Мандар Уус «Ойуу Тыла» баһынтылбааһа.

Тэҥнээх солбук: дьэ, аны – и так, соһуйан төбөбүн туттан ыллым - от удивления схватился за голову; ордубутун ааҕан көрбүтүм – когда прочитал то, что осталось; ойуулуур-дьүһүннүүр тыллар – изобразительно-выразительные слова; остуоруйа – сказка; аатырар – известное; ахсаанын ааҕан көрбүтүм – когда сосчитал количество;

Реалия транскрипцията: олоҥхо – олонхо;абааһы уола - сын абаасы.

Анал аат транскрипцията :Кыыс Дэбилийэ - Девушка Дэбелия.

Сэттис кэрчик. Аны ырыабытын-тойукпутун, сэһэммитин-сэппэммитин, оһуохайбытын анаара көрдөхпүтүнэ: ойуулур-дьүһүннүүр, өҥнүүр-түүлүүр тыла-өһө суох – сэбирдэҕэ суох хатыҥ, сибэккитэ суох сыһыы, ат баайыллыбат сэргэтэ буолууһу дуу...

– Ойуу Тыла хантан тардыылааҕый, төрдө-төбөтө ханнаный? Олох төрдө Ай уонна Дьай, Айыы уонна Дьайыы диэн төрүт өйдөбүллэртэн силистээх диэбиттээхпит. Бу икки улуу күүс алтыһан, Үрүҥ Айыы Тойон Ытык Ыйааҕынан үс Ийэ: Ийэ Кут, Ийэ Өй, Ийэ Тыл хаһан да быстыбат ситимнэрэ анаммыт Буор Куттарын була түһэр.

Теперь разберем язык наших песен - тойуков, повестей, рассказов якутского национального танца – осуохай:если в них не будет изобразительно- выразительных слов – то не станут ли они как береза без листьев, поляна без цветов, сэргэ, где уже не привязывают коней...

– Где начало и откуда тянутся корни Языка Узора? Мы уже говорили что, основа жизни имеет корни от первоначальных понятий Твори и Нечисть, Творение (или Добрые Духи) и Плохое Влияние. Когда эти две великие силы соедининяются, то по Священному Повелению Юрюнг Айыы Тойона три великих понятий, народа саха: Ийэ Кут-дух материнства, Ийэ Өй – первоначальный разум, Ийэ Тыл - Родной Язык, тогда их непрерывная связь находит Буор Кут-дух земли.

Бу этиигэ реалияны тылбааһыгар транскрипциялаан уонна онно тута быһааран биэрдим: осуохайа – якутского национального танца. Онтон сэргэ диэн тыл бэйэтинэн суруллунна. Тоҕо диэтэр, бу тылы инники этиилэргэ быһааран биэрбитим, ол иһин кэнники кэлэр этиилэргэ бэйэтинэн ыыттым.

Паараласпыт тыл тылбааһа: ырыа-тойук – песни-тойук; сэһэн-сэппэн – повесть, рассказ;ойуулуур-дьүһүннүүр, өҥнүүр-түүлүүр тыл-өс – изобразительно-выразительные слова;

Тэҥнээх солбук: сэбирдэҕэ суох хатыҥ – береза без листьев; сибэккитэ суох сыһыы –поляна без цветов; ат баайыллыбат сэргэтэ – сэргэ, где уже не привязывают коней.

Транскрипция: Үрүҥ Айыы Тойон – Юрюнг Айыы Тойон.

Бу кэрчиккэ элбэх саха итэҕэлигэр сыһыаннаах тыл баар. Ол иһин оннук тылы бэйэтинэн хааллардым уонна тута быһааран биэрдим: Ийэ Кут-дух материнства; Буор Кут – дух земли.

Мандар Уус ытык өйдөбүллэрин тылбааһа: Ийэ Өй – первоначальный разум; Ийэ Тыл – Родной Язык.

Ахсыс кэрчик. Дьэ, киһи барахсан бу Орто Туруу-Бараан Дойдутааҕы Олоҕун тулхадыйбат тулааһыннара, өҕүллүбэт өһүөлэрэ буолар бу үс Улуу Ийэлэрбититтэн, Ийэ Тыл Ай уонна Дьай диэбит курдук, икки тэҥ күүс алтыһан хамсааһыннарынан олох олорор: Айыы Тыла уонна Ойуу Тыла диэн игирэлэр, тэбис-тэҥ күүстээхтэр, биирдэрэ аһааҕырдаҕына, мөлтөөтөҕүнэ кэлтэйии буолар, доҕолоҥ киһи хааман содьороҥноон эрэрин курдук, олохпут суолун устун айаннаан төһө сир өтүөхпүт эбитэ буолла.

Итак, из этих трех Великих Понятий, ставших прочной опорой, крепкой перекладиной в человеческой Жизни в этом Срединном Мире, Родной Язык живет благодаря движению, которые создают соединяясь две силы как Твори и Нечисть:Язык Айыы и Язык Узора как близнецы, имеющие равные силы, если одна слабеет, то другой ослабевает, как хромой прихрамывая, невозможно будет далеко идти по жизненному пути.

Кэккэлэтэн этии тылбааһа: тулхадыйбат тулааһыннара, өһүллүбэт үһүөлэрэ – прочная опора, крепкая перекладина.

Уус-уран быһаарыы тылбааһа: Орто Туруу-Бараан Дойду – Срединный Мир.

Сомоҕо домох тылбааһа: Сир өтүөхпүт – далеко идти.

Тэҥнээх солбук: игирэлэр – близнецы; доҕолоҥ киһи хааман содьороҥноон эрэрин курдук – как хромой прихрамывая;

Тохсус кэрчик. Аны туран бу үс улуу Ийэлэр илим хотоҕоһун курдук биир ситимнэр диибит, оччотугар биирдэрэ – Ийэ Тыл эмсэҕэлээтэҕинэ бары тэҥинэн аһааҕыраллар. Дьэ, оччотугар санаан көрүөххэйиҥ, биһиги билигин омук быһыытынан төһө бөҕө куттаах-сүрдээх буолуохпутуй?.. Ойуу тылынан атарахсытан мөлтөтүөхпүтүттэн ыла төһөлөөх тыл-өс, өй-санаа күүһэ-күдэҕэ өһүллүбүтэ буолуой?! Омук быһыытынан улууканнаах уратыбытын суурайтаран эрэбит.

– Ойуу Тыла киһиэхэ хаһааҥҥыттан олохсуйарый, бөҕөргүүрүй? – диэн ыйытыахпыт.

Ойуу Тыла Куппут кутуллуоҕуттан сайдан барар. Урут кини сэниэтийэн, «атаҕар туран» иһэн, Айыы Тылын «өйөөн-убаан өрө тардан» туруоран, иккиэн сиэттиһэн олох суолун устун айанныы турдахтара...

