Культура Беларусі ў XIV –першай палове XVIIст.: прыватнаўласніцкія замкі.

З другой паловы XV ст. у замкабудаванні Беларусі адбываюцца некаторыя змены. Іх прычыны палягалі ў змене сацыяльна-эканамічнай і палітычнай сітуацыі. Калі раней галоўным ініцыятарам і арганізатарам узвядзення ваенных фартыфікацый выступала дзяржава, то зараз будаўніцтвам замкаў заняліся буйныя феадалы-магнаты. Пастаянныя войны і немагчымасць эфектыўнага кіраўніцтва Вялікім княствам Літоўскім (з 1386 г. большасць вялікіх князёў займалі яшчэ і пасаду польскіх каралей, жылі яны пры гэтым у асноўным у Польшчы) вымушала гаспадароў даваць землі і прывілеі шляхецкаму саслоўю. Магнацкія роды Радзівілаў, Сапег, Алелькавічаў, Сангушкаў і інш. імкнуліся прылюдна прадэманстраваць сваю магутнасць і сваё багацце. Такую магчымасць давала будаўніцтва радавых замкаў. Адным з першых прыкладаў прыватнаўласніцкіх замкаў на Беларусі быў Мірскі замак. У 1568 г. замак перайшоў у маёмасць Радзівілаў, якім належыў да самага канца XVIII ст. Асноўным датуючым матэрыялам сталі шматлікія фрагменты цэглы меншага фармату, чым у XVI ст., тонкай пляскатай і хвалістай дахоўкі канца XVII - пачатку XVIII ст., кафля, бытавы посуд, люлькі, шкляныя і металічныя вырабы. На некалькіх паліхромных кафлінах-каронках стаіць дата 1583 г.Блізкімі па стылю былі прыватнаўласніцкія замкі ў Любчы (1580-ыя гг.) і Гераненах (пабудаваны на рубяжы XV i XVI стст. па загаду В. Гаштольда). Як і пры пабудове Мірскага замку архітэктары выкарыстоўвалі мясцовыя традыцыі мураванага дойлідства.З XVI ст. магнаты імкнуліся будаваць замкі па прыкладу заходнееўрапейскай архітэктуры. Гэтаму спрыяла тое, што многія з іх самі выязджалі замяжу і мелі магчымасць непасрэдна пазнаёміцца з дасягненнямі заходніх майстроў. Так, Мікалай Радзівіл Сіротка вандраваў па краінах Еўропы, быў у Італіі, зрабіў пілігрымку ў Ерусалім, пра што напісаў асобную кнігу. Па яго запрашэнню на Беларусь з Італіі прыехаў славуты майстра Ян Марыя Бернандоні. Па праектам Бернардоні былі ўзведзены замак, касцёл і калегіум езуітаў. Гальшанскі замак - яшчэ адзін прыклад прыватнаўласніцкага замку. У канцы XVI ст. яго маёмасць перайшла да Паўла Сапегі. Ён пачаў будаўнічыя работы на рацэ Лусце. Замак будаваўся як шыкоўная рэзідэнцыя ў стылі галандскага маньерызму. Сцены пакрываў фрэскавы роспіс, творы жывапісу і партрэты прадстаўнікоў роду. У XVI - XVII стст., калі ў еўрапейскіх краінах распаўсюджваецца бастыённая сістэма фартыфікацый, будуецца бастыённы замак у Заслаўі. У дваццатыя гады XVII ст. па загаду князя Сямёна Сангушкі ўзводзіцца Смалянскі замак.

12.Мастацкія стылі ў архітэктуры Беларусі: раманскі стыль беларуская готыка абарончых і культавых збудаванняў. На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін. Шырокае распаўсюджаяне на Беларусі набыла готыка - мастацкі стыль, запазычаны ў Заходняй Еўропе. Готыка з сярэдзіны XII ст. прыйшла на змену раманскаму стылю (стыль заходнееў-рапейскай архітэктуры 10-13 ст. Адметны суровым, крапасным характарам пабудоў, масіўнасцю канструкцый, абстрактна-геаметрычным арнаментам, скульптурнымі парталамі) і атрымала сваю назву ад назвы племені готаў. Архітэктуры належала вызначальная роля ў развіцці готыкі. Найбольш тыповыя гатычныя пабудовы вылучаліся вялікай вытпмнёй, стромкім сілуэтам і вертыкальнымі лініямі, вітражамі, высокмі вежамі. У гатычных саборах выкарыстоўваўся багаты дэкор, на фасадах часта мелася вялікае круг-лае акно (ружа), звычайна яны ўпрыгожваліся скульптурай. Своеасаблівыя рысы беларускай готыкі заключаліся ў надзвычай доўгім часе яе панавання (другая палова XIII - XVI ст.), функцыянальным спалучэнні культавага і абарончага дойлідства, традыцыйным выкарыстанні цаглянай муроўкі з разнастайнымі абтынкаванымі і пабеленымі плоскімі нішамі, масіўнасці канструкцый і манументальнасці пабудоў, спалучэнні гатычных і рэнесансавых форм. Готыка на Беларусі была прадстаўлена шматлікімі абарончымі збу-даваннямі - замкамі, якія адначасова з'яўляліся адміністрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі. Разам з замкамі другім пануючым архітэктурна-кампазіцыйным цэнтрам гарадскіх пасяленняў былі гандлёвыя плошчы, дзе размяшчаліся будынкі магістратаў, купецкія лаўкі, крамы. Значнае месца ў архітэктуры адзначанага перыяду займала культавае дойлідства. Ні цэрквы, ні касцёлы XIV -- першай паловы XV ст. на тэрыторыі Беларусі не захаваліся. У сувязі з пашырэннем каталіцызму пасля заключэння Крэўскай уніі на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў. Троіцкі касцёл у в.Ішкалдзь (Баранавіцкі р-н) - адзіны помнік беларускага культавага дойлідства перыяду станаўлення гатычнай архітэктуры, які цалкам захаваўся. Ён быў створаны прыкладна ў 1471 - 1472 гг. Троіцкі касцёл - кампактная прамавугольная ў пла-не пабудова, накрытая высокім двухсхільным дахам. Храм аздоблены сіметрычна размешчанымі плоскімі нішамі. У XV ст. у гатычным стылі былі створаны касцёлы ў в.Уселюб (Навагрудскі р-н) і ў Іўі, якія захаваліся да нашых дзён, але ў выніку шматлікіх перабудоў амаль страцілі свой першапачатковы выгляд.У культавай архітэктуры канца XV -- першай паловы XVI ст. з'яўляецца новы тып пабудоў - інкастэляваныя храмы, прыстасаваныя да абароны. У гэты перыяд пашыраліся міжусобныя сутычкі паміж феадаламі, і тады мураваныя храмы станавіліся сховішчамі для сельскіх жыхароў. Пісьмовыя крыніцы паведамляюць, што ў розных мясцінах Беларусі існавалі інкастэляваныя храмы. Пад абарончы храм была перабудавана і Полацкая Сафія. Усім храмам падобнага тыпу былі ўласцівы кампактнасць аб'ёму, абарончыя вежы з байніцамі, высокі дах і выразны падзел унутранай прасторы на фартыфікацыйную і культавую часткі. На Беларусі да нашых дзён захаваліся два абарончыя храмы:Сынковіцкая царква-крэпасць і Мураванкаўская (Маламажэйкаўская) царква. Сынковіцкая царква-крэпасць у в.Сынковічы - помнік дойлідства канца XV - пачатку XVI ст. Храм быў добра прыстасаваны да абароны. Яго вежы мелі байніцы рознай формы, а таксама вінтавыя ўсходы, якія вялі да баявой галерэі, размешчанай на завяршэнні сцен. Архітэктура Сынковіцкай царквы вылучаецца выразнымі стылявымі адзнакамі готыкі. Не менш цікавым збудаваннем абарончага тыпу з'яўляецца Мураванкаўская царква-крэпасць (Шчучынскі р-н), якая ў навуковай літаратуры набыла яшчэ адну назву - Маламажэйкаўская. Яна была пабудавана ў першай палове XVI ст. Да нашага часу царква не захавалася цалкам у першапачатковым выглядзе, таму што яе не раз разбуралі і перабудоўвалі..Мураванкаўская царква з'яўлялася не толькі абарончым збудаван-нем, але і выдатна аздобленым храмам. У аснову дэкору яе фасадаў было пакладзена чаргаванне ніш розных абрысаў і велічыні. Пабеленыя нішы выразна кантраставалі з чырвоным фонам цаглянай муроўкі. Дойліды, якія стваралі Мураванкаўскую царкву, адышлі ад суровага ўзору Сынковіцкай царквы і пабудавалі больш аздоблены храм, дзе нават часткі абарончага прызначэння адначасова выконвалі і дэкаратыўную функцыю. Супрасльская царква-крэ-пасць пабудаваная ў якасці абарончага храма, яна з'яўлялася найбольш складаным і арыгінальным узорам царкоўнай готыкі ВКЛ. Храм быў створаны ў 1505 -- 1511 гг. на сродкі маршалка Вялікага княства Літоўскага Аляксандра Хадкевіча.У адрозненне ад Сынковіцкай і Мураванкаўскай цэркваў, Супрасльскі храм меў пятую вежу, якая была размешчана ў цэнтры асноўнага аб'ёму і дамінавала над астатнімі чатырма. У інтэр'еры помніка значную ролю адыгрываюць фрэскі, выкананыя ў сярэдзіне XVI ст. Барысаглебская царква ў Новагародку была пабудавана ў 1519 г. на сродкі гетмана Вялікага княства Літоўскага Канстанціна Астрожскага. Спаса-Праабражэнская царква ў Заслаўі была пабудавана ў сярэдзіне XVI ст. па загаду віленскага ваяводы Івана Глебавіча..У XV - першай палове XVI ст. былі ўзведзены фарны касцёл у Новагародку, Троіцкі касцёл у Клецку, касцёл Святога Духа ў Грод-не, Мікалаеўскі касцёл у в.Геранёны касцёл Святога Міхаіла ў в.Гнезца.

