орналасқан. Көмір қоры бойынша Қазақстан көшбасшы он елің құрамына кіреді, яғни Қытай, АҚШ, Ресей, Австралия, Индия, ОАР, Украинадан кейінгі орында тұр. Республиканың мемлекеттік балансында 49 кен-орын бойынша қорлар есептелген, яғни 33,6 млрд. тн. құрайды, оның ішінде тас көмір – 21,5млрд. тн., қоңыр көмір – 12,1 млрд. тн. [2].

Көмірді кең қолданудың айтарлықтай артықшылығы – оның пайдалы энергияның таза шығысының мәні жоғары, оны жағу арқылы ең арзан жолмен жоғары температуралы жылу мен электрэнергиясын алуға болады. Әлемде өндірілетін электрэнергиясының шамамен 40% көмірді жағу арқылы алынады. Оның үстіне көмір ең көп ластайтын энергетикалық ресурс болып табылады.

Көмірді жағу кезінде құрамында күкірт пен азот қышқылдары, түрлі қатты дисперсиялық бөлшектер (күл мен шаң), және де парникті газдардан тұратын бірқатар ластағыш заттардың эмиссиясы атмосфераға шығады. ЖЭО-да өндірілген 1 кВт/сағ. электрэнергиясынан басқа энергия көздерімен салыстырғанда парникті газдардың біршама көп мөлшердегі эмиссиясы бөлінеді. Осылай, көмірден 1 ГДж жылу алу кезінде 90 кг СО² түзілсе, ал мұнай мен табиғи газдан – сәйкесінше 73 және 55 кг СО² түзіледі. Бұдан басқа, көмірді жағу кезінде атмосфераға бөлінетін күлдің құрамында қорғасын, сынап, кадмий секілді ауыр металдардың көп мөлшері болады.

Көмірді жағу кезінде түзілетін қалдықтар ауқымды жер ресурстарының ауданын алып жатыр және ауа бассейнінің ластану көзі болып табылады. Ауада қатты дисперсиялық бөлшектердің, әсіресе, 10 және 2,5 микроннан кішкене мөлшердегі бөлшектердің болуы тұрғын үйлерге күйе мен күлдердің таралуы секілді жеке тұрмыстық қолайсыздықтардан бөлек адамдардың тыныс алу жолдарының ауруларын тудырады.

Қоршаған ортаға, атмосфераға түскен күкірт пен азот қышқылдары тез қышқылданып, су буларымен өзара әрекеттесе отырып, күкірт пен азот қышқылдарының ұсақ тамшыларын түзеді. Бұл өз кезегінде өсімдіктер мен жануарларға, ғимараттарға, мәдениет ескерткіштері мен құрылыстарға үлкен залал келтіретін қышқылдық жаңбырдың жаууына ықпал етеді. Азот қышқылдары фотохимиялық түтіннің түзілуіне ең үлкен үлесін қосады. Азот диоксиді тропосферада салыстырмалы түрде бейтарап болып табылатындықтан, стратосфераға жеткенде азот қабатын бұзатын белсенді катализаторға айналады.

Көмірді жағу улы тұрақты органикалық ластағыштардың – диоксиндер мен фурандар, біршама белсенді көмірсутектердің, оның ішінде адамға үлкен канцерогендік және мутагендік ықпал ететін қауіпті бензопиреннің түзілуіне алып келеді.

Көмірге деген сұраныстың тиімді және сенімді энергетикалық отын ретінде артуына байланысты энергетикалық тиімділік пен экологиялық қауіпсіздік мәселелерін шешу өзектілігі арасында таңдау қажеттілігі туындайды.

Мұнай мен табиғи газ құндарының жоғары болуы нәтижесінде көмірдің мол қоры Евразия елдері үшін ең сенімді және экономикалық тиімді энергия көзі болып саналады (1 Сур.).

1990 жыл 2008 жыл

1 Сур. Қазақстандағы алғашқы энергия ресурстарын тұтыну құрылымы.