Мы уже говорили, что эти три великих понятий соединены воедино, как поплывки на рыболовной сети, если пострадает Родной Язык, то с ним вместе ослабнут и все остальные. Тогда подумаем сейчас о том, насколько крепок наш народ в душевном плане?.. Сколько утратили сил языка, речи, сознания и мышления, когда начал исчезать Язык Узора?! Мы начинаем терять великое отличие как народ.

– Когда Язык Узора крепко обосновываеться в сознании человека?

Язык Узора начинает развиваться, как только зарождается душа человека. Когда-то только начиная развиваться, подниматься на ноги Язык Узора, собрав силы, помог подняться Языку Айыы, и взявшись за руки, вдвоем собрались в путь по дороге жизни.

Тэҥнэбил тылбааһа: Илим хотоҕоһун курдук биир ситимнэр – как поплывки на рболовной сети.

Ханыыласпыт тыл тылбааһа: кут-сүр – душа;тыл-өс – язык, речь; күүс-күдэх – силы; өйөөн-убаан – помог.

Онус кэрчик. Ол иһин оҕо күн сырдыгын ыйдаҥардар буолуоҕуттан кэрэни, дьэрэкээни кэрэхсиир, дорҕоону, музыканы болҕойор буолар. «Омуктуу» саҥаран былдьыгырыаҕыттан «үҥкүүһүт, ырыаһыт, ойууһут бэрдэ» буолааччы. Кэрэ диэн сүдү күүс түөрэҕэ түһүөҕүттэн бигэтик олохсуйар, ол иһин оҕо бэйэтэ бүүс-бүтүннүү Кэрэ!

Түмүктээн эттэххэ, тыл ойуута – чороон ойуута биир ситим – Ойуу Тыла диэн сүдү күүс буолар эбит!

Поэтому, как только ребенок появляется на свет начинает восхищаться прекрасным и ярким,внимательно слушать звуки и музыку.Только-только начав говорить на “своем” языке, понятном только ему самому, ребенок начинает танцевать, петь,рисовать. Понятие Прекрасного зарождается вместе с ним, поэтому и он сам Прекрасен!

В заключении, хочу сказать, что узор чорона (деревянный кубок для кумыса) и узор языка – одно целое – это великая сила под названием Язык Узора!

Тэҥнээх солбук: ол иһин – поэтому; түмүктээн эттэххэ – в заключении;

Суолтатынан тылбаас: «Омуктуу» саҥаран былдьыгырыаҕыттан - Только-только начав говорить на “своем” языке, понятном только ему самому;

Түмүк

Бу дьупулуомнай үлэбэр Борис Федорович Неустроев – Мандар Уус «Ойуу тыла. Айыы тыла» кинигэтин тылын-өһүн сиһилии ырытан көрдүбүт.

1. Кинигэ тутулун сөпкө оҥоруу хайа баҕарар суруйааччыга уустук буолар. Кинигэ хайдах тутуллааҕыттан ааҕааччы ис хоһоонун, кинигэ сүрүн санаатын өйдүүрэ быһаччы тутулуктаах. Мандар Уус кинигэтин олус табан, бастарын бэйэ-бэйэлэригэр ситимнээн, тылын-өһүн уус-уран эрээри өйдөнүмтүө, киһи ааҕа туруох курдук бэрт хомоҕойдук тутуллаан суруйбут. Кинигэ бастара бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнэһэн биир сүрүн санааны этэллэр. Онон Мандар Уус кинигэтин тутулуттан, кини нууччалыы эттэххэ, композиционнай маастарыстыбаны баһылаабыта көстөр.

2. Уус-уран сиһилиир ньыманы туттуута. Мандар Уус кинигэтигэр тэнийбит уус-уран быһаарыы тутулунан сүнньүнэн тэҥ эбит диэн түмүккэ кэллим.

1) Мандар Уус тыыннаҕымсытыыны туттубутун көрдүм. Мандар Уус тыыннааҕысмытыыны хомоҕойдук туттубут эбит.

2) Борис Федорович – Мандар Уус уус-уран сиһилиир ньыма биир көрүҥүн – тэҥнэбили хото туттубут. Тэҥнэбил уус-уран айымньы тылын-өһүн байытар, киэргэтэр. Мандар Уус олус дириҥ толкуйдаах, ырааҕы ыраҥалаан көрөр дьоҕурдаах киһи, ол иһин кини тэҥнээһиннэрэ эмиэ олус дириҥ ис хоһоонноохтор эбит.

3) Борис Федорович Неустроев – Мандар Уус кинигэтигэр метафораны элбэхтик туттубут. Ону ааһан саҥа, сонун метафоралары киллэрбит эбит. Бу кини айар талааннаах киһи быһыытынан кыахтааҕын бэлиэтиир.

3. Мандар Уус тыл үөрүйэх халыыптарын туттуутун көрдүм. Манна ханыыласпыт, хоһуласпыт тыллары, сомоҕо домоҕу, өс хоһоонун, ойуулуур-дьүһүннүүр уонна тыаһы үтүктэр тыллары ырытан наардаатым.

1) Мандар Уус уопсайа 500-тэн тахса ханыыласпыт тылы туттубут.Онтон аҕыйах холобуру ылан, саҥа чааһынан наардаатым уонна суолталарынан көрөн икки бөлөххө араардым. Түмүктээн эттэххэ, Мандар Уус ханыыласпыт тылы тутуллар араастарынан барытынан хомоҕойдук туттар эбит. Ол иһин кини айымньытын тыла-өһө уус-уран өттүнэн баай диэн этиэххэ сөп.

2) СР П.А.Ойуунускай аатынан Госудраственнай бириэмийэтин лауреата Б.Ф.Неустроев – Мандар Уус саха тылын биир эриэккэс этигэн ньыматын тыл хоһулаһыытын хото туттубут. Ааптар тыл араастаан хоһулаһар көрүҥүн барытын кэриэтэ туттубут эбит.

3) Мандар Уус сомоҕо домоҕу туттуутун Н.С.Григорьев «Сомоҕо домох тылдьытынан» сирдэтэн кэтээн көрүлүннэ. Түмүктээн эттэххэ, Мандар Уус сомоҕо домоҕу айымньытыгар хото туттар эбит. Ааптар сомоҕо домох суолтатын, өйдөбүлүн бэркэ диэн билэр, кини уу сахалыы санаалаах, тыллаах-өстөөх, толкуйдаах киһи буоларын бэлиэтиир. Кини айымньытын тыла-өһө кэрэ, сытыы, этигэн буоларыгар улахан суотаны сомоҕо домох ылар.