13.Іканапіс Беларусі. В 14-конец 15вв богатые украшения оклатов(рамок). Цвета – красно-коричневый, охра, синий, зелёный. Делался упор на декоративность. Иконопись в 16-18вв. переживает значительные изменения. Православные, чтобы отмежеваться то униатства обращаются к старовизантийскому письму. Одновременно проявляется стремление дать психологическую характеристику библейским персонажам («Троица старозаветная» из д.Достоево Брестской области, 1-я половина XVII века). Фоны икон этого периода богато украшались орнаментом. Многие иконы писались с местными особенностями. Зачастую иконы напоминали жанровые сцены, в них появляется пейзаж, изображения животных, интерьер. С середины XVII века в Беларуси формируется несколько иконописных школ: брестская, могилёвская, витебская, гродненская, истоки которых лежат в общественно-политическом, экономическом и конфессиональном развитии этих территорий. В этот период проявляется калиграфичность рисунка, пластичность форм, модэлированных цветом, самобытность компазиционных приёмов с одновременным использованием прямой и отваротной перспективы. В декоре образов широко применялись традиционные мотивы ренессанса и барокко, приёмы народного творчества: рельефный растительный орнамент фона, который органически связывается объёмностью и пластичностью живописных форм, орнаментальная разрисовка на полях с накладными рамами, позолота, серебрянка (Ушэсце Хрыста, Маці Боская неувядальны цвет). Иконопись являлась средством борьбы за сохранение национальной культуры православных. Поэтому иконы писались на старинный манер: плоскостное письмо, упрощённые фигуры и т.д., но добавляются бытовые предметы, которые превращают икону в произведение народно-примитивного смысла. В конце 18-первой половине 19в на воне Просвещения и расцвета светского искусства иконописная школа постепенно тратит приоритет в формировании эстетического идеала, однако сумела сохранить специфику и наиважнейшие черты путём стилизации в формах “наивного” барокко. Развитие белорусской иконописи закончилось в результате запрещения униатства и насаждения православной церковью на Беларуси псевдовизантийских форм искусства.

 

14.Францыск Скарына і яго дзейнасць. Белоруский и восточнославянский книгопечатник, мыслитель, просветитель и писатель эпохи Возрождения. Родился в семье полоцкого купца. В 1504г поступает в Краковский университет, где изучает философию и через два года получает степень бакалавра. В 1512г получает степень доктора медицины, имел и степень доктора военных наук. Благодаря Якубу Бабичу и Богдану Онькову он едет в Прагу, где создаёт первое в истории белорусское издательство, а в 1517г начинает переводить и печатать книги Библии. Первой книгой был “Псалтырь”(1517г). Вернувшись в Беларусь в начале 20-х гг он создал в Вильно новое издательство, выпустил на церковно-славянском языке несколько изданий под общим названием “Малая падарожная книжица”(1522г), где объединены Псалтырь, Чесословец, 10 канонов и др., а в 1525 — "Апостол" на славянском языке. Умер в 1535г, когда вернулся в Прагу. Он является основателем такого жанра в бел.литературе как – анотации к книгам. Франциск удачно сочетал родную славянскую культуру с традицией античности и культурой Ренессанса. Его возвышенный патриотизм не только не мешал, но наоборот способствовал восприятию передовых идей западной культуры. Скорина отстаивал верховенство закона и морали, торжество добра и справедливости, боролся за духовную свободу, развитие науки, культуры, образования. Все это свидетельствует о его принципиальной приверженности идеям гуманизма.

15.Выдатныя дзеячы эпохі Адраджэння на Беларусі. Эпоха Возрождения застала Беларусь в составе Великого Княжества Литовского, которое все теснее переплеталось с Польским государством. Поэтому для нашей земли история Возрождения – это история весьма сложного и противоречивого взаимодействия традиционных национальных культур и ренессансной культуры. Успешному становлению белорусского Возрождения способствовала близость Европы, активное взаимодействие Великого Княжества Литовского со всеми европейскими странами, а также рост городов, развитие торговли и ремесла, Одним из знаменитейших деятелей Высокого Возрождения стал Франциск Скорина (ок. 1486-1551) ‑ первопечатник, философ-гуманист, поэт и просветитель, Скорина родился в Полоцке. В 1517 он выпустил "Псалтырь" на славянском языке. За 1517—1519 издал в Праге 19 отдельных книг Библии; в одной из них помещен титульный лист ко всем книгам — первый титульный лист славянской книги кирилловского шрифта. Пражские издания С. отличаются высокими художественными достоинствами (много иллюстраций, заставок, инициалов, выполненных в технике гравюры на дереве); в 2 изданиях С. поместил свой портрет. В начале 20-х гг. С., переехал в Вильнюс, где основал первую на территории СССР типографию. В 1522 С. выпустил "Малую подорожную книжицу", а в 1525 — "Апостол" на славянском языке. Франциск удачно сочетал родную славянскую культуру с традицией античности и культурой Ренессанса. Его возвышенный патриотизм не только не мешал, но наоборот способствовал восприятию передовых идей западной культуры. Скорина отстаивал верховенство закона и морали, торжество добра и справедливости, боролся за духовную свободу, развитие науки, культуры, образования. Все это свидетельствует о его принципиальной приверженности идеям гуманизма.Прославленная поэма Николая Гусовского (ок. 1470-1533) «Песня о зубре», хоть и сознана на латыни, заслуженно считается такой же энциклопедией жизни наших предков, какими были творения западных гуманистов – его современников. Героический эпос произведений Н. Гусовского, Я. Вислицкого, А. Римши, Я. Радвана, Г. Пельгримовского характерен для отечественной литературы Высокого и Позднего Возрождения. Среди известных деятелей Позднего Возрождения своей энциклопедической образованностью выделяется Сымон Будный (1530-1593) философ-гуманист, публицист, книгоиздатель. Перу С. Будного принадлежит целый ряд очень зрелых произведений гуманистической философии, среди которых «Оправдание грешного человека перед Богом» (1562) и «О светской власти» (1583). Широкий резонанс получил перевод «Нового завета», изданный С. Будным в 1574 г. Здесь многие европейские переводчики искали ответы на самые сложные вопросы, связанные с интерпретацией древней терминологии. С. Будный был активным и последовательным борцом со всеми формами насилия и сторонником свободы воли. Василий Тяпинский (настоящая фамилия Омельянович) (1540-1603). Решившись напечатать Евангелие на двух языках — церковнославянском и западнорусском, Тяпинский начал тяжелую и сложную по тем временам работу по его переводу.Сейчас известно только одно его издание Евангелия, которое вышло около 1570 года и содержит Евангелия от Матфея, Марка и частично от Луки Лев Сапега (1557-1633) –Уроженец Витебщины стал канцлером Великого Княжества Литовского и автором Статута 1588 г. – предшественника европейских конституций. Сапега был последовательным сторонником сильного государства, в котором царят законы, а не лица. Известнейшими меценатами эпохи Возрождения прослыли по всей Европе Высочайший гетман Константин Острожский (1460-1530) и князь Николай Радзивил Черный (1515-1565).

 

16.Культура рукапіснай кнігі на Беларусі. Найстарэйшым нашым рукапісамлічыцца Тураўскае Евангелле 11в., знойдзенае ў Тураве. Рукапісныя кнігі на беларускіх землях былі аж да канца 15в. Перапіскаю кніг займаліся спачатку пісьменныя людзі: адукаваныя манахі, княгіні, а пасля з`явілісяпісцы-прафесіяналы. Спісваць тады кнігі было цяжка і марудна. Пісалі уставам, буйнымі, просталінейнымі і нязвязанымі літарамі з роўнай адоегласцю паміж іх і паміж асобных слоў. Пісалі на пергаменце(быў дарагі), які куплялі ў грэкаў і немцаў, і толькі значна пазней пачалі рабіць самі. Кнігі былі рэдкай і дарагой з`явай, даступнай толькі багатым людзям, царкве і манастырам. У 10-13ст. існавалі две тэхнікі пісання. Рукапісныя кнігі, граматы і дзяржаўныя пагадненні пісалі пяром і чарнілам на пергаменце. На бяросту ці навошчаныя дашчочкі літары наносілі вострай палачкай ці металічным вострыём – пісалам. Другі канец пісала меў выгляд лапаткі, якой загладжвалі на воску няўдалы ці непатрэбны тэкст.