Қазақстанның көмір өнеркәсібі ел экономикасындағы ірі салалардың бірі болып табылады. Республиканың отын-энергетикалық балансы тауарлық нарықтағы отын-энергетика ресурстарының маңызды түрлерінен құралған, олардың ішінде ең негізгілері табиғи ресурстар болып табылады. Табиғи ресурстар отын-энергетикалық кешенінің жалпы көлемінің 71,7% құрайды. Республиканың табиғи ресурстарының құрамында 50,7% мұнай, сондай-ақ газконденсат, 31,7% - көмір, 17,6 % - табиғи газ бар.

Қазіргі таңда республиканың көмір саласы Қазақстанда электр энергиясы өндірісінің 78% қамтамасыз етеді. Энергетикалық көмір ресурстары қазіргі кезде тек жылу электр станцияларының қажеттілігін толық мөлшерде қамтамасыз етеді. Тез дамып жатқан урбандалған аумақтардың коммуналдық секторлары мен тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру үшін Шұбаркөл және Майкүбі кен орындарында күлі аз көмірді өндіру көлемін арттыру жоспарлануда.

Көмірдің баланстық қоры ішкі қажеттіліктерді қамтуға және көмір өнімінің айтарлықтай көлемін экспортқа шығаруға мүмкіндік береді.

Соңғы жылдары қазақстандық көмірді жақын және алыс шетелдерге тасымалдау географиясы кеңейді. Қазақстандық көмірді негізгі импорттайтындар Ресей Федерациясының Орал және Батыс Сібір электрстанциялары. Қазақстандық көмір сондай-ақ, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Украина, Болгария, Венгрия, Дания, Польша, Румыния, Түркия, Финляндия және басқа елдерге экспортқа шығарылады.

Көмір кен орнының үлкен бөлігі Орталық (Қарағанды және Екібастұз көмір бассейндерінде) және Солтүстік Қазақстанда (Торғай көмір бассейні) шоғырланған (2 Сур.).

 

Сур. – Қазақстан көмірінің баланстық қорының таралуы

 

Кокстелетін көмірдің барлық баланстық қоры Қарағанды облысында жатыр. Қарағанды бассейніндегі жер астындағы көмір шахталарынан күлділігі 10-нан 35 пайызға дейін жететін жоғары сапалы кокстелетін көмір өндіріледі. Бассейндерде газдың қоры үлкен және ұзақ жылдардан бері одан метан өндіріп алынады.

Екібастұз бассейні Астанадан солтүстік-шығысқа қарай Павлодар облысында орналасқан. Бассейнде метанға бай көмір карьерлері шоғырланған. Екібастұз көмірінің күлділігі өте жоғары, 35-тен 50 пайызға дейін жетеді. Бұл көмір, ең алдымен, тұрмыстық мақсатта, және де жылу электр станцияларында электр энергиясын өндіру үшін қолданылады. Республиканың айтарлықтай өнеркәсіптік потенциалына ие батыс және оңтүстік аудандарында кен-орындардың түрлі орналасуына байланысты көмір отыны тапшылық тудырады (3 Сур.).

Қазақстанда сапасы төмен және күкір мөлшері жоғары көмір түрлері көп, олар бастапқы энергия ресурсына деген сұраныстың 40% қамтиды. Энергетика мен өнеркәсіпте пайдаланылатын көмір ресурстары байыту деңгейі бойынша төмен болуымен ерекшелінеді. Экспортқа шығарылатын көмірдің халықаралық стандарттарға сай келмеуі нәтижесінде сыртқы нарыққа төмен құнмен шығарылады.

Қазақстанның экономикалық өсімі артқан сайын отынның қатты түрлеріне деген сұраныс артады. Отын-энергетикалық кешеннің тиімділігін арттыру үшін көмір саласын дамыту бағдарламасы қабылданды, бұл бағдарламада көмір өндіру көлемін арттырумен қатар, жаңа техникалық шешімдерді орындау негізінде жылу мен электр энергиясын өндіруге көп назар аударылады.