4) Мандар Уус кинигэтигэр өс хоһоонноругар тирэҕирэн санаатын бигэргэтэн, дьоҥҥо тиэрдэр эбит. Маннык ньыманы туттуута кини өбүгэ этиилэригэр сөпсөһөрө, ол этиилэри бэйэтин олоҕор улахан суолталаахтарын, кини эмиэ мындыр өйүн, дириҥ толкуйдааҕын көрдөрөр эбит диэн түмүккэ кэллим.

5) Мандар Уус ойуулуур-дьүһүннүүр уонна тыаһы үтүктэр тыллары айымньытыгар хомоҕуйдук туттубут. Ааптар бу үлэтигэр ойуулуур-дьүһүннүүр уонна тыаһы үтүктэр тылларга улахан болҕомтону уура көстөр. Кини этэринэн тыл күүһэ, тыл иччитэ бу тылларга сытар диэн бэлиэтиир. Түмүктээн эттэххэ, Мандар Уус ойуулуур-дьүһүннүүр уонна тыаһы үтүктэр тыллара ааҕааччыга хартыынаны харахтарыгар бу баардыы ойуулаан, тыаһы-ууһу кулгаахтарынан бу истибит курдук сананар гына дьайаллар эбит.

4. Мандар Уус тойоннооһуна атын суруйааччылартан ураты эбит. Манна дорҕоонунан салайтарар кэнсиэпсийэни уонна сурук бэлиэтин уратытык тутуутун көрбүппүт.

1) Ол курдук, Мандар Уус биир дорҕоонтон саҕаланар тыллары ылан, суолталарынан наардаан, тыллары биир кэнсиэпсийэ оҥорор эбит. Дьиҥинэн тус-туһунан өйдөбүллээх тыллары ааптар олус үчүгэйдик биир биириттэн ситимнэһэн иһэр гына туруортаабыт. Бу маннык ситиминэн ситимнэспит тыллар олус дириҥ, киэҥ өйдөбүлү биэрэллэр. Дорҕооннунан салайтарар кэнсиэпсиэйэ Мандар Уус атын суруйааччылартан ураты ньымата буолар диэн түмүккэ кэлэбит.

2) Сурук бэлиэтэ ааҕааччыга суруйааччы сыһыанын, иэйиитин, тус санаатын, тиэрдэр аналлаах буолар. Борис Федорович – Мандар Уус ойууһут буоларын да иһин сурук бэлиэтин араастаан туттар эбит. Кини сурук бэлиэтинэн дьоҥҥо дьайар ньымалардаах эбит. Ол ньымалартан элбэх туочуканы айар ньыма быһыытынан туттуу уонна тоһоҕолоон этии (!) ньымалар Мандар Уус бөлүһүөк-суруйааччы буоларын көрдөрөллөр. Онон Мандар Уус дириҥ толкуйун, билиитин-көрүүтүн сурук бэлиэтин көмөтүнэн ааҕааччыга дьайан тиэрдэр ньымалаах эбит.

5. Борис Федорович этиитин таҥар уратытын көрдүбүт.

1) Мандар Уус этиитигэр уус-уран быһаарыыны хото туттан, этиитин тэнитэр ньымалаах эбит. Уус уран быһаарыы үксүн олоҥхоҕо көстөр. Мандар уус олоҥхоһут тылынан-өһүнэн суруйар буолан кини этиилэригэр олоҥхо сабыдыала көстөр диэн түмүккэ кэлэбин.

2) Мандар Уус этиитин тэнитэр иккис ньыматынан этии биир уустаах чилиэннэрин туттара буолар.

3) Борис Федорович этиилэригэр олоҥхо сабыдыала көстөр диэтибит. Ол курдук Мандар Уус кэккэлэтиини уонна төхтөрүйэн этиини үгүстүк туттубут. Кэккэлэтэн этиигэ дорҕоон дьүөрэлэһиитин уонна сүһүөх ахсаанын ырытан көрдүм. Түмүктээн эттэххэ, Мандар Уус кэккэлэтэн этиилэригэр дорҕооно толору дьүөрэлэспит, сүһүөҕүн ахсаана сүнньүнэн сөп түбэһэр эбит. Борис Федорович – Мандар Уус төхтөрүйэн этиилэри айымньытыгар хото туттар суруйааччы эбит. Түмүктээн эттэххэ, Мандар Уус төхтөрүйэн этиини дорҕоонун дьүөрэлээн, форматынан көрөн хомоҕойдук туттар эбит.

6. Мандар Уус «Ойуу Тыла» баһын тылбаастыырга холоннум. Тылбааһы оҥорорго

Тыл диэн омук баар-суох ураты бэлиэтэ. Омук аатын сүтэрбэт баҕалаах ханнык да омук ол иһин син биир төрөөбүт сирин-уотун, төрүт культуратын курдук, бэйэтин тылын үрдүктүк тутар, харыстыыр, сайыннарар. [12. 3 c.]

Туһаныллыбыт литэрэтиирэ:

1. Андросова Т.И. уо.д.а.Мандар Уус / – Дьокуускай: Бичик, 2007. – 192 с.

2. Антонов Н.К.б.н.д.,бэрэпиэссэр [уо.д.а]; Саха билиҥҥи тыла. Морполуогуйа: устудьуоҥҥа аналлаах үөрэх кинигэтэ/ Саха Өрөсп. Бэрэсидьиэнин иһинэн тыл бэлиитикэтин сүбэтэ, Саха Өрөсп. Номуукатын уонна идэ биэрэр үөрэҕин министиэристибэтэ, Бэдэрээссийэ үөрэҕин ааҕыныстыбата, М.К.Аммосов аатынан Саха судаарыстыбалыы үнүбэрситиэтэ, Саха тылын үөрэҕин уонна култууратын бакылтыата, Н.С.Григорьев аатынан саха тылын хаапыдырата; кылаабынай эрэдээктэр б.н.д., бэрэпиэссэр Г.Г.Филиппов. – Дьокуускай: Бичик, 2009. – 288 с.

3. АлексеевМ.П.«Уус – кыһатынан, суруйааччы – тылынан» Дь., 1994с. – 48с.

4. Афанасьев П.С. «Саха билинни тыла. Лексикология» үөрэнэр кинигэ. Дьокуускай: Саха Государственнай ун-тын изд-та, 1996.

5. Афанасьев П.С., Слепцов П.А., Лиханов В.И. и др. Саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьыта /П.С.Афанасьев редакциятынан – Дь: «Бичик» нац. кинигэ кыһата, 1994 c. – 264 c.

6. Боескоров Г.К. «Мастерство Н.Е. Мординова». Якутск. кн. изд-во,1973. – 147с.

7. Васильева А.А. Сахалыы-нууччалыы тылбаас: устудьуоҥҥа көмө кинигэ / А.А.Васильева; Үөрэхтээһин федер. Агенствота, М.К.Аммосов аатынан Саха гос. ун-та, Саха филологиятын уонна культуратын фак., Стилистика уонна тылбаас каф. – Дьокуускай: Изд-во ИП Семенов И.А., 2007. - 64 с.

