Дәріс №1. Сенімділік туралы мәліметтер

Сенімділік теориясының негіздері. Сенімділік – жұмыстағы уақытын сипаттайтын бұйымның қасиеті, яғни, ол пайдалану процесінде болатын бұйымның негізгі сипаттамаларының өзгеруін ескереді.

Бұйымның сапасы оның сенімділігінің негізгі болып табылады.

Бұйымның сапасы дегеніміз атқаратын қызметіне сәйкес оның іс жүзінде қолдануылуына жарамдылық дәрежесін анықтаушы қасиеттерінің жиынтығы. Бұйымның сапасын бағалау объективті бөлу үшін сандық көрсеткіштердің үлесін көбейтуге тырысу керек. Бұйымның сапасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығына оны әртүрлі көзқараста сипаттайтын параметрлер кіреді.

Параметрлер негізгі және қосымша болып бөлінеді.

Негізгі параметрлерге бұйымның жұмыс істеуіне өте маңызды оны сипаттаушы сандық көрсеткіштер (мысалы, қуаты, өнімділігі, жылдамдығы, қысымы, жүккөтергіштігі) кіреді.

Қосымша параметрлерге жұмыс істеуге қолайлылығын, сыртқы түрін және басқаларды сипаттайтын сандық көрсеткіштер кіреді.

Пайдалану кезінде бұйымның қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарымен сенімділік теориясы айналысады.

Өндірісте бұйымның сапасын анықтайтын касиеттерді бағалау қолайлылығына байланысты екі топқа бөлүге болады:

1) «лездік қасиеттер» - қысқа уақыт ішінде бұйымды жасаушы заводтарда немесе оны пайдаланудың ең алғашқы уақыттарында бақылаулық тексерулер кезінде бағалауға болатын сипаттамалары (қуаты, өнімділігі, сыртқы түрі және т.б.);

2) бұйымды пайдалануда немесе арнайы стендтерде сынағанда көп уақытты қажет ететін сипаттамалары.

Техникада сенімділік бойынша терминдер МЕСТ 13377-67 көрсетілген. Бұл МЕСТ бойынша сенімділік теориясының терминдері мен аңықтамаларын 4 топқа бөлуге болады:

- объектілер;

- күйлері мен оқиғалары;

- қасиеттері;

- сенімділіктін сандық көрсеткіштері.

Объектілер. Бұл топқа жөндеуге жарамды және жарамсыз бұйым (жүйе) мен бөлшектер (жүйе элементтері) кіреді.

Бұйым – объекті жөніндегі жалпы ұғым. Оған машиналар, механизмдер, агрегаттар және олардын элементтері жатады.

Жөнделмейтін деп істен шыққан жағдайларда жөндеуге болмайтын бұйымдарды айтады.

Жөнделетін бұйымдарға істен шыққан жағдайларда жөндеуге болатындар жатады.

Күйлері мен оқиғалары. Жұмысқабілеттілігі – бұйымның берілген функцияларды техникалық құжаттарда қойылған талаптарға сәйкес параметрлермен орындайтын оның күйі.

Ақаулылық - бұйымның техникалық құжаттардағы талаптардың біреуіне де болса сәйкес келмейтін күйі. Ақаулылық істен шығаратын және істен шығармайтын болып бөлінеді.

Істен шығу – жұмысқабілетінің бұзылуына әкелетін оқиға. Бұл оқиға пайда болу себептеріне тәуелді істен шығулар жүйенің элементтері қиратылуымен байланысты және байланысты емес болып екіге бөлінеді.

