Чатырохгадовы сойм РП, яго законадаучыя акты. Канстытуцыя РП 1791. Таргауская канфедэрацыя. 2-гі падзел РП.

Галоўнай мэтай патрыётаў было ўмацаванне дзяржаўнай улады Рэчы Паспалітай (шляхта). Чатырохгадовага сойма (1788-1792 гг.), які аб'явіў сябе канфедэрацыяй, што паралізавала дзеянне прынцыпу «ліберум вета» — усе пытанні прымаліся простай большасцю галасоў. 359 дэпутатау, іх 181 – патрыеты. Пераўтварэнні ў дзяржаўным ладзе РП ен пачаў з выкладання асноўных прынцыпаў канстытуцыйнага права, замацаваных у «Кардынальных правах» прынятых у студзені 1791 г. Невялікі па аб'ё-му — усяго 11 артыкулаў — гэты дакумент па сваёй сутнасці быў дэкларацыяй аб прынцыпах існавання РП як самастойнай, незалежнай дзяржавы. «Кардынальныя правы» надавалі некаторыя канстытуцыйныя правы абывацелям, гэта значыць грамадзянам РП. Дамінуючай дэкларавалася свабода іншых хрысці-янскіх веравызнанняў. Правы: свобода слова і друку (толькі шляхціцы, якія бралі ўдзел у пасяджэннях сойма). «Кардынальнымі правамі» РП аб'яўлялася прававой дзяржавай, у якой вяршэнства нале-жьшь толькі закону, прынятаму соймам. Буржуазны характар рэформ выявіўся ў Законе аб сойміках ад 24 сакавіка 1791 г. і Законе аб гарадах ад 21 красавіка 1791 г. Згодна з Законам ад 24 сакавіка выбарчае права атрымлівала толькі аселая шляхта не маладзей за 24 гады. Відавочна, што ў аснову закона быў пакладзены класавы прынцып. мяшчане атрымалі такое ж права асабістай недатыкальнасці. Закон пашырыў правы мяшчан, даў ім магчымасць прадстаўляць свае інтарэсы ў соймавых камісіях. Мяшчанам дазвалялася займаць ніжэйшыя пасады ў дзяржаўных установах і судах, а таксама працаваць адвакатамі. Яны атрымалі права набываць маёнткі разам з залежнымі сялянамі. Праект Канстытуцыі быў прадстаўлены на абмеркаван-не сойма 3 мая 1791 г.

Канстытуцыя складалася з прэамбулы і 11 раздзелаў. Пануючай рэлігіяй удзяржаве аб'яўляўся каталіцызм, прад-стаўнікам іншых канфесій гарантавалася свабода выканання рэлігійных абрадаў. За шляхтай прызнаваліся ўсе палітыч-ныя і эканамічныя правы і яе вяршэнства ў жыцці краіны. Сяляне заставаліся ў прыгон-най залежнасці. Чацвёртым раздзелам Канстытуцыі ім было гарантавана толькі заступніцтва закона і ўрада краіны.

Дэмакратычны прынцып падзелу ўлады на заканадаўчую, выканаўчую і судовую (раздзел V).

Па новай Канстытуцыі заканадаўчая ўлада належала двухпалатнаму пастаянна дзеючаму сойму, які выбіраўся на два гады. Палата дэпутатаў (204 дэпутаты) і Сенат (132 чала-векі). Рашэнне прымалася простай большасцю галасоў (Сенат + парламент).

Канстытуцыяй адмянялася права «ліберум вета», забараняліся ўсялякія канфедэрацыі. Сойму былі прадастаўлены вельмі шырокія паўнамоцтвы. У прыватнасці, ён разглядаў усе праекты за-конаў наогул.

Выканаўчая ўлада належала цэнтральнаму ураду РП. у які ўваходзілі кароль як старшыня, кіраўнік каталіцкай царквы - прымас і пяць міністраў: палі-цыі, унутраных і замежных спраў, ваенны і фінансаў. Мі-ністраў прызначаў кароль.