8. Григорьев Н.С. Саха тылын сомоҕо домоҕун тылдьыта (Фразеологичекий словарь якутского языка). Около 3000 словарный статей. Якутск. Кн. Изд-во, 1974. 128с.

9. Дьячковский Н.Д. Саха билиҥҥи тыла. Фонетика: Үөрэнэр кинигэ. Дьокуускай: Саха государственнай университетын изд-та, 2000. 175 с.

10. Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). М., Высшая школа. 1990.

11. Крупнов В.Н. Лексикографические аспекты перевода. М., Высшая школа. 1987.

12. Коркина Е.И., Убрятова Е.И., Харитонов Л.Н., Петров Н.Е. «Грамматика современного якутского литературного языка». Фонетика и морфология. Москва: изд-во «Наука». 1982 г.

13. Неустроев Б.Ф. «Ойуу тыла. Айыы тыла»/Мандар Уус. – Дьокуускай: Бичик. 2004. – 208с.

14. Неустроев Б.Ф. Саха ойуута-бичигэ = Узоры и орнаменты сах / Мандар Уус; [авт. Идеи И.М.Андросов]. – 2-е изд., с изм. – Якутск: Бичик, 2010. – 144с: ил.

15. Окорокова В.Б.«Литература теорията»: (Абитуриеҥҥа көмө)– Дь., 2000с, – 46с.

16. Ийэ тылбыт этигэн кэрэтэ: Хомуурунньук / ПетроваТ.И. Нац. Оскуоланы өйүүр фонда, «Ийэ тыл» обществ. түмсүү;Дьокуускай: Бичик, 2002. – 48с.

17. Петрова Т.И. Саха литературнай тылын нуорматыгар быстах ыйынньык. (Тылбаастыыр, суруйар, саҥарар дьоҥҥо көмө). Дьокуускай 1993 – 27 c.

18. Петрова Т.И., Васильева А.А. «Нууччалыы-сахалыы тылбаас». Эрчиллэр матырыйаал/ Дьокуускай 2000 – 79с.

19. Петрова Т.И. Тылбаас уопсай теорията: Көмө кинигэ. Дьокуускай: Саха университетын изд-та, 2007. 38 с.

20. Нууччалыы-сахалыы, сахалыы-нууччалыы тылбаас. Научнай үлэ хомуурунньуга 3-с таһаарыыДьокуускай, 2006.

21. Петрова Т.И. Типология олонхо

22. Пекарский Э.К. «Словарь якутского языка» в трех томах. Том 1. Санкт-Петербург «Наука» 2008.

23. Попов Г.В. Саха өһүн хоһоонноро/[С 22 до]. – Дьокуускай: Бичик, 2005. – 128с.

24. Попов И.К. Сомоҕо домохтор: кылгас тылдьыт/ [аан тыл авт. А.Н.Нелунов, филол. н. к.]. – Дьокуускай, 2010. – 96 с.

25. Русско-якутский словарь. Под ред. П.С.Афанасьева и Л.Н.Харитонова. М., «Сов. Энциклопедия», 1968. -720 с.

26. Якутско-русский словарь. СлепцовП.А.. М.:«Сов.Энциклопедия», 1972. – 608 с.

27. Спиридонов И.Г. Великое притяжение: жизнь и творчество Д.К.Сивцева – Суорун Омоллооно: сб. Ст. / И.Г.Спиридонов; [отв.ред д. филол. н. А.Н.Мыреева]; Акад. Наук Респ. Саха (Якутия), Ин-т гумантар. Наук.- Якутск, 2006. – 60 с.

28. Торотоев Г.Г. Ийэ тылбыт эрчимэ эстибэтин: айымньыны уонна истиили ырытыы: Үөрэнэргэ көмө. – Дьокуускай: Саха Государственнай университетын издательствота, 2009. – 128с.

29. Томашевский Б.В. «Теория литературы. Поэтика». Учебное пособие / Б.В.Томашевский. Вступ. Статья Н.Д.Тамарченко; Комм. С.Н.Бройтмана при участии Н.Д.Тамарченко. – М.: Аспект Пресс, 2003. -334 с.

30. Хазагеров Г.Г., Лобанов И.Б.. «Основы теории литературы»: учебник / – Ростов н/Д: Феникс, 2009. – 316с. – (высшее образование).

31. Федоров Г.Е. Якутские пословицы и поговорки. – Якутск: ЯНЦ СО РАН, 1993 – 40c.

32. Саха тыла 5-6 кылаас. Морфология

33. Эргис, Георгий Устинович. Очерки по якутскому фольклору/Г.У.Эргис; [отв. ред. В.Гусев; отв. за переиздание В.М.Никифоров]; Рос. акад. Наук, Сиб. Отд-ние, Якут. науч. центр, Ин-та гуманитар. исслед. и проблем молочисл. народов севера. – Якутск: Бичик, 2008. – 400с.

Интэриниэт ситимин саайтара

1. http://ru.wikipedia.org/wiki/.

2. http://www.filologia.su/usus/

Сыһыарыылар:

1№-дээх сыһыарыы

Эпитет

1. Аҕыс иилээх – саҕалаах, айгыр – силик айылҕалаах, атааннаах – мөнүөннээх Аан Ийэ Дойдутугар аччаччы тэбинэнтурар, алтахтаан хаамар, устаты муруннаах, уу-хаар харахтаах, уу-ньамаан саҥалаах Урааҥхай саха оҕото буоллун диэн аат ааттаан, уһугунан дугуммут, оройунан көрбүт уолҕамчы бэдиги, уһаатын тэнийдин, орто дойду олоҕун иилээтин-саҕалаатын, көмүскээтин-харыстаатын, харааннаатын диэн, Ытык Ыйааҕын ыйан, Ытык Аналын аннаан, Ытык иэһин этэн, Ийэ кутун кутан, Ийэ өйүн иҥэрэн, Ийэ тылын тыыннаан, Салгын Кутун салайан, Буор кутун буҕатытан Олох олохтообута эбитэ үһү диэн буолар, тоҕой-сэлэ доҕотторуом...

2. Үс дойду үргүөрдээх-аргыардаах, үүрээннээх-аарааннаах оргуйар Олоҕун Улуу Эргиирин туллаҥнаабат тураатын тутан олорорҮкээр Куйаас Тыыннаах Үүс-Аас бэйэлээх Үрүҥ Айыы Тойон Ытык Ыйааҕынан Ийэ сиргэ Ийэ Кут кутуллар Ытык Кэмэ-Кэрдиитэ ыган кэлиитигэр, үөһэ тоҕус хартыгастаах добун-маҥан халлааҥҥа олохтоох Үрдүк Айыыларбыт – Үҥэр Таҥараларбыт үрүҥ күн сыдьаайа сыдьаайдаах, тунал маҥан ый толбоно толбонноох толомон маҥан төбөлөрүн холбуу тардан олорон, тоҕус уон ордуга тоҕус түүннээх күн усталаах-туоратыгар уоскуйан ылбакка Улуу Толкуйу толкуйдаатылар, саргылаах санааны санаатылар...