 

17.Узнікненне і развіццё кнігадрукавання на Беларусі (XVI-XVIIIст.). Францыск Скарына (каля 1490 - каля 1550 - вучоны, пісьменнік, перакладчык, гуманіст і асветнік, даў беларускаму народу друкаваную кнігу на яго роднай мове. У Празе на працягу 1517 - 1519 гг. Ф.Скарына надрукаваў 23 кнігі Бібліі, а ў Вільні заснаваў друкарню, дзе выпусціў "Малую падарожную кніжку" (1522) і "Апостал" (1525). Ф.Скарына, як і гуманісты Італіі, бачыў у ведах сродак барацьбы з руцінай, невуцтвам, шлях да павышэння нацыянальнай самасвядомасці і індывідуалізацыі асобы. Ф.Скарына быў заснавальнікам жанру прадмоў да чытача, якія прасякнуты клопатам аб разумным упарадкаванні грамадства, выхаванні чалавека, усталяванні дастойнага жыцця. Высокім пачуццём - любоўю да Радзімы - асветлены яго творы. Мікола Гусоўскі (1470? - каля 1533). Пяру Гусоўскага належаць тры паэмы, больш за 10 вершаў, але гімнам Бацькаўшчыне, паэмай жыцця стала "Песня пра зубра", якую ён напісаў у 1522 г. у Рыме на лацінскай мове. Пясняр прыроды, працы і свабоднага чалавека, паэт выказаў гарачую любоў да роднай зямлі, з вялікай мастацкай сілай намаляваў жыццё простых людзей, гераічнае мінулае свайго народа, стварыў паэтычны вобраз Вітаўта, асудзіў міжусобныя войны. У 1523 г. "Песня пра зубра" была выдадзена ў кракаўскай друкарні. Першая на сучаснай тэрыторыі Беларусі друкарня пачала дзейнічаць у 1550 - 1570 гг. ў Бярэсці пад апекай канцлера Вялікага Княства Літоўскага Мікалая Радзівіла Чорнага. Першая кірылічная кніга ў межах сучаснай Беларусі была надрукавана ў Нясвіжы (1562). У 16 ст. друкарні існавалі і ў Заблудаве, Лоску, Цяпіне. У Заблудаве рускія першадрукары Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец выдалі "Евангелле вучыцельнае" (1569). Традыцыі Скарыны і Гусоўскага працягвалі выдатныя пісьменнікі-гуманісты С. Будны, Васіль Цяпінскі, Мялецій Сматрыцкі, Лаўрэнцій Зізаній, якія выступалі супраць нацыянальна-рэлігійнага прыгнёту, прызнавалі індывідуальны розум асноўнай крыніцай пазнання. Таленавітым публіцыстам пачатку 60-х гг. 16 ст., вядомым грамадска-палітычным дзеячам пратэстанцкага кірунку быў Сымон Будны (каля 1530 - 1593). У 1562 г. Сымон Будны ў Нясвіжскай друкарні выдаў на беларускай мове свой "Катэхізіс", які стварыў для простых людзей. У 70-я гг. Сымон Будны разгарнуў інтэнсіўную грамадска-палітычную дзейнасць, выдаў Біблію (1572), Новы Запавет (15/4), працу "Аб галоўных палажэннях хрысціянскай веры" (1576). Ён абвяргаў дагмат пра бессмяротнасць душы, самым надзейным аўтарытэтам у справах веры і пазнання лічыў Біблію, заклікаў да развіцця беларускай культуры, роднай мовы. Сучаснікам і аднадумцам Сымона Буднага быў Васіль Цяпінскі (? - каля 1599), які бачыў у паланізацыі феадальных вярхоў ВКЛ смяротную пагрозу развіццю нацыянальнай культуры беларускага народа. У 70-я гг. 16 ст. на свае сродкі ў маёнтку Цяпіна ён заснаваў друкарню, дзе выдаў "Евангелле', тэкст якога надрукаваў на царкоўнаславянскай і беларускай мовах. У прадмове да "Евангелля" ён выявіў сябе палымяным абаронцам нацыянальнай культуры.

 

18.Замак у Міры: гісторыя ўзнікнення і пераўтварэння ў княжацкую рэзідэнцыю. Замак у мястэчку Мір Гродзенскай вобласці ўзведзены на процілеглым ад мястэчка правым беразе рачулкі Міранкі. У плане ён нагадвае крыху перакошаны чатырохкутнік, утвораны замкавымі мурамі. На кожным рагу, выступаючы за перыметр сцен, узвышаюцца магутныя вежы. Пятая - уязная вежа-брама - размешчана ў цэнтры заходняй сцяны, звернутай да горада. Усярэдзіне замкавага двара стаіць трохпавярховы палац, прыбудаваны да паўночнай і ўсходняй сцен замка, збудаванага ў 1506—1510 гг. Замак вельмі пацярпеў у 1655 г., пад час працяглай шведскай аблогі. У гады Паўночнай вайны, у 1705 г., шведы зноў бралі замак штурмам і спалілі яго. У 1794 г. замак узяло штурмам войска А. В. Суворава. Але, бадай, найбольш быў разбураны Мірскі замак у Айчынную вайну 1812 г. Толькі ў 1870 г. на чатырох вежах замка (акрамя узарванай паўночна-ўсходняй) аднавілі шатровыя дахі, а пазней адрамантавалі палац. У канцы XIX ст. на поўдзень ад замка выкапалі вялікі стаў. Усе вежы Мірскага замка маюць аднолькавую аб'ёмную будову: ніжняя 4-гранная аснова ўверсе пераходзіць у 8-граннік, адначасова памалу памяншаецца і аб'ём. Акцэнт мастацкага аздаблення замка зроблены на вежах. Архітэктурная апрацоўка іх фасадаў грунтуецца на розных формаю і велічынёй дэкаратыўных нішах і арнаментальных паясах. Па ўсім перыметры, на вышыні блізка 8 м ад зямлі, праходзіць арнаментальны пояс шырынёю каля 70 см у выглядзе 6 радоў цаглянай кладкі. Унутраная паверхня розных формаю і велічынёй нішаў, цяг і паясоў, атынкаваных і пабеленых вапнай, у спалучэнні з цёмна-чырвонай фактурай асноўнага поля сцен і праёмамі вежавых байніц надавалі пэўную выразнасць архітэктуры збудавання. Замкавыя вежы былі пастаўлены з такім разлікам, каб зручней было весці флангавы агонь уздоўж прасел сцен. Вежы - аснова агнявой магутнасці замка, бо большасць байніц прызначалася на стральбу з гармат. Усе вежы былі запланаваны як самастойныя вузлы абароны: на выпадак, калі вораг прарвецца ў замак, у вежах з усіх бакоў былі байніцы для кругавога абстрэлу. Завяршаліся вежы байніцамі-машыкулямі, праз якія на ворага кідалі каменне, лілі вар або смалу. Шасціярусная галоўная вежа ўладарна узнялася на 25-метровую вышыню, стоячы на трывалым падмурку. Магутнае цела волата ўпрыгожана арнаментальнымі паясамі і дэкаратыўнымі нішамі рознай велічыні і формы. Паводле інвентара замка за 1688 г., у браме меліся 3 жалезныя гарматы, пакладзеныя ў байніцах. У XVIII і XIX ст. на другім паверсе размяшчалася замкавая капліца, а на сцяне, якая глядзела на дзядзінец, месціўся гадзіннік. У пачатку XVII ст. важнымі элементамі абароны Мірскага замка сталі земляныя валы, якія ў выглядзе чатырохкутніка абкружалі яго з усіх бакоў. Будаўніцтва замка мела некалькі этапаў.

У першым дзесяцігоддзі XVI ст. узвялі толькі сцены і вежы, а на паўднёва-заходнім участку замкавага двара паставілі цагляны аднапавярховы жылы будынак. Другі этап датуецца 20-30-мі гг. XVI ст., калі да паўднёвай і ўсходняй сцен прыбудавалі аднапавярховы корпус са склепам пад ім. Новы корпус заняў амаль палову двара. Тады ж узвялі і барбакан. На трэцім будаўнічым этапе (другая палова XVI-першая палова XVII ст.) над аднапавярховым корпусам надбудавалі яшчэ два паверхі. Знешнімі сценамі палаца сталі замкавыя сцены - паўночная і ўсходняя. У ix замуравалі байніцы, а на ўзроўні другога і трэцяга паверхаў прабілі вялікія аконныя праёмы. Былі ў замку вялікая пякарня, княжаская стайня з нарыхтаванымі сенам і аўсом, замкавы бровар, лазня, гаспадарчыя скляпы, дзе захоўвалася ўсё. Высокі ганак «з усходкамі і парэнчамі маляванымі» вёў у шматлікія пакоі і залы палаца. Там усё зіхацела чысцінёю і багаццем, на якое дзівілася адно толькі сонца, што зазірала сюды праз каляровыя шыбіны вокнаў, апраўленых у алавяныя і драўляныя рамы дзівоснай работы. Пар­кетная падлога, высокія печы, абкладзеныя багатай кафляй, каваная медзь вісячых падсвечнікаў, славутыя карэліцкія шпалеры... Мірскі замак XVII-XVIII ст.- гэта ўжо палацава-замкавы комплекс, дзе на дзіва ўдала спалучаліся рысы ваенна-фартыфікацыйнага збудавання і мяккасць, пыха і велічнасць палацавай пабудовы. Суровае аблічча замка-воіна, аздобленае цудоўнай гармоніяй фарбаў і разнастайных архітэктурных дэталяў, прыгажосць, непаўторнасць і нацыянальны каларыт комплексу.

 

 

19.Манументальны жывапіс на Беларусі (XIV-XVIIIст). Аб характары і высокім узроўні беларускага манументальнага жывапісу XIV-XVI ст. сведчаць таксама роспісы Дабравешчанскай царквы Супрасльскага манастыра, створаныя ў 1557 г. Да нашых дзён фрэскі дайшлі толькі ў фрагментах. Сцены царквы ўпрыгожвалі евангельскія сюжэты, якія расказваюць аб розных падзеях з жыцця Маці Боскай і Хрыста. Колеравая гама вытанчаная, з мяккімі пераходамі вохрыстых, сера-сініх і карычнева-вішнёвых тонаў. У графічна-лінейнай манеры жывапісу, у выяўленні лёгкіх, некалькі выцягнутых, фігур, у прапрацоўцы складак адзення і архітэктурных форм адчуваецца ўплыў як візантыйскага, так і заходнееўрапейскага мастацтва. Развіццё манументальнага жывапісу, як і станковага, у XVII ст. адбывалася ў межах некалькіх стыляў. У пачатку XVII ст. назіраюцца змяшэнні гатычных і рэнесансных уплываў. З 30-х гг. ст. набывае моц стыль барока. Ён вызначаў беларускі жывапіс да канца XVIII ст. і прайшоў у сваім развіцці некалькі этапаў: ранні, сталы і позні. Уласцівыя асаблівасці беларускага манументальнага жывапісу XVII ст.: бурны працэс авалодання новымі выяўленчымі сродкамі, узрастае цікавасць да анатоміі чалавека, этнаграфічных дэталяў, да спіхалагічных характарыстык герояў выяўляемых сцэн. У асноўным гэта былі падзеі Старога і Новага запаветаў Бібліі. Але ў параўнанні з папярэднімі перыядамі ў іх пабудове вядучая роля належыць лінейнай перспектыве, рэалістычным святлоценявым і колераым вырашэнням. Жывапісцаў усё больш клапоцяць магчымасць перадаць рэчаіснасць ва ўсёй разнастайнасці яе з’яў. З сярэдзіны XVII ст. мастакі пачынаюць працаваць у манеры, тыповай для заходнееўрапейскага манументальнага жывапісу. Прыкладамі манументальнага жывапісу разглядаемага перыяду з’яўляюцца роспіс царквы Куцеінскага Богаяўленскага манастыра каля Оршы, роспісы мураванага богаяўленскага сабора ў Магілёве.