 

1.1-кесте - Істен шығудың сыныптамасы

Сыныпталу белгісі	Істен шығудың түрі
Пайда болу шарты	Қалыпты жағдайда және қалыпты емес жағдайда пайда болғандар
Пайда болу себептері	Қиратылуымен байланысты және байланысты емес
Тегі	Құрылымдық, технологиялық, пайдаланулық
Пайда болу сипаты	Кенеттен, бірте бірте, анық, жасырын, толық және жартылай
Істен шығулардың өзара байланысы	Тәуелсіз және тәуелді
Салдарлары	Қауіпті, қауіпсіз, ауыр, жеңіл
Дұрыстау күрделілігі	Қарапайым, күрделі
Болжау мүмкіншілігі	Болжанатын, болжанбайтын, жұмыс істеу уақыты немесе параметрлері бойынша

 

Қасиеттері. Сенімділігі – бұйымның талап етілетін уақыт ішінде өзінің пайдаланулық қасиеттерін сақтай отырып берілген функцияларды орындау қасиетті.

Істен шықпағыштығы – бұйымның жұмыс істеу уақыты ішінде мәжбүрлік үзіліссіз жұмыс қабілетін сақтау қасиеті.

Жөндеуге жарамдылығы - бұйымның техникалық күтім және жөндеулер көмегімен істей шығулары мен ақауларын болдырмауға, анықтауға және дұрыстауға ынғайлылығын көрсететін қасиеті.

Сақталғыштығы - бұйымның техникалық құжаттарда көрсетілген сақтау және тасымалдау мерзімдерінен кейін және сол кезеңдерде шарттастырылған пайдаланулық көрсеткіштерін сақтау қасиеті.

Өмір ұзақтығы - бұйымның техникалық күтім мен жөндеуге арналған үзілістерімен шектік күйге дейін жұмыс қабілетін сақтау қасиеті.

Сенімділіктің сандық көрсеткіштері. Істен шықпай жұмыс істеу ықтималдылығы – берілген уақыт немесе жұмыс уақыты ішінде істен шықпауы.

Мысалы, бұйым t уақыт жұмыс істеді дейік. Ал, Т - оның істей шықпай жұмыс істейтін кез-келген уақыты. T>t, сонда t уақыты ішінде ешқандай істен шығу болмайды.

p(t)= P(T, t), (1.1)

мұнда, p(t) – істей шықпай жұмыс істеу ықтималдылығы.

1. Жұмыстың басында (t=0), p(0)=1.

2. Жұмыс істеу кезінде, t T, p(t) монотонды кемиді.

3. Бұйымның жағдайы шектікке жеткенде t , p(t)=0.

Істен шықпай жұмыс істеудің статистикалық ықтималдылығы:

р ^*(t) = (1.2)

 

мұнда, N(0) – t=0 кезіндегі (пайдаланудын ең басындағы) ақаусыз бұйымдар саны;

N(t) – t уақыты ішіндегі ақаусыз бұйымдар саны;

п(t) – t уақыты ішіндегі істен шыққан бұйымдар саны;

Істен шығу ықтималдылығы - берілген уақыт немесе жұмыс істеу уақытында істен шығулардың пайда болу ықтималдылығы:

q(t) = P {T t}. (1.3)

Істен шығу ықтималдылығының статистикалық бағасы:

q^* (t) = . (1.4)

Бұдан, p(t) + q(t) = 1 екені шығады.

 

Істен шығулар жиілігі –кезкелген уақыттың Т істен шықпай жұмыс істеу уақытынан t аз болу ықтималдылығы тығыздығы немесе t уақыт сәтіне дейінгі істен шығулар ықтималдылығының тығыздығы:

a(t) = ^/(t) (1.5)

Оның статистикалық бағасы:

a^*(t) = , (1.6)

мұнда, N(t + t) – (t + t) уақыты сәтіне дейінгі ақаусыз бұйымдар саны;

- уақыт интервалы;

уақыты ішінде істен шыққан бұйымдар саны.

Істен шығулар қарқыны - істен шығулар болмаған уақыт сәтіне дейінгі жағдайда берілген уақыттан кейін уақыт бірлігі ішінде жөнделмейтін бұйымдардың істен шығу ықтималдылығы, яғни t уақыт сәті үшін бұйымның істен шығу ықтималдылығының шартты тығыздығы:

. (1.7)

Істен шығулар қарқынының статистикалық бағасы:

. (1.8)

Бірінші рет істен шыққанға дейінгі жұмыс істеу уақыты – бір партиядағы бұйымдардың бірінші істен шығуға дейінгі жұмыс істеу уақытының орташа мәні.