3. Онон саха анаарарынан бу Орто Туруу Дьаҕыл Дойдуга, Үрдүк Мэҥэ Халлааҥҥа, Уһутуур Улуу Куйаарга да «Көнө диэн өйдөбүл суох – оннооҕор Үрүҥ Күн сардаҥата өҕүллэр,» – диэн өбүгэлэрбит Ойуу тылынан кэпсээн, кэриэс-хомуруос хаалларбыттарын үгүһү көрөбүт эрээри өйдөөн-дьүүллээн, долоҕойбутугар тохтотон толкуйдуу, тобула сатаабаппыт.

4. Аҕыс уон аҕыс ааһар былыт албастаах, ардай аһыылаах адьарай биистэрин арбаһастаах абааһылара, көстүбэт биистэрин күтүр бэйэлээхтэрэ кэлтэгэй күннээх-ыйдаах, кэрэгэй кэскиллээх Үс-Ньүкэн Үөдэн Түгэҕиттэн көһөн-көтөҕүллэн тахсан, Күн Сирин күөх ньаассын ньууруттан уллуҥах да саҕа сири ордорбот гына, кыта-кыйма курдук, кыама суох саба тунуйдахтара...

5. Онуоха эбэн тоҕус сүллэр этиҥ тоҕута дьаҥсыйыыта, аҕыс сааллар чаҕылхан таҥнары дьапсыйыыта,Сир Ийэ ис киэлититтэн Кудай Бахсы Тойон уһаарар кыһатын ураатыттан уһулута туойуллан тахсар уот холлоҕосторун уһуутуур тыастара.

6. Үс төгүл Үрдүк Айыылартан бэриһиннэриилээх, аҕыс төгүл Аар Айылҕаттан айдарыылаах, киһи киэнин киргиллээҕэ, кэрэмэһэ да буоллар, мутугунан быраҕар муҥур үйэтэ тиийиэ суоҕа...

7. Дьэ, бу аҕыс сардаҥалаах аламай маҥан күннээх, аҕыс иилээх-саҕалаах, атааннаах-мөҥүөннээх айгыр-силик Аан Ийэ Дайды алаҕаркаан туонатыгар аата-ахса биллибэт хамсыыр-харамайдаан, үрдэ-үксэ биллибэт үөннээн-көйүүрдээн, күүгүнүү көтөр көтөрдөөн, сиккиэргэ сипсийэр сэбирдэхтээн, муҥутуу анньар мутукчалаан, тохто турар туорахтаан, симэһиннээх сиэмэлээн, алла турар араҕас далбардаах Аан Алахчын Хотун Эдьиий диэн араҥаччылаах, Аар Айылҕа Аал Луук Маһын аҕыс уон аҕыс үйэ тухары айхалга алҕаан, өрөгөйгө үөтэн өрө астахпыт буолуохтун!

8. Өр олорон, өтөр олорон тобулбатах толкуйун дьэ тобулан, сатамматах санаатын дьэ сайан, айыы киһитэ алаа хараҕынан анааран көрбөт, тахсан эрэр аҕыс аламай маҥан күн сардаҥата сардаҥалаах, саппаҕа суох хараҕынан сандаарыччы көрөн олорон, саманнык диэн саҥалаах, сэттэ киирэн эрэр күн килбиэнэ килбиэннээх кэтит сүүһүттэн бычыр-бычыр тахсыбыт көлөһүнүн туора соттон баран, субу курдук диэн тойуктаах буолта үһү.

9. Ол алын дьайыҥын сидьэйэ тардан көрдөххө аргыарынан аҥылыйар, үргүөрүнэн үҥүлүйэр, кэлтэгэй ыйдаах-күннээх, кэрэгэй соҕус кэскиллээх, барыҥныыр күлүктээх ...борук-сорук дойдуну Аллараа Үс-Ньүкэн Үөдэн түгэҕэ диэн аат-суоллаан барымчылаатым курдук.

10....аны туран аныгы уодаһыннаах сэрии сэбин уоран сиир «абааһыта» – радиация хара дьайа...

11....аны күн сиригэр көҥүл көччүйэр баҕаттан, хара үлэтин толорор хамначчыт гынаары, үөһэнэн-алларанан көһө сылдьан сэриилэһэр сэрииһит оҥостоору үрдэ суох үгүһү алыһы айыа.

12. Бу аҕыс иилээх-саҕалаах, атааннаах-мөҥүөннээх айгыр-силик Аан Ийэ Дойду оргуйар Олоҕун көстүбэт сүдү күүһүнэн үүннээн-тэһииннээн, халбаҥнаппакка салайан олорор Удьуор Төрдө иэгэйэрикки атахтаах, иннинэн сирэйдээх, иринньэх куттаах, ириҥэ мэйиилээхкиһи-аймах аан бастаан төлкөтө түстэнэн, түөрэҕэ олоруоҕуттан эрэйдээх-буруйдаах олоҕун ииллээн-саҕалаан, Сир Ийэ үрдүгэр эҥинэ бэйэлээх дьүһүннээх-бодолоох, күн араас тыллаах-өстөөх, үрдэ суох үгүс үгэстэрдээх, сиэрдээх-туомнаах, ахса суох араас ааттаах-суоллаах омугу айан, үөскэтэн, үүннэрэн-сайыннаран, үөскэтэн-аччатан, олох олохтоон күн баччатыгар дылы этэҥҥэ аҕаллаҕа...

13. Орто туруу Дойду Олоҕор – үүнэр үүнээйитигэр, тыынар-тыыннааҕар, ол иһигэр бу биһиэхэ, иэгэйэр икки атахтаах бииһигэр, олохпут туллар тутааҕа, сүнньэ буоллаҕа.

14. Күн көрөр сирэйигэр бэрт чаллах төрдүлээх, баараҕай суон умнастаах, күнү-ыйы бүөлүөхтүү сараадыйбыт, бөҕө-таҕа лабаалардаа х, муҥутуу ситэн турар мутукчалаах, киһи хараҕа астына, ытыктыы, сүгүрүйэ көрөр сүдү тиит маһа, эбэтэр эдэр чараҥ ортотугар, барыгытын көмүскээтэрбин-харыстаатарбын, араҥаччылаатарбын диирдии бу чараҥ Ийэ Хатыҥа лаглайа үүнэн, суугунуу турар буолааччы.