Манументальны жывапіс другой паловы XVII ст. працягвае асноўныя дасягненні першай паловы стагоддзя. Яго развіццё ішло ў межах сталага барока. Найбольш яркі помнік новага перыяду – роспіс драўлянай Троіцкай царквы Маркава манастыра ў Віцебску (1691). Сцены царквы былі рапісаны поўнасцю ад купала да апдлогі. Кожная з выяўленых сцэн акаймоўвалася чатырохвугольнай маляванай рамай і мела таксама подпіс на стараславянскай мове. Уплыў барока адчувальны ў дынаміцы кампазіцый, ускладненай пластыцы фігур, у пільнай увазе да акружэння.

Галоўны ўплыў на развіццё манументальнага жывапісу XVIII ст. аказала барока. Уплыў ракако і класіцызму на яго ў разглядаемы перыяд не быў дамінуючым. Роспісы XVIII ст., нават праваслаўных храмаў, ужо не будуюцца па кананізаванай схеме, як гэта было ў папярэднія гады. У іх больш свабодна трактуюцца біблейскія і евангельскія сюжэты, уключаюцца сцэны, дзе апавядаецца аб гістарычных падзеях, даюцца партрэты вядомых гістарычных асоб. Гэта прыкметы часу, але разам з тым і прыкметы беларускага манументальнага жывапісу XVIII ст. Прыкладамі з’яўляюцца роспісы Кармеліцкага касцёла ў Мсціславе (1765-1767), найбольш выдатным прыкладам з’яўляюцца роспісы Нясвіжскага езуіцкага касцёла божага цела, датуемыя 1751-1753 гг. Іх выканала група майстроў пад кіраўніцтвам прыдворнага мастака Радзівілаў Ксаверыя Дамініка Гескага-старэйшага. Фрэскі касцёла адпавядаюць стылю барока. Тут шмат алегарычных фігур, сімвалаў, сцэны напоўнены рухам, яны дынамічныя і выразныя. Роспісы дэманструюць пільную ўвагу да бытавых дэталяў, у іх шмат трапна заўважаных і перададзеных момантаў рэальнага жыцця. Да значных твораў манументальнага жывапісу XVIII ст. адносяцца таксама роспісы касцёла Святога Андрэя ў Слоніме (апошн. чв. XVIII ст.), сінагогі ў Слоніме (2 пал. XVIII ст.), царквы Раства Багародзіцы ў Слаўгарадзе (кан. XVIII ст.) і інш.

 

20.Узнікненне свецкага жывапісу. Сармацкі партрэт на Беларусі. Пахавальны і данатарскі партрэт. произведения светской живописи – это главным образом, портреты общественных деятелей, феодалов и князей. До нашего времени дошло несколько оригинальных портретов, которые дают возможность представить пути развития этого жанра белорусской живописи в XIV — первой половине XVI в. Эти портреты можно разделить на несколько групп. К первой группе относятся портреты-иконы. На них обычно изображались исторические или религиозные деятели, отнесенные после их смерти православной церковью к числу святых. К таким произведениям в первую очередь следует отнести портреты-иконы Евфросиньи Полоцкой, киевского князя Владимира, Александра Невского и князей Бориса и Глеба. Они написаны с соблюдением иконописных традиций. Ко второй группе относятся портреты-парсуны. Для портретов этой группы уже характерным является то, что художник изображал портретируемого более объемно и по возможности в реальных обстоятельствах. Особенно выразительно это проявилось в портрете Яна I Радзивилла. Автор с исключительной скрупулезностью выписал лицо и одежду портретируемого. К третьей группе относятся, портреты, близкие по своим особенностям к портретам эпохи Возрождения. К портретам этой группы в первую очередь следует отнести портрет Пракседы (Овки) Радзивилл. Он скрупулезно передал фактуру материала одежды, одутловатое лицо уже немолодой женщины, ее большие глаза, смотрящие на зрителя в упор. В этом же стиле написаны портреты Николая I Радзивилла, его жены Евдокии, Николая Л Радзивилла и др. 17-18в - Портрет — жанр изобразительного искусства, посвященный изображению конкретного человека или группы людей. Необходимое требование к портрету — передача индивидуального сходства. Белорусский живописный портрет 18в. сохранил преклонность к сарматизму, когда художник подчёркивал знатность, богатство, высокое общественное положение человека. Аристократические (парадные), ретроспективные с богатым антуражем, рыцарские портреты, погребальные портреты свидетельствуют о богатстве типов белорусского портрета. Дальнейшее развитие получил сарматский (парадный) портрет. Появляется в конце 16в при Стефане Батории. Такое название портрета связано с тем, что польская шляхта стремилась оправдать свое положение в обществе, искала свои корни в прошлом. Крупные магнаты, шляхта хотели видеть всю галерею родственников. Чем древнее был род, тем почётнее. Иногда художникам заказывали портреты несуществующих знатных предков. В портрете XVII века важную роль играла не только написанная особа, но и обстановка вокруг, которая иногда имела символический или аллегорический смысл. Портреты писали как местные, так и иностранные живописцы, которых было достаточно в Речи Посполитой. Сарматский портрет мало изменился, т.к. он подчинялся строгим канонам: фигура должна изображаться в рост, реже – погрудно или поколенно, в парадной одежде с атрибутами власти, под изображением помещалась длинная подпись («Портрет Гризельды Сапеги», «Портрет Елизаветы Радзивилл», «Портрет Кшиштофа Веселовского»). Авторы большинства портретов нам не известны. И всё-таки несколько имён художников того времени мы знаем:Бартоломей Стробель, Иоганн Шрётер. Белорусский портрет XVIII века продолжал развиваться в рамках сарматского портрета, который к тому времени смотрелся как архаизм. Приглашённые магнатами западноевропейские живописцы писали заказные портреты парадного типа. К ним относятся знаменитый портрет Михаила Казимира Огинского – высокообразованного человека, мецената, музыканта, знатока искусства, основателя оперного театра в Слониме. Огинский показан в полный рост, в довольно театральной позе, в ярком кафтане, выделяющемся на тёмном фоне, при ордене Белого орла. Это парадное изображение представляет нам волевого и уверенного человека.

 

21.Развіццё мініяцюры і кніжнай графікі (XVIIIст.). Гравюры Ф.Скарыны. Віленская і Куцеінская школы гравюры. У гэты перыяд мастацтва гравюры на метале дапоўнілася новымі тэхнікамі - акватынтай і афортам, якія ў параўнанні з традыцыйным медзярытам валодалі большымі пластычнымі сродкамі і мастацкімі прыёмамі. Акрамя таго значна паскорылася развіццё станковых форм графікі: гістарычныя і алегарычныя кампазіцыі, генеалагічныя дрэвы, абразы, мапы, гербы, партрэты, віды гарадоў. Кніжная гравюра развівалася дзякуючы дзейнасці шматлікіх друкарняў, з якіх найбольш значнымі былі друкарні Супрасльскага манастыра, Магілёўскага Богаяўленскага брацтва і Віленскай акадэміі. Сярод мастакоў, якія дабіліся ў тэхніцы металаграфікі значных поспехаў вылучаецца імя М. Вашчанкі. Партрэтнае мастацтва найбольш ярка прадстаўлена ў Нясвіжскім альбоме партрэтаў роду князёў Радзівілаў.З развіццём кнігадрукавання далейшае развіццё атрымала кніжная графіка. Рукапісныя кнігі аздабляліся мініяцюрамі, друкаваныя – гравюрамі. Заснавальнікам кніжнай гравюры на Беларусі стаў Францыск Скарына. Яго выданні (Біблія, Псалтыр, Малая падарожная кніжыца) былі багата ілюстраваны сюжэтнымі кампазіцыямі і ілюстрацыямі прыкладнога характару, арнаментам. Гравюры кніжных выданняў Ф. Скарыны - найбольш раннія ілюстрацыйныя гравюры ў славянскім друку. Змяшчаюць 52 ксілаграфіі: 47 у пражскіх выданнях і 5 у віленскіх, а таксама больш за 500 заставак і 900 ініцыялаў.Упершыню ў кірыліцкім друкарстве Ф. Скарына ўвёў тытульны ліст, фаліяцыю старонак, калонтытулы, сцішыцы, складаныя шматфігурныя ілюстрацыі. Гравюры і арнаментыка кніг даюць яркія і наглядныя прыклады кантактаў усходнеславянскай друкаванай кнігі з мастацтвам позняй готыкі і Рэнесансу. Па пераважнаму мяркаванню Скарына хутчэй быў малявальшчыкам асобных гравюр, аўтарам кампазіцый. Яму, безумоўна, належаць усе подпісы да ілюстрацый, малюнак шрыфту Бібліі, за аснову якога Скарына ўзяў паўстаў беларускіх рукапісаў (Літоўскай метрыкі XV ст. і інш.), які ім быў мадыфікаваны адпаведна з друкарскім мастацтвам. Аднак болшасць ілюстрацый Скарыны вылучаюцца мастацкай самастойнасцю і не маюць адпаведных аналогій.Невырашаным пытаннем застаецца тлумачэнне знакаў і, якія сустракаюцца на некаторых гравюрах Скарыны. Існуюць наступныя версіі іх тлумачэння: манаграмы з літарамі "Т" і "Д", "І" і "Л", "Б" і "О", Лічыцца верагодным сувязь знакаў з гербамі тых асоб, якія маглі садзейнічаць ці аказваць фінансавую дапамогу Скарыне ў яго выдавецкай дзейнасці. На гэта указваюць як выявы гербаў Боны Сфорца, Радзівілаў, К. Астрожскага, якія сустракаюцца ў асобных скарынаўскіх кнігах, так і факт знікнення знака з выданняў, выкананых пасля 1518 г. ў Вільні. Особое внимание привлекаю тематические гравюры и портрет Скорины, их высокие художественные достоинства и мастерство исполнения.Не гледзячы на значныя дасягненні ў галіне друкарскай графікі працягвала развівацца традыцыя аздабленне рукапісных кніг, якое ў асноўным прытрымлівалася друкарскага стылю. ВІЛЕНСКАЯ ШКОЛА ГРАВЮРЫ – мастацкі накірунак ў графіцы пачатку XVI (1520-я г.) – XVII стст. Склалася ў Вільні, мела працяг у ВКЛ у сувязі з усходнеславянскім і заходнееўрапейскім мастацтвам і пад уплывам традыцый аздаблення славянскіх рукапісаў. Школа паўплывала на накірунак творчасці Куцеінскай школы гравюры, Магілёўскай школы гравюры. Галоўную ролю ў развіцці адыгралі выданні Ф.Скарыны, друкарняў Мамонічаў, Віленскай акадэміі (1576 – 1773 гг.). Паводле гэтай школы ў мастацтве шырока развіваліся жанры партрэту, ілюстрацый, франтыспісу, застаўкі, канцоўкі, геральдычнай выявы, ініцыялаў і інш.Вялікі ўклад у гэтую справу зрабілі П.Мсціславец, Л. і С.Зізаніі, шматлікія мясцовыя гравёры (Т.Макоўскі з Нясвіжа, А.Тарасевіч, I.Шчырскі і інш.), а таксама і замежныя.У Віленскай акадэміі вучыўся вядучы майстра Магілёўскай школы гравюры М.Вашчанка.

