ТРОМБОЦИТТЕР МЕН ҚАННЫҢ ҰЮЫ

Тромбоциттер немесе қан пластинкалары – қанның ең кішкентай, түссіз, ядросыз формалық элементтері. Олар сүйек кемігінде түзіледі, мөлшері 2 – 4 мкм, дұрыс емсссес дөңгелек пішінді. 1 мм куб қанда 180 – 350 мың тромбоцит болады. Тіршілік ұзақтығы, шамамен, 7 күн. Көкбауыр мен өкпеде бұзылады. Көкбауырда жинақталып, қойма түзеді. Бұл жерден тромбоциттер қажет кезде қанға түседі.

Қызметі:

Негізгі қызметі – қанның ұю және қан кетуді тоқтату процестеріне қатысу

Қанның ұюы:

Қанның ұюының бейімделгіш маңызы зор, тамырлар зақымданған жағдайда организмді қансыраудан сақтайды. Сонымен қатар, тамырларда айналатын қанның ұйып қалмауы да өте маңызды. Дені сау адамның ұсақ тамырлары жарақаттанған кезде қан кету 3 – 4 минутта тоқтайды. Бұл тамырлардың тарылып, жарақат шетіне жабысып қалатын тромбоциттердің бірігуіне байланысты. Осы кезде тромбоциттердің бір бөлігі бұзылып, олардан тромбопластин ферменті, сондай – ақ тамырлардың тарылуы мен күрделі химиялық реакциялар тудыратын биологиялық белсенді заттар босап шығады. Тромбопластин қатысында кальций иондары және атмосфералық оттек бар болса, күрделі ферменттік реакциялар нәтижесінде плазманың ерігіш нәруызы – фабриноген ерімейтін фибринге айналады. Фибрин жіпшелері жарақат орнында эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер тұрып қалатын тығыз талшықты тор түзіп, ұйыған қан – тромб пайда болады. Қалың тромб тамырды бітеп, қан кету тоқтайды. Тромбопластин, фибриноген, фибрин және кальций иондарынан басқа қанның ұюына бірнеше ферменттер, К витамині, міндетті түрде оттек қатысады.

Қанның ұюымау зардабы:

Қанды ұйытатын факторлардың біреуі болмаса, қанның ұю қабілеті төмендеуі немесе қан мүлде ұйымауы мүмкін. Бұл ауру пайда болуына әсер етеді. Мысалы, гемофилия – туылғаннан қаны ұйымайтын тұқым қуалайтын ауру. Мұндай аурумен ауыратын адам шамалы жарақаттан көп қан жоғалтып, кейде өліп кетуі мүмкін.

Маңызы:

Сонымен, қанның ұюы организмнің қорғаныш реакциясы ретінде оны қансыраудан және жарақатқа ауру тудыратын микробтардың енуінен сақтайды

Қалыпты жағдайда ересек адамның 1 мм қанында 180 – 320 мың тромбоцит кездеседі. Қан табақшаларының құрамында арнайы 4 түйіршік: (дельта түйіршіктерінде азенозин екі фосфор және аденозин үш фосфор қышқылы, серотонин, кальций иондары; альфалықта – қан ұюына қатысатын, қабыну, иммунитет және бүлінген тіндердің қалпына келтіретін өсу факторы; лизосомалықта – гидролиздік ферменттер; пероксисомалықта –каталаза ферменттері) болады, сондай-ақ митохондрия табақшалардың жылжуын қамтамасыз ететін микротүтікшелер, гликоген түйіршіктері, кейде рибосома айқындалады. Тромбоциттер сүйектің қызыл кемігіндегі ірі клеткалар – мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары 8 – 11 тәулікке дейін тіршілік етеді.

Тромбоцит — сүйектің қызыл кемігіндегі ірі жасушалар — мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары мегакариоциттер цитоплазмасының мөлшері екі-үш мкм ядросыз бөлікшелері. Олар қанда топтасып орналасады. Қан табақшалары жақсы боялатын дәнді орталық бөлігі

• грануломерден (хромомерден) және біркелкі (гомогенді), шеткі бөлігі — гиаломерден тұрады.
• протеин, май, көмірсулар жатады.

Тромбоцит — сүйектің қызыл кемігіндегі ірі жасушалар — мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары мегакариоциттер цитоплазмасының мөлшері екі-үш мкм ядросыз бөлікшелері. Олар қанда топтасып орналасады. Қан табақшалары жақсы боялатын дәнді орталық бөлігі Қанның ұю кезеңдері: Белсендірілу фазасы Коагуляция фазасы Ретракция фазасы

Қанда тромбоцит санының аздығынан пайда болатын ауру. Жиі жастар ауырады. Әйел адамдарда 2 – 3 ретке дейін жиі кездеседі.

Этиологиясы. Тромбоциттердің шамадан тыс көп ыдырауынан немесе олардың көп тұтынуынан және аз түзілуінен пайда болады. Тромбоциттер қызметінен айырылып, қан ұю дәрісінің бұзылуына әкеп соғады.

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың негізгі белгісі ұрынғанда, соғылғында дене тез көгереді. Бұл терінің геморрагиясы және кілегей қабықтардан қан кетуі болып табылады. Еккен жерлерге көп мөлшерде қан құйылады. Бұл адамдарда шымшыма симптомдары жағымды болып көрінеді. Жиі мұрыннан, тістен, асқазан - ішек жолдарынан, жатырдан қан кетуі мүмкін. Бара – бара науқастарда қан аздық белгілері байқалады. Ауру толқынды түрде өтеді. Сырқаттың өрістеу кезеңінде клиникалық белгілері айқын білініп, қан ұю уақыты 10 – 30 минутке дейін созылады. Шеттік қанда тромбоциттердің саны азайған, морфологиялық түрде тромбоциттердің көлемі өскен және олардың түрі өзгерген. Гемоглобин және эритроцит мөлшері азаяды.

Дерт анықтамасы. Сырқаттың клиникалық белгілеріне (петехиалды дақ, қан кету белгілері, шетті қанда тромбоциттердің морфологиялық және мөлшерлік өзгерістері) сүйене отырып диагноз қойылады.

Емі. Емнің негізгі қағидасы глюкокортикоид гормондарын тағайындау. Сырқаттың бастапқы кезеңінде преднизолонның мөлшерін жеткілікті мөлшерде беріп, тромбоциттердің саны қалпына келгеннен кейін біртіндеп азайтады. Жергілікті қансырауда гемостатикалық сорғыш қолданылады. Сырқаттың ауыр түрінде спленэктомия (көк бауырды алып тастау) жасалады, себебі көк бауыр тромбоциттердің ыдырауын тоқтатады. Әрі қарай ота нәтижесіне қарай гормон мөлшерін біртіндеп азайтып, ең соңында оны беруді тоқтатады. Кейде плазмаферез нәтижелі болады. Тромбоцитопениялар ауыр түрінде, өмірге қауып төнгенде қан құю қолданылады.