Кароль надзяляўся шырокімі паўнамоцтвамі. Ён быў вышэйшым распарадчыкам усіх узброеных сіл дзяржавы, прызначаў і здымаў службовых асоб органаў дзяржаўнага кіравання, сенатараў, біскупаў. Аднак усе акты караля патрабавалі подпісу адпаведнага міністра, які і адказваў перад соймам за дадзены акт. У выпадку, калі міністр не згаджаўся ставіць свой подпіс, пытанне пераносілася на раз-гляд сойма.

Была зроблена спроба ажыццявіць прынцып парламенцкага спосабу кіравання.

У студзені 1793 г. Прусія дамовілася з Расіяй аб другім падзе-ле Рэчы Паспалітай, у выніку якога да Расіі далучалася цэнтральная частка Беларусі, на якой была ўтворана Мін-ская губерня.

Сойм Рэчы Паспалітай, які сабраўся ў чэрвені 1793 г. у Гародні, прызнаў другі падзел дзяржавы, а таксама адмяніў Канстытуцыю 3 мая і прыняў новую, асноўны змест якой заключаўся ў наступным: аднаўляліся Пастаянны савет і выбарнасць караля; сойм заставаўся вышэйшым за-канадаўчым органам краіны, які павінен быў склікацца кожныя чатыры гады на восем тыдняў; рашэнні ў сойме прымаліся большасцю галасоў; кароль меў права вета на соймавыя рашэнні, якія тычыліся асноўных законаў. Аднак і гэта Канстытуцыя засталася на паперы, бо РП страчвала сваю незалежнасць.

44. Паустанне 1794. 3-і падзел РП. Прычына распада РП.

Пасля разфому паўстання пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі Аўстрыя, Прусія і Расія ў 1795 г. здзейснілі трэці падзел Рэчы Паспалітай. Да Расіі адышлі Заходняя Беларусь, а таксама Літва, Курляндыя і частка Заходняй Украіны. Прусія і Аўстрыя падзялілі паміж сабой Польшчу.

45. Сістэматызацыя права Беларусі у 19 ст. Праект увядзення мясцовых органау у заходнія губерніі. Закрыцце Віленскага універсіцета.

У 1826 годзе пачаліся працы па падрыхтоўцы зводу законаз расійскай Імперыі. У гэты час пачалася праца па падрыхтоўцы зводу мясцовых законаў заходніх губерняў. Узначаліў камісію па падрыхтоўцы зводу мясцовых законаў мясцовых губерняў Ігнат Даніловіч. Звод мясцовых законаў меркавалася ўключыць у звод Законаў Расійскай імперыі. Праца па падрыхтоўцы хводу мясцовых законаў была ў асноўным завершана ў 1834 годзе. Па некаторых рахздзелах праца вялася да 1873 года. Але ён не быў уключаны ў Звод законаў Расійскай Імперыі і не быў выдадзены як асобны закон.

46. Адміністрацыйна-тэрэтарыяльнае дзяленне Беларусі кон 18- нач 19. Органы улады, мясцовае упрауленне, суды.

У 1797 годзе Павел 1 загадаў аднавіць ва Ўсходняй Беларусі старыя судовыя органы – земскія, гродскія, падкаморскія суды, прадугледжаны Статутам 88 года. Але паступова судовая сістэма ў беларусі збліжалася з судамі Расійскай Імперыі. У кожнай губерніі ўтвараліся галоўныя суды, якія дзейнічалі на правах губернскіх.

Ліквідацыя старой судовай сістэмы ў Беларусі пачалася пры Мікалаі 1 пасля неўдалага паўстання 1830-1831 гадоў. Усе судаводства было пераведзена на расійскую мову. Згодна з хзаконам ад 30 кастрычніка 1831 года, замест галоўных судоў у губерніях былі ўтвораны: палата крымінальнага і палата цывільнага суда. Земскія і гродскія суды былі пераўтвораны ва ўездныя (павятовыя). Нагляд за дзейнасцю ўсіх мясцовых судоў здзейснялі генерал-губернатары і губернатары, якія мелі права адмяняць пастановы мясцовых судоў, даваць суддзям указанні, як вырашыць тую ці іншую справу.