22.Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі (XIV- XVIIIст.): мастацкае шкло, мастацкая апрацоўка металу. Апрацоўка металу адносілась да найбольш развітых галін рамеснай вытворчасці. Працавалі кавалі, слесары, цвікары, мечннікі. Яны выраблялі прылады працы, рэчы хатняга ўжытку, с\г інвентар – замкі, нажы, сярпы, падковы, свечнікі і іншае. Дзверы, куфры і іншае часта акоўвалі жалезам, кавалі агароджы. З медзі і волава выраблялі металічны посуд. Майстры залатых і сярэбраных спраў выраблялі ювелірныя рэчы. Цэхі майстроў дзейнічалі ў Полацку, Навагрудку і Віцебску. З 1495г на тэрыторыі ВКЛ было ўведзена кляйменне вырабаў з каштоўных металаў, што сведчыла аб значным развіцці гэтага рамяства. Дзейнічалі цэхі металістаў і ювеліраў ў Брэсце, Мінску і Пінску. У металічных вырабаў выявілася майстэрства гравіроўкі, чаканкі, коўкі, пластычна-канструкцыйнага формаўтварэння посуду, мадэліроўка выяў фігур, складаных кампазіцый. Аб высокім майстэрстве беларускіх рамеснікаў сведчать: навагрудскі і ружанскі келіх (16в), абклад Евангелля (1598г), чаша 1580г (належала Юрыю Алельку) і чаша з царквы Барыса і Глеба ў Навагрудку.У другой палове 17в пашырэнне набіраюць цэхі, куды уваходзіла большасць майстроў, занятых апрацоўкай металу. З сярэдзіны 17ст – у аснове ляжаў стыль барока. У сувязі с пашырэннем будаўніцтва мураваныз збудаванняў павялічыўся попыт на каваныя архітэктурныя дэталі: балконны, аконныя краты, агароджы. Папулярным становіцца чыгун, з якога адлівалі прадметы царкоўнага і грамадзянскага прызначэння (помнігі, агароджы, намагільныя пліты), а так сама рэчы: пячныя дзерцы, лямпы, прасы, падстаўкі. Замацаванне цэнтралізаванай дзяржавы спрыяла развіццю і шкларобства. У 14-16ст. шкляная вытворчасць працягвала існаваць у паліванай кераміцы (посуд і кафля), у перагародчатых эмалях (кубак навагрудскіх ювеліраў), у шкляным посуде. Перамяшчэнне рамеснікаў па Еўропе садзейнічала распаўсюджванню новых тэхналогій і тэхнічных прыёмаў вытворчасці мастацкіх вырабаў, больш дасканалых форм, кампазіцый, арнаментальных дэкораў. Яны сталі аздабляць шкляной палівай посуд, дэкаратыўныя пліткі і гаршкападобныя кафлі. Ювеліры пачалі вырабляць з каляровага шкла ўстаўкі для металічных абкладаў кніг, пярсцёнкаў, распісваць эмалямі посуд. Начынаючы з 14в шкляны посуд павялічваецца ў размеры. Гатычны стыль, які панаваў у архітэктуры і выяўленчым мастацтве, адбіўся і на формах шклянога посуду: асноўная форма – цыліндр. Зьявіліся новыя віды посуду – высокія вузкія кубкі на паддонах з цыліндрычнымі стромкімі чашамі. У 15ст зьяўляюцца кубкі канічнай формы на пустацелых паддонах. Пераважалі простыя формы, якія вызначаліся лагічнасцю і функцыянальнасцю канструкцыі. У якасці дэкору прымянялі размалёўку фарбамі і золатам (геральдычныя і раслінныя матывы, надпісы). У 17в упершыню пры Любчанскім замку Радзівілаў пачалі гравіраваць посуд карундавай іголкай, размалёўвалі шкло халоднымі эмалямі. Пашырыўся асартымент шкляровых вырабаў, з’явіліся новыя формы і віды аздобы, чаму спрыяла паглыбленне ведаў па хіміі у сувязі з адкрыццём Полацкай калегіі езуіта. Тэхналогія вырабу люстэрак, люстраў, жырандоляў, акуляраў, лабараторнага посуду, гравірошка меднымі кольцамі, размалёўка золатам. Ведалі на Беларусі і тэхналогію вытворчасці багемскага крышталю. У 17-першай палове 18в паявіліся першыя шкляныя мануфактуры вотчыных гут – Налібокская, Урэцкая, у Гродне і Крычаве. Са шкла зеленаватага адцення выдзімалі кілішкі, штофы, флаконы, чарнільніцы, пакрываючы іх рэльефным дэкорам у выглядзе стужак, пячатак.

 

23. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі (XIV- XVIIIст.): ткацтва, вышыўка, дываны, шпалеры. Слуцкія паясы. Ткацтва на тэрыторыі Беларусі як і ў папярэднія гады было пашырана. Тканіны зробленныя ў хатніх умовахвылучаліся высокай якасцю.Па усёй Беларусі ў ткацтве выкарыстоўваўся самаробны стан-кросны.Па чарзе прапускаючы управа-ўлева ўшак і пераважаючы верхнюю і ніжнюю паловы асновы, майстрыха тчэ доўгі сувой палатна або нейкі дэкаратыўна-мастацкі выраб. Асноўныя матэрыялы для ткацтва была ільняная і шарсцяная пража, якія фарбавалі ў натуральных фарбавальніках з кветак, кары дрэў, траў, цыбулі. Яркіх колераў яны не давалі, таму традзіцыйная гама ткацкіх вырабаў стрыманая, пераважаюць белыя ці бела-шэрыя тканіны з пяшчотным малюнкам. Вырабы з тканіны часта аздаблялісь вышыўкай.Спосабы вышыўкі:двухбакавое шво, вышыўка наборам, крыжыкамі.Усе гэтыя віды выконваліся на белым фоне чырвоным колерам, часам з дадаткам чорнага. Белы фон – гэта натуральны колер, чырвоны – гэта сімвалічны у беларусаў, як сонца, жыцця, а паколькі жыццё не вечнае дадавалі кроху чорнага колеру.. Узоры былі геаметрычныя і складаліся з спалучэння ромбаў, крыжыкаў, разетак, сустракаліся раслінныя матывы, фігуркі чалавека, жывёл, птушак. У 16-пачатку 17в. ткацтва выйшла з хатняга занятку і набыло рысы промыслу. Працавалі ткацкія майстэрні (кужэльныя наміткі, навалачкі, ручнікі з геаметрычным арнаментам (Раство Маці Божай). У канцы 17-пачатку 18ст на тэрыторыі Беларусі узнікаюць першыя ткацкія мануфактуры, дзе вырабляліся шпалеры, ворсавыя дываны, кілімы. (Карэліцкая мануфактура заснаваная М. Радзівілам). Шпалеры – “Імператар Карл V Габсбургскі надае Радзівілам княжацкі тытул”, карэліцкія шпалеры упрыгожвалі залы Несвіжскага замка. Кілімы – гэта невялікія па памерах арнаментаваныя вырабы. Гродненскім старастам Тызенгаузам былі заснаваны Гродзенскія каралеўскія мануфактуры. У 1740г ўзнікла персіярня па вырабе золата – і шаўкатных паясоў у Слуцку. Гэта былі шырокія шаўковыя паясы, неат’емлімая частка магнацкага і шляхецкага касцюма. У якасці узору для слуцкіх паясоў паслужылі вырабы, якія з Малай Азіі, Сірыі і Персіі у вялікай колькасці прывозілі на Беларусь. Каштавалі такія вырабы вельмі дорага, што вымагала ад гандлю перайсці на выраб паясоў. Дзейнасць слуцкай персіярні працягвалася да 1844г, калі адпала патрэба ў выпуску паясоў. Звычайна на адным вырабе спалучалася не больш 4 колераў: сіні, зялёны, блакітны, пунсовы. У класічным варыянце слуцкі пояс – двухбаковы, чатырохліцавы, на канцах з махрамі. Канцы пояса упрыгожваліся авалам з лістоў, кветак і сцебляў, букетаў кветак. Паясы вырабляліся так сама ў Несвіжы, Ружанах, Карэлічах і др.