T _0p= . (1.9)

Онын статистикалық бағасы:

T ^*_0p= , (1.10)

мұнда, N₀ - сыналатын бұйымдар саны;

t_i – і- інші бұйымның жұмыс істеу уақыты.

Істен шығулар ағынының параметрі – қарастырылып отырған уақыт сәті үшін алғандағы, уақыт бірлігі ішінде жөнделетін бөлшектердің істен шығуларының орташа саны:

w ^*(t) = , (1.11)

мұнда, уақыты ішінде істен шыққан бір типті бұйымдар саны.

Қалпына келтірудің орташа уақыты – бір істен шығуды табуға және дұрыстауға кеткен мәжбүрлік регламенттелмеген тоқтаудың орташа уақыты:

, (1.12)

мұнда, - бұйымның жөндеуге жарамдылығын ең көрнекті көрсететін сандық сипаттаманың бірі.

Дайындық коэфициенті - жоспарланған техникалық күтімдер арасындағы кездейсоқ таңдалған уақыт сәтінде бұйымның жұмыс қабілетті болатының ықтималдылығы:

K_дай = , (1.13)

Мұнда, кейбір пайдалану уақыты мерзіміндегі бұйымның істен шықпай жұмыс істеуінің жиынтығы;

кейбір пайдалану мерзіміндегі ақауларды табуға және дұрыстауға кеткен уақыт жиынтығы.

Техникалық пайдалану коэфициенті - пайдалану мерзімінде бұйымның жұмыс істеу уақытының осы жұмыс істеу уақыты мен осы пайдалану мерзімі ішіндегі техникалық күтім мен жөндеуге кеткен уақыттың қосындысына қатынасы.

 

K_Т.П. = , (1.14)

 

мұңда, j -ші жөндеуге кеткен уақыт;

к – қарастырылып жатырған уақыт аралығындағы жөндеулер саны.

Уақыт қоры – техникалық құжаттарда көрсетілген шектік күйге дейін бұйымның жұмыс істеу уақыты.

Орташа уақыт қорының статистикалық бағасы:

, (1.15)

мұнда, j-ші бұымның уақыт қоры;

j- ші бұйымның і және (і+1) істен шығулар арасындағы істен шықпай жұмыс істеу уақыты;

n - қарастырылып жатқан уақыт ішіндегі істен шығулар саны;

N₀ - сыналатын бұйымдар саны.

. (1.16)

Гамма пайыздық уақыт қоры бұйымдардың берілген типінің орташа шарттастырылған пайыз саны болатын және одан артатын уақыт қоры.

Қызмет мерзімі - техникалық құжаттарда көрсетілген шектік күйге жеткенше немесе тізімнен шығарылғанша бұйымды пайдаланудың күнтізбектік ұзақтығы.

Жөндеудің өзіндік еңбексыйымдылығы – пайдаланудың белгілі бір мерзіміндегі жөндеудің орташа еңбексыйымдылығының бұйымның орташа жұмыс істеу уақытына қатынасы:

, (1.17)

мұнда, жөндеудің орташа еңбексыйымдылығы.

Параметрлерді қалпына келтіру коэффициенті – бұйымның жөндеуден кейінгі (немесе істен шығуды дұрыстағаннан кейінгі) параметрлерінің шамасының осы параметрдің алғашқы шамаларына қатынасы:

. (1.18)

Әдебиеттер: 3 нег. , 8 қос. .

Бақылау сұрақтары:

1. Бұйымның сенімділігі дегеніміз не?

2. Сенімділіктің параметрлері қандай?

3. Сенімділік теориясының терминдері мен олардың анықтамаларын атаңыздар.

4. Сенімділіктің қандай сандық көрсеткіштерін білесіздер?