Бап. Өкілеттіктерді теріс пайдалану

Коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамның өз өкілеттіктерін осы ұйымның заңды мүдделеріне қарсы және өзі немесе басқа адамдар не-месе уйымдар үшін пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарга немесе уйымдарға зиян келтіру мақсатында пайдалануы, егер бұл азаматтардың немесе үйымдардың ңуқықтары мен заңды мүдделеріне не қогамның немесе мемлекеттің заңмен қоргалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соқса -

Қазақстан Республикасында іске асырылып жатқан нарықтық қатынастар белгілі бір талаптарға сай жүзеге асырылады. Нарықтық қатынастардағы мұндай талаптарға нарыққа қатысушыларды қүкықтық ережелермен қамтамасыз ету, оларға шешім қабылдауға еріктілік беру, оның нэтижесі үшін жауаптылық белгілеу жатады. Мұның мысалы коммерциялық жэне өзге үиымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін, оның ішінде өкілеттіктерді асыра пайдаланғаны үшін қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылық белгілеу болып табылады.. Қылмыстық кодекстің 250-бабында: Коммерциялық немесе өзге ұйымдар басқару қызметтерін атқаратын адамның өз өкілеттіктерін осы үйымның заңды мүдделеріне қарсы жэне өзі немесе баска адамдар немесе үйымдар үшін пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында пайдалануы, егер Бұл азаматтардың немесе үйымдардың қүқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге экеп соқса өкілеттіктерді асыра пайдалану деп танылады деп көрсетілген.

Қылмыстық қүқық бұзушылықтың тікелей объектісі - коммерциялық немесе өзге үйымдардың біркалыпты дұрыс басқару қызметін реттейтін қоғамдық қатынастар.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың қосымша тікелей объектісі - азаматтардың немесе ұйымдардың қүқықтары мен заңды мүдделері не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделері болып табылады. Өкілеттіктерді асыра пайдаланудың объектив-тік жағының мына төмендегідей бірнеше белгілері болады: баскару қызметін атқаратын адамның өз өкілеттіктерін осы ұйымның занды мүдделеріне қарсы пайдалануы; іс-эрекет арқылы азаматтардың немесе ұйымдардың қүқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен корғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру.

Істелген іс-эрекеттер мен заңда көрсетілген зиянды зардаптың арасында себепті байланыстың болуы.

«Үйымның заңцы мүдделеріне қарсы» деген термин заңмен немесе құрылтайшы қү_жатгармен белгіленген белгілі бір ү_йым қызметінің міндеттеріне қайшы іс-эрекеттерді жасау болып табылады. Мүлдай ұйымдарды заң коммерциялық немесе өзге де ұйымдар деп жалпылама көрсетіп отыр. Коммерциялық үйымдарға өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіруді көздейтін заңды түлғалар жатады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды түлға мемлекеттік кэсіпорын, шаруашылық серіктестік, өндірістік ко-оператив нысандарында қү_рылады. Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіре алмайтын және алынған пайдасын қатысушыларына үлестірмейтін үйым коммерциялық емес өзге заңды түлға болып табылады. Коммерциялық емес өзге үйым болып табыла-тын заңды түлғаға мекеме, қоғамдык бірлестік, түтыну кооперативі, қоғамдық кор, діни бірлестік нысанында жэне заң қүжаттарында көзделген өзге де нысанда қү_рылуы мүмкін (ҚР Азаматтық кодексінің 34-бабы). Коммерциялық немесе өзге ұйымның басқару қызметтерін атқаратын адам өз өкілеттіктерін осы ұйымдардың заңмен, ережелермен белгіленген заңды қызметіне, мүддесіне қайшы, өзі қызмет атқаратын коммерциялық немесе өзге ұйымның шеңберінде жүзеге асырады, ондай іс-эрекет істеу арқылы азаматтардың немесе ү_йымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіріледі. Елеулі зиян — моральдық, мүліктік, ұйымдастырушылык залалдардың жиынтығы. Елеулі зиян азаматтардың; үйымдардың заңды қүқықтары мен мүдделеріне, сондай-ак қоғамның мемлекеттік заңмен қорғалатын мүдделеріне келтірілуі мүмкін. Келтірілген зиянның елеулілігі қылмысты іс-эрекеттің жасалу ерекшеліктеріне, мэніне, одан туындаған зардаптың көлеміне, жэбірленушілердің санына, олардың экономикалық жағдайларының нашарлауына байланысты нақты жағдайларға қарап тергеу, сот органдары арқылы дер-бес анықталады.

Істелген іс-әрекет пен келтірілген елеулі зиянның арасын жалғастыратын себепті бай-ланыс болуы шарт. Себепті байланыстың болмауы кылмыс қүрамының орын алмауын көрсетеді.