24.Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі (XIV- XVIIIст.): разьба па дрэве, выраб дэкаратыўнай кафлі. Добра былі вядомы ў ВКЛ і за его межамі керамічныя вырабы, зробленыя мясцовымі майстрамі. Да 16ст форма і памеры керамічных вырабаў сталі больш разнастайнымі, але асноўным відам посуду заставаўся гаршок, які часам ўпрыгожвалі рэльефнай хваляй ці стужкападобным арнаментам. Выраблялі так сама гаршковую кафлю з круглым і квадратным вусцем і так званую міскавую кафлю, пакрытую зялёнай палівай, якую выкарыстоўвалі для печаў, камінаў. Паліва узбагаціла колеравую палітру кафлі і значна палепшыла яе якасці, а рэльефны арнамент(кругі і разеткі) надаваў ёй дэкаратыўны характар. Найбольш зручная ў выкарыстаніі і дэкаратыўным афармленіі была каробкавая кафля з малюнкам на вонкавай пласціне. Першыя яны былі невялікага размеру, ні мелі рамкі па краю і аздабляліся малюнкам (выявы скамарохаў, фантастычнымі істотамі). Да сярэдзіны 16ст характэрны кафлі найбольшіх размераў з геаметрычным арнаментам (авалы і квадраты), раслінным (кветкі ў вазе з ручкамі), сюжэтнымі кампазіцыямі (муж і жан партрэты). Выраблялі так сама керамічную дахоўку (чарапіцу), якой пакрывалі дахі замкаў і вежаў (Мірскі замак, Барысаглебская царква). У 17ст кераміку ўжываюць вельмі шырока- у аздабленні інтэр’ераў і фасадаў будынкаў, абкладаюць печы і каміны. У асноўным кафля была паліхромнай, з багатым малюнкам. Яго маглі складаць не толькі арнамент, але і выявы людзей, геральдычныя матывы. Стыль барока ўнёс у кафлярства змены. На змену лаканізму аздобы, ураўнаважанасці прыходзяць новыя сюжэтныя, геральдычныя і арнаментаваныя матывы, пышнае пластычнае і колеравае аздабленне. У канцы 17в слаў складацца характэрны для беларускай кафлі малюнак, кампазіцыя якога пабудавана па законах чатырохчленнай сіметрыі (калі дастаткова было імець 1\4 часць малюнка, каб аднавіть яго целіком). Стала характэрна кафля з нербамі і манаграмамі бел.магнатаў і шляхты, кафля з адбіткамі дат і выявамі чалавечага твару. Для позднебарочнай кафлі адметнай рысай стала наяўнасць васьмівугольнай або авальнай рамкі на яе вонкавай пласціне. У канцы 17в з’явілася бязрамачная дывановая кафля, калі з асобных кафлін выкладваўся вялікі узор на ўсю паверхню кафляной печы. У 18в. побач з рэльефнай ужывалася размаляваная кафля з роўнай паверхняй. Ў канцы 18в з’явіліся першыя прыватныя заводы па вырабе кафлі. У часы класіцызму асноўная паверхня печаў складалася з роўнай гладкай кафлі.Адно з галоўных мест займала апрацоўка дрэва. Амаль усе жылыя, гаспадарчыя і культавыя пабудовы былі даўлянымі. Уся мэбля (сталы, ложкі, лаўкі), прадметы хатняга ўжытку (міскі, лыжкі, вёдры), прылады працы (барана, саха) і іншае выраблялася з дрэва. Аб мастацкім ўзроўні апрацоўкі дрэва слведчаць царскія вароты 16-17ст з Благавешчанскай царквы супрасльскага манастыра, якая была пабудавана ў 1508-1510гг бел.магнатам Хадкевічам. Гэтыя вароты былі зроблены з дзвюх створак, якія шчыльна злучаліся паміж сабой, На асноўных дошках пакладзены разны па дрэве арнамент са стылізаваных парасткаў, лістоў і гронах вінаграду (гэты арнамент прыйшоў з Візантыі). З сярэдзіны 17ст – у аснове ляжаў стыль барока. Гэты час па-сапраўднаму лічыцца перыядам росквіту мастацкай апрацоўкі дрэва, разнастайных відаў разьбы. Её упрыгожвалі інтэр’еры культавых пабудоў (іканастасы, алтары). Багатай і разнастайнай была разьба па дрэве і ў 18ст. Упрыгожаныя мудрагелістым арнаментам іканастасы, царскія брамы неслі на сабе асноўную нагрузку ў вырашэнні інтэр’ераў цэркваў. Барочная і ракайльная пластыка (хвалісты веер, гірлянда, расліныя матывы) такіх твораў, мадэліроўка паверхняў вызначаліся пышнасцю, вытанчанасцю форм.

25. Развіццё адукацыі на беларускіх землях (XIV – сярэдзіна XVIIст). Адукацыя, як і ў папярэдні перыяд, захоўвала рэлігійны характар. Пры праваслаўных цэрквах і манастырах існавалі школы, у іх праграму навучання ўваходзілі: царкоўна-славянская граматыка, матэматыка, філасофія, тэалогія. Разам з тым, пры праваслаўных брацтвах (гэта грамадскія аб’яднанні прыхажан) у Вільні, Магілёве, Слуцке, Бярэсце, Полацку і інш. дзейнічалі брацкія школы з больш шырокай праграмай, што ўключала вывучэнне замежных і класічных (лацінскай і грэчаскай) моў, гісторыю, рыторыку. Навучанне ў іх было галоўным чынам бясплатным. Шырокая праграма адукацыі існавала ў пратэстанцкіх школах. Найбольш вядомыя – у Іўі, Вільне, Бярэсце, Слуцку. Пратэстанты выступілі з прапановай заснаваць у ВКЛ універсітэт, але ва ўмовах контррэфармацыі ідэю перахапілі езуіты, а пратэстанцкія школы наогул былі зачынены.Асабліва хутка развівалася каталіцкая сістэма адукацыі ў XVI ст. згодна з пастановамі сінодаў, кожны прыход павіннен мець пачатковую школу. Акрамя таго, шматлікія каталіцкія манаскія ордэны адчынялі свае сярэднія навучальныя ўстановы – калегіўмы. Асабліва вядомымі былі езуіцкія і піярскія калегіўмы. Першы езуіцкі калегіўм быў заснаваны ў Вільне (1570 г.), на тэрыторыі Беларусі – у Полацку (1581 г.). Калегіўмы давалі класічную гуманітарную адукацыю. Навучанне было бясплатным, прымаліся юнакі любых саслоўяў і веравызнанняў, навучанне працягвалася 6 – 7 гадоў. Увесь навучальна-выхаваўчы працэс быў прасякнуты рэлігійнай накіраванасцю. У той жа час калегіўмы садзейнічалі ўсталяванню на Беларусі заходне-еўрапейскай сістэмы адукацыі. На базе Віленскага езуіцкага калегіўма ў 1579 г. была створана езуіцкая акадэмія – першая вышэйшая навучальная ўстанова ў ВкЛ. Першым яе рэктарам быў выдатны палеміст, дзеяч ордэна езуітаў – Петр Скарга.Пашырэнне агульнага ўзроўня адукаванасці абумовіла ўзнікненне попыту на кнігі. У XIII – XVI стст. цэнтрамі перапіскі кніг з’яўляліся праваслаўныя манастыры (скрыпторыі ў Наваградку, Полацку, Смаленску, Вільне, Віцебску, Лаўрышаве, Супрасле), дзяржаўная канцылярыя ў Вільне, канцылярыі буйных феадалаў. Ствараліся значныя кнігазборы – бібліятэкі. Найбольш вядомымі былі: бібліятэка Полацкага Сафійскага сабора; бібліятэкі манастыроў у Спраслі, Вільне, Слуцку, Пінску; а так сама кнігазборы навучальных устаноў (езуіцкіх калегіўмаў і акадэміі) і прыватныя зборы магнатаў (Раздзівілаў, Сапегаў).