Вышэйшай касацыйнай інстанцыяй для ўсіх судоў быў сенат.

У першай трэці 19 стагоддзя галоўнай крыніцай права Беларусі заставаўся Статут 88 года. Заканадаўчая яго дзейнасць была скасавана ў губерніях Віцебскай і Магілёўскай у 1831 годзе. У Віленскай, Гарадзенскай і Мінскай – у 1840 годзе. Аднак, Статут заставаўся дзеючым законам да канца 19 стагоддзя.

47. Упраздненіе крепостного права в Белю Реформа местных органов.

Развіцце эканомікі па капіталістычнаму шляху выклікала неабходнасць спасавання прыгоннага права. Царскі ўрад даручыў Віленскаму генерал-губернатару арганізаваць заяву дваран трох губерніяў аб жаданні спасаваць прыгоннае права. Заява была фармальнай падставай распачаць працы па падрыхтоўцы праектаў заканадаўчых актаў аб рэформе. У студзені 1857 года быў утвораны сакрэтны камітэт, які павінен быў падрыхтаваць праект закона аб скасаванні прыгоннаго права. Утвараліся таксама губернскія дваранскія камітэты. Падрыхтоўкай праектаў займаліся і міністэрствы. У лютым 1861 года праект быў зацверджаны дзяржаўным саветам і 19 лютага 1861 года Аляксандр 2 выдаў маніфест аб вызваленні сялян. У маніфесце падцвярджалася, што права ўласнасці на зямлю падцвярджалася за памешчыкамі, а сяляне павінны былі сваю зямлю купляць у памешчыкаў, уносячы ім выкупныя плацяжы і выконваючы вызначаныя павіннасці. Нарматыўныя прававыя акты па сялянскай рэформе: 1) Агульнае палажэнне аб сялянах, якія выйшлі з прыгоннай залежнасці. 2) Палажэнне аб губернскіх і уездных па сялянскіх справах установах. 3) Мясцовае палажэнне аб уладкаванні сялян у губерніях Віленскай, Гродненскай, Ковенскай, Мінскай і частцы Віцебскай. Сяляне былі не задаволены грабіцельскай рэформай. У1863 годзе сялянскія хваляванні перараслі ў шырокае народнае паўстанне пад кіраўнітсвам Кастуся Каліноўскага. Царызм вымушаны быў пайсці на ўступкі сялянам. Згодна з указам ад 1 сакавіка 1863 года, у заходніх губерніях сяляне вызваляліся з 1 мая 1863 года ад павіннасці часова абавязаных і залічваліся да сялян-уласнікаў. У лістападзе 1863 года такая ж уступка была зроблена і адносна сялян Машілеўскай і віленскай губерніі. 9 красавіка 1863 года была выдадзена пастанова аб утварэнні ў паўночна-заходніх губерніях камісіі па праверцы ўстаўных грамат. Тыя граматы, у якіх памеры сялянскіх надзелаў былі паменшаны, а павіннасці павялічаны, камісіі павінны былі скасаваць. Усе гетыя палажэнні былі накіраваны на тое, каб адцягнуць сялян ад паўстання. Царызм узмацніў і рэпрэссіі. У маі 1863 года генерал-губернатарам паўночна-заходніх губерніяў быў прызначаны Мураўёў. За кароткі час пакаралі смерцю 240 чалавек. Тысячы людзей былі забіты, сотні населеных пунктаў спалены.

48. Судовая рэформа 1864. і асаблівасці яе правядзення у Беларусі.