Қылмыстық қүқық бүзушылық қүрамы материалдық. Өкілеттіктерді асыра пайдалану арқылы басқару қызметтерін атқаратын адамның азаматтың немесе үйымның қүқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеггің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтірген уақыттан бастап қылмыстық құқық бұзушылық аяқталған деп та-нылады.

Субъективтік жағынан қылмыстық қү_кық бүзушылық тікелей қасақаналықпен жэне ар-наулы мақсатпен істеледі. Кінэлі адам өз өкілеттіктерін осы ұйымның занды мүдделеріне қарсы пайдаланғанын сезеді жэне өзі немесе басқа адамдарға немесе үйымдар үшін пай-да мен артықшылықтар алу үшін басқа адамдар мен ұйымдарға зиян келтіруді тілейді.

Қылмыстық құқық бүзушылықтың субъектісі - арнаулы субъект. Коммерциялық жэне өзге ұйымдарда басқару қызметін атқаратын адам Қылмыстық кодекстің 3-бабының 19-тармағына сэйкес, «коммерциялық немесе өзге үйымды басқару функцияларын орын-дайтын адам - мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі баскару органы не мемлекеттік үлесі елу пайыздан асатын үйым болып табылмайтын үйымда түрақты, уақытша не ар-найы өкілеттік бойынша үйымдастырушылык - өкімдік немесе экімшілік-шаруашылық міндеттерді орындайтын адам» — деп көрсетілген. Осы анықтамада айтылған үйымдық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық міндеттерді атқару үғымы Қылмыстық кодекстің 361-бабындағы осындай үғымдармен үқсас.

Бап. Жекеше нотариустардың, бағалаушылардың. жеке сот орындаушыларының, медиаторлардың және аудиторлық үйым құрамында жүмыс істейтін ауди-торлардың өкілеттіктерді теріс пайдалануы

1. Жекеше нотариустың, багалаушының, жеке com орындаушысының, медиатордың, аудиторлық ұйым қурамында жумыс істейтін аудитордың немесе аудиторлық үйым басшысының өз өкілеттіктерін өз қызметінің міндеттеріне қайшы жане өзі немесе басқа адамдар немесе уйымдар үшін пайда мен артықшылықтар any не басқа адамдарга немесе уйымдарга зиян келтіру мақсатында пайдалануы, егер бул іс-әрекет азаматтардың не-месе уйымдардың қуқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қоргалатын мудделеріне елеулі зиян келтірсе -

2. Көрінеу кәмелетке толмаган адамга немесе әрекетке қабілетсіз адамға қатысты не бірнеше рет жасалган дәл сол іс-әрекет -

Жекеше нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордың, аудиторлық ұйым қүрамында жүмыс істейтін аудитордың немесе аудиторлық ұйым басшысының өз өкілеттіктерін өз қызметінің міндеттеріне қашиы және өзі немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшін пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарға немесе үйымдарға зиян келтіру мақсатында пайдалануы, егер Бұл іс-эрекет азаматтардың не-месе у-йымдардың құқықтары мен занды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру қылмыстық жауаптылық ҚК-тің 251-бабының 1-бөлігі бойынша сараланады.

Жеке нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордың, аудитордың, аудиторлық үйым басшысының кэсіпкерлік қызметпен шұғылдану қүқығын беру қылмыстың мүлдем жаңа құрамы (жекеше нотариустардың жэне аудиторлардың өкілеттіктерді теріс пайдалануының) пайда болуына экеп соғады. Бұл қылмыс қүрамының қоғамға қауіптілігі - жекеше нотариустың, аудиторлық үйымның қүрамында жүмыс істейтін аудитордың немесе аудиторлық үйым жетекшісінің заң бойынша өздеріне берілген өкілетгіктерді өз қызметінің міндетгеріне қайшы жэне өздері немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшін пайда табу жэне артықшылық any үшін немесе оларға зиян келтіру мақсатында пайдаланып, өздерінің заңсыз эрекеттері арқылы азаматтардың, үйымдардың қүдықтары мен заңды мүдделеріне немесе қоғамның, мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруінде болып табылады.

Қылмыстың негізгі тікелей объектісі-жекеше нотариустар мен жекеше аудиторлардың аудиторлық ұйым басшысының бағалаушылар, жеке сот орындаушысының, медиатордың кэсіптік функцияларын заңға сыйымды атқаруын реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыстың қосымша тікелей объектісі болып — азаматтардың, ұйымдардың қүқықтары мен заңды мүдделері, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғайтын мүдделері болып табылады.

Осы қылмыс құрамының объективтік жағының белгілеріне: 1) жеке нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордың, аудитордың, аудиторлық ұйым басшысының өз қызметінің міндеттеріне қайшы пайдалануы; 2) азаматтардың, ұйымдардың құқықтары мен мүдделеріне немесе қоғамның, мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру; 3) іс-эрекет пен зардаптың арасындағы се-бепті байланыс.