26.Развіццё адукацыі і літаратуры на беларускіх землях ў складзе РП Значны ўплыў на культурныя тэндэнцыі на Беларусі 1569–1795 гг. аказалі рэлігійныя працэсы (рэфармацыя і контррэфармацыя, царкоўная унія), пазнейшы эканамічны заняпад і палітычны крызіс.. Змены ў грамадска-палітычным, эканамічным жыцці паставілі новыя патрабаванні перад сістэмай адукацыі. У другой палове 18ст у межах РП пачынаецца рэформа сістэмы адукацыі, якая супала з ліквідацыяй ордзена езуітаў ў 1773г і ўтварэннем першага ў Еўропе міністэрства асветы – Адукацыйнай камісіі. Нерухомая маёмасць езуітаў перадавалася шляхце ў вечную арэнду з выплатай у год 4,5% яе ацэначнага кошту на карысць адукацыі. У падрыхтоўцы да утварэння Адукацыйнай камісіі прымалі удзел – Калантай, Патоцкі, Храптовіч і інш. Гэта камісія пачала адыццяўляць рэформу у духу ідэй Асветніцтва, што спрыяла абмежаванню феадальна-царкоўнага светапогляду і схаластыкі. Усе кіраўніцтва павінны былі сканцэнтравацца ў адным органе –камісіі, тэалогія выключалася з навучальных праграм, што сведчыць аб свецкай накіраванасці адукацыі. Прадугледжвалася шматпрадметнасць. Побач з прадметамі гуіанітарных навук уводзіліся натуральнае права, мараль, эканоміка, палітычнае права. Найважнейшае значэнне надавалася прадметам фізіка-матэматычнага цыклу, асабліва фізіцы, у праграму якой уключаліся элементы земляробства, батанікі, садоўніцтва, гігіены. Пачалі дзейнічаць акруговыя і падакруговыя школы, якія складалі сярэднюю ступень адукацыі. На тэрыторыі Беларусі яны былі утвораны у Навагрудку, Плацку, Гродне, Брэсце, Мрнску, Несвіжы і інш. Акруговыя мелі 6 класаў з сямігадовым тэрмінам навучання; падакруговы – тры двухгадовыя класы. У сярэдніх школах былі уведзены прыродазнаўчыя дыстыпліны. Выкладанне вялося па-польску. Тыя хто скончыу такія школы маглі паступаць у вышэйшыя установы. Камісія пераўтварыла Віленскую езуіцкую Акадэмію ў вышэйшую навучальную установу новага тыпу, якая у 1781г атрымала назву Галоўная школа ВКЛ (рэктар Пачобут – Адлянскі). Школа мела маральны і фізічны факультэты. На першым выкладаліся гісторыя грэчаскай і рымскай літаратуры, права, Свяшчэннае пісанне, гісторыя царквы; на другім – арыфметыка, геаметрыя, вышэйшая матэматыка, фізіка, астраномія, хімія, медыцына. Ніжэйшай ступенню адукацыі павінны былі стаць прыходскія школы, якія утвараліся на аснове школы элементарнага чытання. Агульнай праграммы навучання не існавала. Былі таксама парафіяльныя школы, рэлігійныя яўрэйскія школы. Сем’і заможнай шляхты і мяшчан мелі хатніх настаўнікаў. Можна сказаць, што сістэма адукацыі была разлічанай на пануючыя колы грамадства, жыхароў гарадоў і мястэчак. У горшым стане знаходзілася сялянства. Многія планы Камісіі, асабліва па стварэнню школ для сялян сарвалі кансерватыўныя памешчыкі і каталіцкае духавенства, барацьба з расіяй. Ў 1794г камісія была распушчана. Пачынаючы з першага падзелу РП (1772г) шло сутыкненне дзвюх сістэм адукацыі – польскай і расійскай.. У беларускіх гарадах пачынаюць утварацца галоўныя і малыя вучылішчы. Тэрмін навучання 5 гадоў, працавала па 6 настаўнікаў, дысцыпліны – чытанне, пісьмо. Асновы хрысціянскага закона, арыфметыка, геаграфія, гісторыя, фізіка, маляванне. Аставалісь працаваць і тыя установы, што утварыла камісія. Значны ўплыў на культурныя тэндэнцыі на Беларусі 1569–1795 гг. аказалі рэлігійныя працэсы (рэфармацыя і контррэфармацыя, царкоўная унія), пазнейшы эканамічны заняпад і палітычны крызіс. У беларускай літаратуры таго перыяду летапісны жанр саступае месца новым напрамкам: публіцыстыцы, палітычнай сатыры, паэзіі, гісторыка-мемуарнай літаратуры. Пад уплывам рэфармацыі і контррэфармацыі з’яўляюцца публіцыстычныя творы С. Буднага, В. Цяпінскага, П. Скаргі, І. Пацея, М. Сматрыцкага, Л. Карповіча, братоў Зізаніяў. Адметнымі ўзорамі мемуарнай літаратуры становяцца дыярыушы - свецкія дзённікі. Прыкладам можа служыць "Дзённік" наваградскага падсудка Федара Еўлашоўскага (1546 – 1616), "Дыярыуш" А. Філіповіча (1597? – 1648), якія ярка апісваюць скандальныя і трагічныя падзеі гісторыі Бацькаўшчыны. У другой палове XVII – ХVIII стcт. мемуарыстыка становіцца шматмоўнай. Вялікую цікавасць выклікаюць уласныя ўспаміны аб шматлікіх падарожжах наваградскай лекаркі Саламеі Пільштыновай (Русецкай). Да ранняй эпісталярнай спадчыны адносяцца "Допісы" аршанскага старасты Філона Кміты-Чарнабыльскага (1530 – 1587), у якіх аўтар піша аб пагранічным жыцці, аб планах Івана ІV у адносінах да ВКЛ. Таленавіты вучоны і публіцыст, грамадска-палітычны дзеяч М. Сматрыцкі (1577 – 1633) больш вядомы сваім сучаснікам як пісьменнік-палеміст, аўтар шматлікіх твораў, сярод якіх вылучаецца "Фрынас" (1610), дзе пісьменнік выступае супраць акаталічвання і прыняцця царкоўнай уніі. За выданне гэтага твора быў прыгавораны да турэмнага зняволення другі пісьменнік-публіцыст, педагог, царкоўны дзеяч, адметны прадстаўнік аратарскай прозы Лявонцій Карповіч (1580–1620). З канца ХVІ ст. ў еўрапейскай літаратуры і мастацтве вылучаецца стыль барока, які бярэ сабе на ўзбраенне каталіцкая царква ў барацьбе з рэфармацыйнымі плынямі. Ён характарызуецца кантраснасцю, параднасцю, рухавасцю формы, апеляцыяй да пачуццяў, супярэчлівасцю, метафарычнасцю. У літаратуры гэта праяўляецца ў з’яўленні "высокай" паэзіі, адметным прадстаўніком якой становіцца паэт і драматург, кнігавыдавец, асветнік і грамадскі дзеяч С. Полацкі (1629 – 1680). Найбольш значнымі яго творамі сталі зборнікі паэтычных твораў "Ветроград многоцветный" і "Рифмологион". Новай для беларускай паэзіі стала палітычная сатыра ("Прамова Мялешкі", "Ліст да Абуховіча"), якая высвятляе заганы тагачаснасга грамадства.

27. Культура Беларусі ў XIV – першай палове XVIIст.: літаратура. Як і раней, працягвалі складацца рукапісныя Палеі, Пацерыкі, Пралогі, Мінеі – яны складаліся з твораў антычных і грэка-візантыйскіх аўтараў. У эпоху Адраджэння да іх дабавіліся пераклады заходнееўрапейскіх свецкіх раманаў – такіх як “Аповесць пра Баву”, “Гісторыя пра Атылу”, “Аповесць пра Трышчана”, “Александрыя”, “Троя”, дыдактычныя навелы, зборнікі фацэцый (анекдатычных гісторый).З XIV ст. з’явілася летапісанне ВкЛ. У летапісах абгрунтоўвалася неабходнасць стварэння ВкЛ, абаранялася цэнтралізатарская палітыка вялікіх князёў. Помнікі – “Летапісец вялікіх князёў літоўскіх” (прыкладна 1396 г.), “Пахвала Вітаўту”(канец 1420-х гг.), “Беларуска-літоўскі летапіс” (1446 г.).На змену летапісанню разам з Адраджэннем ў XVI ст. прыйшла гістарычная проза і мемуарыстыка: “Баркулабаўскі летапіс”, “Дзённік” Федара Еўлашоўскага, “Пхвала гетману Канстанціну Астрожскаму” (пасля 1514 г.), на беларускую мову перакладалі “Хроніку” М.Стрыйкоўскага, “Хроніку” М.Бельскага.У 1516 г. была выдадзена паэма “Пруская вайна” Яна Вісліцкага (родам з Беларусі, “русін”) на лацінскай мове, у якой аўтар апісвае перамогу славянскіх народаў над крыжакамі ў Грунвальдскай бітве. У 1523 г. у Рыме была выдадзена яшчэ адна паэма аўтара-беларуса Міколы Гусоўскага – “Песня пра зубра”, так сама на лацінскай мове. Гэта было пачаткам рэнесанснай лацінскамоўнай традыцыі ў беларускай паэзіі.Заснавальнікам панегірычнай літаратуры (панегірык – хвалебная прамова) на Беларусі лічыцца Андрэй Рымша. Яго “Панегірык гербу Льва Сапегі” (1588 г.), а так сама панегірыкі гербам А.Валовіча, Ф.Скумны былі прыкладам для іншых аўтараў. У беларускай паэзіі з’явіліся жанры: дэкламацыя, вершаваныя прысвячэнні, сатырычная паэзія, паэтычныя “плачы”, “ляманты”, эпіграммы.У сувязі с прыняццем Берасцейскай уніі 1596 г. шарокае распаўсюджанне атрымала палемічная літаратура. На старонках выданняў шлі інтэлектуальныя бітвы паміж прыхільнікамі ўніі (П.Скарга, І.Пацей) і прыхільнікамі праваслаўя і пратэстантызму (К.Філалет, М.Сматрыцкі, С.Будны, Клірык Астрожскі). К.Філалет у сваім творы “Апокрысіс” (1597 г.) абвінавачваў іерархаў-уніятаў у матэрыяльных выгадах уніі. Найбольшага росквіту палемічная літаратура атрымала ў першай палове XVII ст.

