дәріс. АЖЖ-ды ақпараттық қамтамасыз ету. Ақпараттық қамтамасыз ету және АЖЖ-дың ақпараттың қоры

АЖЖ-дағы есептеу жүйелері. Мәліметтерді өңдеу құралдары ретінде қазіргі АЖЖ-да жұмыс станциялары, серверлер, дербес компьютерлер қолданылады. Үлкен ЭЕМ –ді, оның ішінде супер ЭЕМ-ін әдетте қолданбайды. Себебі олар өте қымбат және олардың өнімділік/баға көрсеткіштері серверлер мен көптеген жұмыс станцияларының осы сияты көрсеткішінен әлдеқайда төмен болады. Жұмыс станциялары немесе дербес компьютерлер базасында АЖО (автоматтандырылған жұмыс орны) құрылады.

Ақпараттың қор (АҚ) – АЖЖ-дың барлық компоненттері пайдаланатын мәліметтер жиынтығы.

АЖЖ-ды ақпараттың қамтамасыз етуін тағайындау – АЖЖ-дың барлық құрамдас компоненттерінің ақпараттық қажеттіліктерін іске асыру. АЖЖ-дың АҚ-ының негізгі қызметі – ақпараттық қорды жүргізу, яғни мәліметтерге қол жеткізу, қолдануды және ұйымдастыруды қамтамасыз ету. Сонымен АЖЖ-дың АҚ-ы ақпараттық қор мен оны жүргізудің құралдарының жиынтығы болып табылады.

АЖЖ-дың ақпараттық қорының құрамы. Программалық модульдері символдық және объекті мәтіндер түрінде сақталады және олардың тұтынушылары АЖЖ-дың түрлі шағын жүйелерінің мониторы болып табылады.

Бастапқы және нәтиже беруші мәліметтер қайта өзгерту үдерісінде программалық модульдерді орындау кезінде қажет.

Нормативты-анықтамалық жобалық құжаттама әдетте жақсы құрылымды фактографиялық материал болып табылады.

Дисплей экранының мазмұны – кадр нысанына негіз болатын және сондықтан жобалау барысында диалогтық өзара әрекет етуді ұйымдастыру мақсатында ақпаратты дисплей экранында көрсетуге мүмкіндік беретін мәліметтердің өзара жиынтығы. Әдетте осы мәліметтер бекітілген өлшемге ие және программлық модульдер мен бастапқы мәліметтер арасындағы аралық орында болады. АЖЖ-дың диалогтық жүйелерінде пайдаланылады.

Ағымды жобалық құжаттама жобаның жағдайы мен оның орындалу барысын көрсетеді.

АЖЖ-дың ақпараттық қорын жүргізу тәсілдері АЖЖ-дың ақпараттық қорын жүргізудің келесідей тәсілдері ерекшеленеді:

1. Файлдық жүйені пайдалану;

2. Кітапхананы құру;

3. Мәліметтер банкін (МБн) пайдалану;

4. Ақпараттық программалық адаптерлерді құру.

1 және 2 тәсілдер есептеу жүйелерінің ақпараттық қорын ұйымдастыруда кең тараған. Себебі оларды операциялық жүйелер (ОЖ) құралдары қолдайды. Бірақ ақпараттық мәліметтерге өзгермелі мәліметтерді сақтауға, әр түрлі тілді модульдер арасындағы өзара әрекетті ұйымдастыруға тез қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін бұл тәсілдер аса жарамды емес.

МБн-ін пайдаланудың 3-тәсілі мүмкіндік береді.

· АЖЖ-дың ақпараттық қорын орталықтандыруға;

· Мәліметтер құрылымын құруды жобалаушыға ыңғайлы нысанда жүргізуге;

· Ақпараттық-анықтамалық және жобалық құжаттаманы іздеуді қамтамасыз етуге;

· Аралық мәліметтерді біріздендіру арқылы модуль аралық интерфейсті ұйымдастыруды қарапайымдандыруға.

4-тәсіл модуль аралық интерфейсті ұйымдастыру және дайын модульдерден ірі программалық кешендерді салу үшін арнайы жүйелер мен программалық технологияларды пайдалануды көздейді.

Мәліметтер банкін (МБн) құру принциптері: мәліметтер банкі (МБн) – мәліметтер базасы мен мәліметтер базасын басқару жүйесінің (МББЖ) жиынтығы.

Мәліметтер базасы – мәліметтердің құрылымын құру жиынтығы. Мәліметтерді сипаттаудың ең төмен бірлігі сипаттау элементі деп саналады. Бір объектіге жатуымен біріктірілген қатынастарды сипаттау элементтерінің жиынтығы жазба деп саналады.