15. Дьэ, бу аҕыс ииллээх-саҕалаах, атааннаах-мөҥүөннээх, алаҕаркаан бэйэлээх айгыр-силик Аан Ийэ Дойдум араҕас айарга анаммыт Аан Алахчын Маҥан Маҥхалыын Хотун диэн ааттаах иччилээх, тоҕус хартыгастаах дьолуо-маҥан халлаан дьоллоох дьураатын тобулу көтөн тахсыбакка, туругура үүнэн турар чыпчааллаах, Үс-Ньукэн Үөдэн Түгэҕин үтүргэннээх, үөл-дьүөл халлаанын үрдүгэр үктэммэккэ, өрө үүнэн чэчирии турар силистээх-мутуктаах, араҕас далбарын алла, симэһиннээх сирэминэн сиигирэ, үрүҥ чөчөгөйүнэн чөллүргэччи таммалыы турар айгыр-силик Аал Луук Мас.

16....бу Тыыннаах Айылҕа оҕо кутугар-сүрүгэр Олоххо уҕараабат улууТапталы уматан, күөртээн таһаарар...

17....омук быһыытынан сүрүн уратытын барытын, илдьэ хаалар уонна ону харах харатын курдук харыстыыр Ытык аналлаах дьон – омук тыыннаах хаалар, олох олорор Өлбөт Мэҥэ Уутун уолбат ойбоно...

18. Ити өйдөрүн-санааларын күүһүн дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэр, ылыннарар, сөбүлэтэр, түмэр, салайар, дьайар кыахтаах, устар ууну сомоҕолуур уус-уран тыллаах-өстөөх буолан, албан аатыраллар, суон сураҕыраллар.

19....чыпчылҕан түгэнэ толкуйдуу охсон, чаҕылҕанныы хамсанан...

20. Утаакы буолаат, бэрт кыраҕытык кэтээн олорор Хара Дьай харбаан ылан, аныгы араас албастаах эмп-том кыайан үтүөрдүбэт, арбаҕастаах да абыраабат, бытырыыстаах да быыһаабат былаҕайыгар былдьыа...

21. «Бу иннинээҕи Санааҥ Эрэдэһинигэр ити ханна мунньан сытыарбыт Хара Санааҕын хостоон таһаардыҥ?» – диэн ыйытыаххыт.

22. Тыл Иччитэ Ытык Чыыбыстаан Орто Туруу Бараан Дойду толомон маҥан ньуурун дьоллоох туонатыгар Олох олорорго Ытык Ыйаахтарын ыйдарбыт оччотооҕу омуктартан биир маҥнайгынан, бэркэ маанылаан, хатаҕалаан Тыл Төрдүн күүһүн, илбиһин иҥэрбит, тамаҕар силлээбит дьонуттан биирдэстэрэ Урааҥхай Саха улуу төрдө буолбатах этэ дуо?

23. Ол иһин кини Олох кылыйса оонньуур холбороҥ маҥан кырдалыгар уруутаан ойон, ордук чучуулаан, ситэри силистээх-мутуктаах, муҥутуур чыпчааллаах улууттан улуу Олоҥхо диэн ...

24. Ньирили-хаан оһоҕу кубарыйа хаппыт куруҥ маһынан толору оттон, самнархай балаҕан иһин сандаара сырдатан, муус-кырыа муннуктарын чоккураччы ириэрэн...

25. Аламай күннээх, алгыс тыыннаах Айыы халлаанынан, охсуһуулаах-мөккүөрдээх орто дойду урсунунан, өһүөннээх-өлөрсүүлээх Үс-Ньүкэн Үөдэн түгэҕинэн түөрэ эргийэн тахсар үлүскэннээх айаныгар туруннаҕа – Олоҥхолоон бардаҕа...

26. Иэгэйэр икки атахтаах, ибир тыыннаах, иннинэн сирэйдээх бииһин Иҥсэ-Обот,Ордук Санааһын, Өрүсүһүү диэн үлүгэрдээх күүстээх Хара Дьайдартан өрүһүйэр туох-ханнык сүбэ-ама, суол-иис баарый?..

27. Улуу Олоҥхоһуттар бу Орто Туруу Дьаҕыл Дойду оонньуулаах уорҕатыгар оргуйар уохтаах, арай алыптаах олохторун биир-биир олорон бүтэн, ити туохха да холоон көрөн тэҥнэммэт, кэриҥнэммэт сүдү күүстэрин күн дьонуттан көстө күрэтэн, бэйэлэрин кытары илдьэ бардахтара...

28. Ити устар ууну сомоҕолуур уус-уран тыллын, аны туран күн-араас кылыһахтаах, дьиэрэҥкэйдиир дэгэрэҥнээх, дьырыластай тардыылаах куллурҕастаах куолаһынан күндү көмүс күөмэйин көбүөхтэтэн ырыа гынан ыллаан, тойук гынан туойан, кутун-сүрүн манньытынан, уйулҕатын хамсатынан саатыыр кыдьыгы булуннаҕа...

29. Сах саҕаттан сах уотун сахпыт саха киһитин салгын кута салыйыаҕыттан, ураанхай оҕотун уу ньуулдьаҕай уйулҕата уһуктуоҕуттан Улуу Олоҥхо олоҕо охсулуннаҕа, ол кэмтэн силис тардан, силигилээн бардаҕа.

30. Үс Дойду оргуйар Олоҕун Эҥсиллэр Эргиирин имэҥнээх иэнигийиитэ, уу-уот уостубат охсуһуулара, сырдык-хараҥа быстыбат былдьаһыылара, үтүө-мөкү буппэт күүрсүүлэрэ, өй-сүрэх өспөт мөккүөрдэрэ барыта бу кыракый биир олоҥхоһут киһи киэҥэ кэмнэммэт киэлитин иһигэр Олох Олорор, умайар, эргийэр, эҥсиллэр Ытык Кэмин аны үсүһүн, өссө биирдэ эргитиэхпит дуо?

31. Ыллыктаах тылбытын ылынан, Ытык Ыйытыкпытыгар хоруй ыытан, өйбүтүгэр өй эбэн, санаабытыгар санаа салҕаан, өлбөт сүбэбитин булларан, өрүһүнэрсуолбутун тобулларан кулуҥ диэн, үс күннүк сиртэн үҥэн-сүктэн көрдөһүү киэнин күтүөннээҕин көрдөстөхпүт буолуохтун, аҕыс күннүк сиртэн аат-ааттаан ааттаһыы киэнин ааттааҕын ааттастахпыт буолуохтун!

№2-дээх сыһыарыы

Тэҥнэбил

1. Үрүн Айыы Тойон айбытын курдук, Улуу Суорун Тойон дьайбытын курдук, Аан Дьааһын Тойон дьаһайбытын курдук, Чыҥыс Хаан ыйбытын курдук, Одун Хаан онорбутун курдук, кинилэргэ анаммыт Кэм туолан Кэрдиитэ кэлиэр дылы, үгүс үйэлэр, үтүмэннэр үрдүк мындааларынан, Олох Эҥсиллэр Эргиирин күүгэннээх арҕастарыгар уйдаран устан истэхтэрэ...