Жеке нотариустардың міндеті Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14 шілдедегі «Нотариат туралы» Заңына сэйкес нотариалдық эрекеттер жасау арқылы азаматтардың, заңды түлғалардың занды құқықтары мен мүдделерін қорғау болып табылады. Осы заңда нотариус жүзеге асыратын заңды эрекеттердің тізбегі көрсетілген. Жеке нотариус өзіне заң бойынша берілген құзырет шеңберінде эрекет етеді.

Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 20 қарашадағы «Аудиторлық қызмет тура-лы» Заңына сэйкес жекеше аудиторлар бухгалтерлік (қаржы) есептері, төлем-есеп айыры-су қүжаттары, салық декларациясы жэне басқадай міндеттемелер жөнінде тэуелсіз тек-серулер жүргізеді. Мүлдай тексерулер занды түлғалардың шаруашылық субъектілерінің өтініші бойынша немесе мемлекеттік органдардың талап етуі бойынша жүргізіледі. Же-кеше аудиторлық қорытындысы зандылық мэні бар құжат болып табылады.

Жеке нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордың, аудитордың, аудиторльщ ү_йым басшысының іс-әрекеті кэсіпкерлік қызмет болып табы-лады жэне заң бойынша мүлдай қызмет міндетті түрде лицензияландырылуы қажет.

Жеке нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордың, аудитордың, аудиторлық ү_йым басшысының өзіне берілген өкілеттіктерді теріс пайда-лануы заң арқылы, сондай-ақ олардың қызметін айқындайтын басқа да құрылтайшы құжаттар арқылы анықталады.

Осы қылмыстық қүқық бұзушылық құрамының объективтік жағының тағы бір бел-гісі елеулі зиян келтірілу болып табылады. Елеулі зиян Бұл бағалау категориясы болып табылады. Келтірілген зиянның елеулі зиянға жату-жатпайтынын тергеу, прокурату-ра, сот органдары нақты жағдайларға, келтірілген зиянның көлеміне, ерекшеліктеріне, зиян шеккен жэбірленушілердің санына, материалдық ерекшеліктеріне, зиян шеккен жэбірленушілердің санына, материалдық жағдайына байланысты анықтайды. Келтірілген елеулі зиян жекеше нотариустар мен жекеше аудиторлардың өз өкілеттіктерін теріс пайдалануының тікелей зардабы болуы қажет. Қылмыстық кү_қық бұзушылық қүрамы материалдық. Қылмыстық қүқық бұзушылық жеке нотариустың, бағалаушының, жеке сот орындаушысының, медиатордьің, аудитордың, аудиторлық ү_йым басшысының өздеріне берілген өкілеттіктерді теріс пайдалануы нэтижесінде азаматтардың, ұйымдардың заңды қүқықтары мен мүдделеріне, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтірілген уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Субъективтік жағынан қылмыстық құқық бұзушылық тікелей қасақаналықпен жэне арнаулы мақсатпен істеледі. Кінэлі адам өзінің өкілеттілігін өз қызметінің міндетіне қайшы пайдаланғанын сезеді, одан туатын зардаптың сөзсіз болатынын немесе болу мүмкіндігін біледі жэне соны тілейді.

Қылмыстық қүдық бұзушылықтың мақсаты пайда табу немесе артықшылық алу не басқа адамдарға немесе үйымдарға зиян келтіру.

Қылмыстық субъектісі - жеке нотариус, бағалаушы, жеке сот орындаушысы, медиа-тор, аудитор, аудиторлық ү_йым басшысы. Мұндай кэсіпкерлік қызметпен шүғылдануға лицензия алған адамдар ғана жеке нотариус, бағалаушы сот орындаушы медиатор жеке-ше аудитор аудиторлық үйым жетекшісі лауазымына ие бола алады.

Қылмыстық кодекстің 251-бабының 2-тармағында ос.ы қьшмыстың ауырлата-тын түрлері көрсетілген. Олар: көпе-көрінеу кәмелетке толмаған немесе эрекет қабілеті жоқ адамға қатысты, бірнеше рет — қылмыс субъектілерінің: бағалаушы, сот орындаушысының, медиатор, жекеше нотариустық аудиторлық ұйым құрамында жұмыс істейтін аудиторлардың өкілеттіктерін теріс пайдалану арқылы жасаған іс-эрекеттері бо-лып табылады.

Кэмелетке толмаған деп 14-тен 18-ге дейінгілер саналады. Әрекет қабілеті жоқ адамдарға жүйке ауруы немесе ақыл-есінің кемдігі салдарынан, өте жастығына байла-нысты өз эрекеттерінің мэнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтіндер жатады. Бірнеше рет жасалған қылмыстың түсінігі Қылмыстық кодекстің 12-бабында берілген.