МББЖ қолданбалы программалардың сонымен қатар программист емес пайдаланушылардың мәліметтерінің базасын құру және пайдалануға арналған тілдік және программалық құралдардан тұрады.

МБ пайдалану ақпараттық үлкен көлемін ұйымдастыру мен жүргізудің келесідей проблемаларын шешуге мүмкіндік береді:

1. Артықтықты қысқартуға;

2. Бүтіндікті қамтамасыз етуге;

3. Қол жеткізуді шекарасын көрсете отырып, бөлуге:

4. Ұсынылған мәліметтердің

Әр нақты пайдаланушы өзінің қолданбалы программаларын орындауға қажетті кейбір көптеген түрлі мәліметтерді МБ алуға қол жеткізуге мүмкіндік алады. Осымен қатар бір мезгілде құпиялық режимі қамтамасыз етілді және мәліметтерді санкция алынбаған қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз етуден қорғау дәрежесі артылады.

МБ қолданудың ен маңызды басымдылықтарының бірі еске сақтаушы қондырғылары типтеріне және физикалық ұйымдардың тәсілдеріне қарамастан қолданбалы программаларда мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз ету мүмкіндігі болып табылады. Бұған негізінен мәліметтерді ұсынудың екі деңгейін құру арқылы қол жеткізіледі:

· Логикалық;

· Физикалық.

Логикалық деңгейде мәліметтер қолданбалы программаларда немесе тікелей жобалаушылардың өздері қолдануда ыңғайлы болатындай етіп ұсынылады.

Мәліметтерді ұсынудың физикалық деңгейі ЭЕМ еске сақтаушы қондырғыларындағы ақпаратты тасушыларда орналасуын ескере отырып, мәліметтерді сақтау тәсілі мен олардың құрылымын көрсетеді. МБн-дегі маңызды түсінік мәліметтердің құрымы мен типтерін, сонымен қатар олардың араларындағы өзара байланысты көрсететін формалданған сипаттау болатын мәліметтер моделі болып табылады.

ММТ-де мәліметтермен орындалатын негізгі операциялар келесідей:

· МБ-да берілген іздеу белгілер; бойынша ақпаратты іздеу;

· МБ-на жаңа жазбаларды қосу:

· МБ-нан артық немесе арық арайғыда қажет емес жазбалардыалып тастау;

· Жазбалардағы мәліметтер элементтер; мәнін өзгерту.

Мәліметтер банкі – қызметтерін толығымен автоматты режимде орындау мүмкін болмайтын күрделі ақпараттық-программалық жүйе. Оның жағдайын бақылау және режимдерді басқарудымәліметтер банкінің администраторы – адам іске асырады.

Алынған мәліметтер алдымен жүйелік буферге, содан кейін пайдаланушы қолы жететін жұмыс облысына түседі.

Мәліметтер моделі мен белгі бір мәліметтер мен жүргізілген операциялар жиынтығы жол (подход) деп аталады. Мәліметтер моделідеріне сай реляциондық желілік және иерархиялық жолдарды бөліп көрсетеді. Жол МББЖ негізінде жатқандықтан, реляциондық, желілік және иерархиялық МББЖ-ны деп бөледі.

Иерархиялық және желілік жолдар. Қажетті жазбаларды іздеуді ұйымдастыру үшін кілт және байланыс түсініктері пайдаланылады.

Кілт – жазулардың жазбаның ерекше аты. Кілт көмегімен әр нақты жазбаны сәйкестендіру, сонымен қатар файлдағы жазбаларды тәртіпке келтіру жүргізіледі. Кілт бойынша тәртіпке келтіру не тікелей болуы, не хэш-қызметтер көмегімен орындалуы мүмкін.

Тікелей тәртіпке келтіру жазбалардың (жазулардың) лексикографиялық орналасуын көздейді: жазулар кілті өсуіне қарай жазылуы мүмкін. Бұл кезде жай кілтті қандай да бір сай ретінде қарастыруға болады.

Хэш-қызмет кілтті файлдағы жазулар мекен-жайына қайта есептеуді жүргізеді. Бұл операция МББЖ-да кілт бойынша жаңа жазуды іздеген әр кезде іске асырылады.

Әдебиет 1 нег. [179-192], 2 қос. [68-79]

Бақылау сұрақтары

1.Бастапқы ақпаратқа қандай ақпарат енеді?

2.АЖЖ-дың АҚ неге арналған?

3. МБ-да қолданудың ең маңызды басымдылықтарының бірін атаңыз.