2. «Дьыллар-күннэр илим хотоҕоһун курдук субуллан ааһан истилэр» – диэн Кэм устан иһэрин өбүгэбит барахсан сайыһа саныыр буолара...

3. Оҕолорбутун, ыччаттарбытын бу дьалхааннаах, халбас харатын курдук халбархай кэмҥэ да киһи буолар, дьон буолар суолларын тобулар кыаҕы биэрэрдии сананан, иитэр – үөрэтэр үлэбитин хайысхалыаҕыҥ.

4. Үс-үс аҥаар мөлүйүөн сыллардааҕыта дьон олоро сылдьыбыт олохторун – тоҕута сынньыбыт таастарын үлтүркэйин булбуттар диэн сурах-садьык аан дайдыны атыйахтаах уу курдук аймаан эрэр...

5. Барбатах балык миинин курдук, бадыа-бүдүө дойдуну, буспатах мунду миинин курдук, борук-сорук Дойдуну Аллараа Үс-Ньүкэн Үөдэн түгэҕэ диэн аат-суоллаан барымчылаатым курдук.

6. Улуутуйар Улуу Эргиир биир садырымын хонноҕор-быттыгар хорҕойон, хараҥаҕа тыкпыт сырдыктыы чаҕылыс гыннаҕа...

7. Онтон туран, Үүс-Аас бэйэлээх Үрүҥ Айыы Тойон айбыт Аар Айылҕата хамсаабакка-имсээбэккэ мэҥэ таас курдукмэндэйэн, суугунаабакка-сааҕынаабакка ууну омурдубуттуу ньимийэн, иһийэн турарын туоххаһыйа көрөн....

8. Үкээр Куйаас Тыыннаах Үүс-Аас бэйэлээх Үрүҥ Айыы Тойон айбытын курдук, күн санаата сайбытын курдук, Ытык ыйаахпытын ыйдаран, Ытык аналбытын анатан, Ытык иэспитин төлүү, бу аҕыс ииллээх-саҕалаах, атааннаах-мөҥүөннээх Аан Ийэ Дойдуга Төлкөбүт түһэн...

9. Сир Ийэ Олоҕо атыйахтаах уу курдук айманан, күөс көппөҕүн курдук күүгэннирэ аллан, аҕыс бастаах Ала Холорукка сөрөнөн, көстүбэт ытыкка ытыллан, ыһыллан турдаҕа...

10....дьиҥ чахчытын быһааран Олохторун Эргиирин Үрүҥ Айыы Тойон айбытынан хаамтарыахтара, биһиги курдук арыт ат бөтөрөҥүнэн, арыт быт хаамыытынан буолбакка...

11. Сир Ийэ үрдүгэр олохтоох ханнык баҕарар омукка, бэрт ыраахтан очуос таас курдукойуччу көстөр, бу омук дьон бары кини аатынан киэҥ туттар, олохторун суолугар эркээйи, сирдьит сулус оҥостор улуу, сүдү киһилээх, дьоннордоох буолаллар.

12. Дьэ уонна үрүйэ сүүрүгүн курдук, сиккиэр тыал сипсиэрин курдук, унаар-мунаар туундара сайыытын курдук, үгүс үйэлэр мөҥүөннэрин төлө көтөн, тумарык мындаалар салгыннарын иҥэринэн илдьэ кэлбит...

13. Өссө өрө баран өркөн өйдөрүн күүһүнэн дуобат хараҕын ойуурдаах куобаҕы сонордуур курдук суоллаан, тэгил дойдуттан тэҥнээхтэрин тэмтэритэр, аан дайды ааттаахтарын атаралатар угаайыылаах, оҕуруктаах өйдөөх оҕо саҕа оҕолордоох дьоммут.

14. Айыы хараҕынан орто дойдуну саҥа анааран көрөр аанньал оҕото – сабыс-саҥа түспүт кыппай хаар курдук кыра да кыырпаҕа суох, ып-ыраас хонуу...

15. Оччоҕо оллоон кэбиһэн олорор Урааҥхай оҕотун түүлээх холбукатын түгэҕэр сырдык кыымнар кылам гына-гына сүтэллэр – хараҥа халлааҥҥа тырым гынаат сүтэн хаалар сындыыс сулустар курдук...

16. Ол ис Эйгэ күүһэ, оһох оргууй таһырҕаан умайан дьиэни бүтүннүүтүн сылытарын курдук, иһирдьэттэн киһи тас эйгэтин, олоҕун бүтүннүү салайар.

17. Биир үтүө күн икки атах ириҥэ мэйиитэ иитиллэн, тыла-өһө сүрдэнэн, санаатын дала кэҥээн аны көннөрү күннээҕи тылынан-өһүнэн кэпсэтэртэн, быһаарсартан салҕа быһыытыйан, күннээх халлаан тэҥэ сырдык, кэрэ дорҕоонноох, чөҥөрө чүөмпэ курдук дириҥ далай ис хоһоонноох, иччилээх, илбистээх, арчылаах, алгыстаах тылынан саҥа аллайан, хоҥмут уоһун хоҥнорон, өрөөбүт уоһун өһүлэн санаатын сайгыырга, сүрэҕин сөрүүркэтэргэ таластаҕа...

18. Ол уот уоҕа хараан соҕүдүйэ барыыта олоҥхоһут киһи тоҥ күөс быстыҥа таалан, талбааран, ох курдук оҥостон, кустук курдук куоһанан, бэйэ бодотун тардынан, оллоон кэбиһэн, таһыттан тыас-уус, киирии-тахсыы аралдьыппатын диэн икки хараҕын симэн, сыҥаах баттанан, барытын бары бутэйдэнэн, бүөлэнэн баран, дьэ оргууй аҕайдык Уһутуур Улуу Куйаар курдукуһуга торумнаммат улаҕалаах санаатын далыгар уйдаран, Үөгүлүүр үрдүк Мэҥэ Халлаан курдук кэмэ биллибэт киэҥнээх ис эйгэтигэр киирэн, ойор күннэри, орто дойдулары отой умнан, аламай күннээх, алгыс тыыннаах Айыы халлаанынан, охсуһуулаах-мөккүөрдээх орто дойду урсунунан, өһүөннээх-өлөрсүүлээх Үс-Ньүкэн Үөдэн түгэҕинэн түөрэ эргийэн тахсар үлүскэннээх айаныгар туруннаҕа – Олоҥхолоон бардаҕа...