28.Школьны і прыгонны тэатры Беларусі. У часы барока ўзніклі першыя творы беларускай драматургіі. Гэта былі невялікія інтэрмедыйныя сцэнкі, якімі перамяжалася дзеянне ў лац., пол., а паздней і славянарускіх школьных драмах. Школьны тэатр быў тыповым параджэннем поздняга Рэнесансу і ранняга барока. Пашырэнне яго ў Беларусі звязана з дзейнасцю ордзена іезуітаў. Імкнучыся узмацніць свій уплыў, акаталічыць мясцовае насельніцтва, езуіты ўзялі на ўзбраенне і тэатральныя відовішчы, пашыраныя ў той час ў Заходняй Еўропе. Усе намаганні гэтых відовішч скіроўваліся на тое, каб ўдзейнічаць на пачуцці гледачоў, уразіць іх уяўленні. У прадстаўленнях умела выкарыстоўваліся гук і колер, кантрастныя іх спалучэнні. Пастаноўкі драм суправаджаліся выступленнямі хору і балета, жывымі карцінамі-алегорыямі. Такія павучальныя драмы былі пастаўлены у езуітскіх школьных тэатрах у Плацку, Гродна, Пінску, Несвіжы і іншых гарадах. Тэматычна вылучаюцца велікодныя і масленічныя драмы, а так сама п’есы, напісаныя ў сувязі з заканчэннем навучальнага года. Сюжэты для іх браліся са Свяшчэннага пісання, антычнай міфалогіі і гісторыі краін Усходу і Заходняй Еўропы.. Зрэдку выкарыстоўвалася мясцовая тэматыка.Школьны рэпертуар складаўся мясцовымі аўтарамі, выкладчыкамі калегіі, з прыстыжнымі і утылітарна-дыдактычнымі мэтамі – каб садзейнічаць выпрацоўцы ў вучняў адпаведных эстытычных густаў, выхаванню хрысціянскіх дабрачыннасцей. Барочныя драмы цалкам адпавядалі канонам, якія выкладаліся ў калегіях ў курсах паэтыкі і раорыкі, павінны былі служыць іх практычным увасабленням.. Школьныя драмы суправаджаліся устаўнымі вершаванымі ці празаічнымі п’ескамі бытавога і сацыяльнага зместу, якія разыграваліся у перапынку (інтэрмедыі). Пісаліся інтэрмедыі навучэнцамі, якія добра ведалі жыццё нізоў, гутарскую мову, фальклор, дзе паказвалася жыццё народа (простыя людзі надзяляліся станоўчымі якасцямі, а паны – адмоўнымі). Узоры бел. Інтэрмедый (Селянін ў касцёле, Селянін і вучань-уцякач). Інтэрмедыя прайшда некалькі этапаў: паступова яна набірава адметнасць і завершанасць, станавіўся больш наладжаным змест, ускладнялася кампазіцыя. Інтэрмедыя перарастала ў камедыю. Героем станавіўся беларускі селянін, які з аб’екта насмешак рабіўся станоўчай асобай. Пераход да камедыі адбыўся ў другой палове 18ст. Вядомымі з’яўляюцца “Камедыя” – Марашэўскага і “Лекар на прымусу” – Цацэрскага. У гэты перыяд з’явіліся прыдворныя і прафесіянальныя тэатры. Рэпертуар прыязжых прафесіянальных труп цалкам складаўся з польскіх і заходнееўрапейскіх п’ес. Больш абапіраўся на мясцовых аўтараў прыдворны(прыгонны) тэатр, які існаваў на Беларусі ў 18-першай палове 19ст. Яны дзейнічалі ў прыватнаўластніцкіх гарадах, замках і сядзібах у спецыяльных тэатральных памяшканнях ці ў залах палацаў, ратуш. Тэатры, трупы ствараліся з прыгонных сялян. Часам у спектаклях выступалі велікасвецкія аматары і прафесійныя акцёры, іншы раз прыгонныя артысты. Вядомыя тэатры:Гродзенскі тэатр Тызенгауза, Ружанскі тэатр Сапегаў, Слонімскі тэатр Агінскага, тэатр Радзівілаў у Несвіжы. Некаторыя з іх мелі балетна-оперна-драматычныя трупы, вялікія аркестры, тэатральныя будынкі з добра абсталяванай сцэнай. У рэрертуары былі оперы і балеты замежных і рускіх кампазітараў, перакладная і арыгінальная драматургія. Калі манаполію раней імелі іезуіты, то цяпер гэтай справай стал займацца піяры, дамініканцы, базыльяне. Пад уплывам Асветніцтва мяняўся змест школьнай драмы, якая стала больш свецкай і рацыяналістычнай, выводзіла на сцэну грамадзяніна і патрыёта. Развіваўся і батлейкавы (лялячны) тэатр, у якіх паказваліся народна-камедыйныя сцэны, сюжэты браліся з рэальнага жыцця.

29.Барока і ракако ў архітэктуры Беларусі. Начало эпохи барокко связано со строительством в последней четверти XVI в. первого сооружения в стиле барокко - костел иезуитов в Несвиже (1584-1593 гг.), повторяющий в общих чертах храм Иль Джезу в Риме. Заимствованные из Италии архитектурные формы еще долго сочетались в местном зодчестве с элементами готики и ренессанса. Особенностью костёла является симметрические гранённы каплицы св.Андрея и св.Петра., пристроенные по сторонам базилика рядом с крильями трансепта. Храм декорирован росписью в технике гризайль. Фрески украшают соединения главного и бокового нефов. Алтари украшены скульптурой, главный алтарь – картинами “Тайная вячэра”. В костёле находтся надмогильники 17-19вв, в крипте – каплица св.Крыжа и фамильное захоронение князей Радивилов. Обострение религиозно-политической борьбы в первой половине XVII в., соперничество между униатами, католиками и православными вело в сфере культового строительства к использованию наиболее выразительных архитектурных средств барокко и синтезу их с местными строительными приемами. Как результат на протяжении XVII-XVIII вв. сформировалась своеобразная архитектурно-художественная система белорусского барокко, основной базой для развития которого явилась культовая архитектура. В период раннего барокко (конец 16 - первая половина XVII в.) архитектура фасадов культовых зданий имела небольшой набор декоративных элементов. В эпоху зрелого и позднего барокко (вторая половина XVII - 80-е гг. XVIII в.) отмечается членение фасадов, введение лепнины, архитектурные детали становятся легкими и изящными. Одним из культовых сооружений этого периода является, например, Николаевский собор в Витебске (1716 г.). Широко используются в середине XVIII в. декоративные мотивы рококо. Архитектурно-художественная система позднего барокко в монументальном зодчестве Великого княжества Литовского (основную часть которого составляли белорусские земли) получила в искусствоведении название "виленского барокко". Известный архитектор такого барокко – Иоган Глаубиц. Его черты наиболее ярко выразились в культовых сооружениях униатов. Например, Софийский собор в Полоцке (1738 - 1760 гг., построен на фундаменте. разрушенного в начале XVIII века православного храма), церкви и монастыри базилиан в Березвечье Глубокского района Витебской области (1756 - 1779 гг.), Борунах Ошмянского района Гродненской области (1747 - 1754 гг.), Толочине Витебской области (1769 - 1779 гг.), Богоявленская и Крестовоздвиженская церкви в Жировичах Слонимского района Гродненской области (1769 г.), Воскресенская церковь в Витебске (1772 г.) и другие. Православные храмы XVII-XVIII вв. весьма разнообразны по своей архитектуре, при этом как каменным, так и деревянным их образцам свойственны общие плановые и композиционные решения. Крестово-купольные каменные церкви были основным типом монументальных православных храмов Беларуси XVII -XVIII вв. Наряду с ними строились и церкви бескупольные, представлявшие собой базилику. Наиболее ранней из этого типа построек является Петропавловская, или Екатерининская церковь в Минске, построенная в 1612 г. Большую группу культовых зданий Беларуси составляют синагоги, строившиеся преимущественно в XVII-XVIII вв. Существовали каменные синагоги в Старом Быхове (начало XVII в), Пинске (1640 г.), Слониме (1642 г.), Новогрудке (1648 г.), Столине (конец XVII в.), Клецке (конец XVIII в.), Ивье (XIX в.) и др. Особенно развито было строительство деревянных синагог (например, в Высоком Каменецкого района, Кожан-Городке Лунинецкого района Брестской области, Гродно, Волпе Волковысского района, Сопоцкине Гродненского района Гродненской области, Наровле Гомельской области и другие). Основным строительным материалом в застройке городов и местечек Беларуси до конца XIX в. было дерево. На развитие монументального культового деревянного зодчества, начиная с XVII в. оказывали значительное влияние художественные стили, господствовавшие в каменной архитектуре (например, при постройке звонницы в Шерешеве Пружанского района Брестской области). В деревянном культовом зодчестве определились две основные тенденции развития: консервативная, связанная с устойчивым сохранением местных традиций, и новаторская, отражавшая процесс укоренения эстетических концепций официальных стилей. Наиболее чётко проявилось дворцовое зодчество и развитие садово-паркового искусства. Дворцы обычно размещались между парадным входом и парком. Для барокко характерны регулярные парки с геометрической сеткой аллей, террасами, правильными формами баскетов, водоёмов. В барочных дворцах использоваласт П-падобная схема планировки, которая создавалась главным дворцовым корпусом и флигелями или боковыми крыльями (дворцы в Пинске, Могилёве). В центре размещался парадный зал, овальной или круглой формы. Фасады украшались нишами, окрамлением окон и дверей. В середине 17в формируется стиль роккоко, отличающийся исключительной оригинальностью приймов и форм, архитектурной выразительностью. Он внёс расширение набора апортаментов в дворцовм строительстве. Ввместе с залом возникли небольшие угловые покои, гостинные. Конфигурация зала обрела сложную форму. Широко использовалось много зеркал, в интерьере – напышенные понели, позолота и постельная цветная краска, раскраска стен под парковую растительность. Декоративное обрамление прямоугольных оконных проемов напоминает форму картинных и зеркальных оправ: прямоугольные ниши, сандрики разнообразных волнистых очертаний и ломаных изгибов, лепной растительный орнамент карнизов здесь более утонченные и усложненные. В их украшении используются раковины, рокайльные завитки. Подобную трактовку получили изысканные оконные наличники дворца Сапегов в Ружанах. Художники-краснодеревщики XVIII в. производили бесконечное по своему назначению многообразие предметов мебельной обстановки, чему способствовал чрезвычайно расширенный набор помещений. Легкая изящная мебель всесторонне удовлетворяла требованиям дворянского быта, созданию уюта, удобства, эстетической среды.

 

 

30.Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс. Пакуль што не ўдалося высветліць, якія прычыны прымусілі нясвіжскага князя Мікалая Радзівіла «Сіротку» загадаць у маі