19. Дьэ, ол Олоҥхолоох омук удьуордара, ырыалаах омук ыччаттара, бу биһиги, сыккыраһан-саккыраһын дьыл баччатыгар син үктэннибит уонна өссө өрө баран ол Улуу Олоҥхобут тыһын-баттаҕын да буоллар, ыалыттан уот ылан төннөн иһэр оҕо курдук, бэркэ бүөбэйдээн, хоойбутугар уктан, киэҥмитигэр кистээн син илдьэ кэллибит...

20. Оо, барахсаны, аны, хайдах түөһүн толору салгыны эҕирийэн, күөртээн, таныылара тартараҥнаан, уоһа-тииһэ орбороҥноон, сөҕүрээн эрэр уот толонугар харахтара хатааһын чолбонун курдук чолбоодуһан, имэ кэйэн, иҥиирдэрэ-ситиилэрэ ибирдээн, тымырдара-сыдьааннара күүрэҥнээн, хайдах туттан-хаптан, туран-олорон, киэҥ көхсүттэн, иһин түгэҕиттэн эҥсэн, куолайын куллурҕатан, хабарҕатын халлырҕатан, бэлэһин эҕэрдэстэтэн, этэн-тыынан эгдэҥнэтэн, ыллаан-туойан ыҥсалытан, бэйэ-бодотунан олоҥхолоон доллоһута олорорун көрбөт, тыл иччитин, илбиһин илэ бэйэтиттэн этиппэт, эппитигэр-хааммытыгар иҥэриммэт абабыт баар эбээт!

21. Ханна бачча тиэтэйэн-саарайан харбыалаһан иһэрбитин бидбэтим буолан баран, хонон турдах аайы олохпут атыла кэҥээн, айана түргэтээн, улам-улам салгыннанан иһэр, өссө мантан инньэ биэтэккэ чугаһаан иһэр сүүрүк сылгы курдук атара бөтөрөҥүнэн, муҥунан түһүө турдаҕа...

22. Хайа, били мөлтөх баайыылаах ат курдук аара кутурукпутун сахсыйан хаалаайабыттый?

23. Оттон биһиги үгүспүт урааннаах уһун күнү быһа бииликтээн үөрэтэн-үөрэтэн баран, үөрэ-көтө киэһэ кулуупка тиийэн, сыанаҕа тахсан, дьоммут сирэйдэрэ кыһыл хортуоппуй курдукбу кытара олороллорун көрөөт, ыгылыйан, өйбүт-саанабыт көтөн, мух-мах барыахпыт турдаҕа...

24. Оннооҕор биир хор хос ырыатын тылын кыайан үөрэппэккэ, дорҕооно суох дьону батыһан, ньомуой киинэ курдук, окко быраҕыллыбыт балык курдук, айахпытын эрэ хамсата турарбыт бу баарга дылы.

25. Ханна барда өбүгэбит курдук үрдэ суох үгүс өйдөбүлү өйбүтүгэр хаһаанар сүдү кыахпыт, хаһан наада тирээтэр эрэ харыыта суох хостоон, уу сүүрүгүн курдук кутар уус-уран тылбыт-өспүт?

26. Оттон билигин саныыр санаабыт кумааҕыга оҕуруо курдукбиир-биир тиһиллэн хаһан бүтэрин кэтэһэн тоҥ күөс быстыҥа таалан олорон, илим хотоҕоһун курдукбиир күдьүс субуллан, суккуллан тахсыах санаабыт ситимин быһа-быһа үлэлээн муҥнанабыт – олоҥхоһут өбүгэбит айар таһымыгар – Айыы Кэмигэр бэрт дэҥ кэриэтэ киирэн тахсабыт.

27. Оччоҕо киһи санаата, саҥата, олоҥхоһут курдук, уу сүүрүгүнүү харыыта суох суккулла туруо этэ буоллаҕа...

28. Баҕар үгүспүт өһүргэниэхпит гынан баран, букатын күннээх халлааны былыттаах халлаанныын ханыылыы туппут курдук...

29. Биһиги кумааҕыбытын, тэлэбиисэрбитин эҥин «кынчарыйбатахпытына» төбөбүт иһигэр, омуннаатахха, «тыал сирилиир» курдук буолбаат.

30. Аныгы «сайдыылаах олох» тыына сайан, сир-сир аайы тиһэх олоҥхоһуттар Киҥкиниир Киэҥ Халлаан тэҥэ киэҥ киэлилэриттэн көтөн тахсан иһэр көмүс дорҕоонноро, күөрэтиллибит кыталык курдук кынаттара тостон аара саккыраһан хааллахтара...

31. «Дьэ, туох айылааҕы этээри бачча ырааҕынан эргитэн-урбатан аҕаллыҥ, ойуурдаах куобах ойуутун курдук?» – диэххит.

32. Топпут киһи уоскуйан, уута кэлэн, утуктаан барарын курдук, Ийэ Өй сурук-бичик диэн «буулаҕа бухатыыр» көмөлөһөөччүлэнэн, тирэхтэнэн баран, киниэхэ сигэнэн, «үлэтэ-хамнаһа» дьэ күөдьүйүөн оннугар, төттөрүтүн дьэ бытааран, нэһирэн, налыйан эрдэҕэ...

33. Аны туох-ханнык тылынан-өһүнэн Удьуор Төрдүн туһунан билиилэрин төгүрүтэн хаалларбыттарыттан аҕыйах холобуру ынахтыы ааҕан көрүөҕүҥ...

№3-дээх сыһыарыы

Метафора

1. Дьэ, ол онтон ыла Орто Туруу Дьаҕыл Дойдуга «Киһи» диэн кэрэ тыл дорҕоонноохтук иһиллэн, Сайдыы Саҥа аартыга Арылыннаҕа, Соргу Уһун Суола солонноҕо.

2. Бу Кэмтэн-Кэрдииттэн ылата Тыл Иччитэ Ытык Чыыбыстаан икки атах барахсаны Олох очурдаах-чочурдаах, түһүүлээх-тахсыылаах аартыгын устун сиэтэн дэллэритэн, Сайдыы Саҥа Эргиирин биир эрэдэһинигэр таһаардаҕа...

3. Орто туруу Дойду Олоҕун Улуу Тиһигин көстүбэт бөҕө ситимэ бысталанан, кылыы уһук кылаанынан кыҥаан турар Кылбар Ыйааһына сыыйа кэлтэйэн Аана суох алдьархай айаҕа аһылыннаҕа...

4. Айыы итэҕэлэ, Айыы үөрэҕэатаҕар турдаҕына, бэйэтэ Тулхадыйбат Кырдьыгы булуоҕа...

5. Дьэ, ол да гыннар, бу Икки улуутуйар Улуу Күүс уун-утары турсан, күөн-күөҥҥэ көрсөн, күрэх былдьаһан бардахтарына былаҕай айаҕынаһыыһылар – Аан-Алдьархайы тардыыһылар – Айбыт Олохпун аймыыһылар!

10