Нарматыўныя акты па судовай рэформы 1864 года: Заснаванне судовых устаноў, Статут крымінальнага судаводства, Статут грамадзянскага судаводства, Статут аб пакараннях, якія накладваюць міравыя суддзі. У аснову судовай рэформы была пакладзена тэорыя падзелу ўлад. Мэта рэформы – пераўтварыць феадальна-саслоўную судовую сістэму ў больш прагрэсіўную, якая б адпавядала ўмовам развіцця капіталістычнага грамадства.

Пытанне аб рэформе суда было пастаўлена ў пачатку 1840-х гадоў. У 1860 годзе судовае следства замест паліцыі было перададзена спецыяльнаму інстытуту следчых. У 1862 годзе Аляксандр ІІ зацвердзіў асноўныя прынцыпы новых судовых Статутаў. Адзяленне суда ад адміністрацыі, роўнасць усіх перад законам, публічнасць і спаборнасць судовага працэсу, нязменнасць суддзяў і судовых следчых, увядзенне суда прысяжных засядацеляў і інстытута прысяжных павераных (адвакаты).

У 1864 годзе ўводзіліся мясцовыя і агульныя суды. Сістэма мясцовых судоў складалася з міравых судоў і павятовых з’ездаў міравых суддзяў. Сістэма агульных судоў – з акруговых судоў (пераважна па 1 суду на губернію), судовых палат (1 на некалькі губерніяў) і сената.

Мясцовыя суды разглядалі дробныя злачынствыі мелі спрошчанае справаводства. Фармальна суды былі безсаслоўнымі, для ўсіх саслоўяў існаваў адзіны акруговы суд.

Справы аб цяжгіх злачынствах разглядалі акруговыя суды з удзелам прысяжных засядацеляў. Палітычныя справы – асобая ўстанова судовай палаты з удзелам саслоўных прадстаўнікоў.

Захоўваліся сялянскія валасныя, духоўныя, камерцыйныя і ваенныя суды.

Суддзі агульных судоў прызначаліся ўрадам, міравых – выбіраліся на павятовых земскіх сходах.

У Беларусі міравыя суды былі ўведзены толькі ў 1872 годзе. Так як у Беларусі не было земскіх устаноў, міравыя суддзі не выбіраліся,а прызначаліся міністрам юстыцыі па рэкамендацыі мясцовай адміністрацыі.

Акруговыя суды, судовыя палаты і інстытут прысяжных павераных былі ўведзены ў 1882 годзе.

Спісы прысяжных засядацеляў складаліся паліцыяй, а не земствам, як гэта было ў Расіі.

49. Земская реформа 1864 і асаблівасці правядзення у Беларусі.

1 студзеня 1864 года - палажэнне аб губернскіх і павятовых земскіх установах. Згодна з ім утвараліся губернскія і павятовыя земскія сходы, як распарадчыя ўстановы; утвараліся губернскія і павятовыя ўправы як выканаўчыя ўстановы. Выбары павятовых дэпутатаў праводзіліся на 3 выбарчых з’ездах: 1) павятовых землеўладалькаў 2) гарадскіх выбаршчыкаў 3) выбарных ад сельскай грамады. Асноўная праца ў земскіх установах выконвалася ў павятовых і губернскіх управах, якія былі пастанна дзеючымі органамі і мелі штатных сыноўнікаў. Кампетэнцыя земстваў: пытанні мясцовай гаспадаркі, пабудова і даглад дарог, школ, бальніц, добрачынныя ўстановы, арганізацыя сельскагаспадарчага крэдыту, прапаганда агранамічных ведаў, арганізацыя земскай статыстыкі. Земская рэформа 1864 года не пашырылася на нацыянальныя ўскраіны, у тым ліку і на Беларусь, так як царскі ўрад баяўся, што мясцовае самакіраванне трапіць тут у рукі памешчыкаў, якія лічыліся недобранадзейнымі. Палажэннем 1890 года дзейнасць земстваў была абмежавана. 15 красавіка 1903 года было ўведзена палажэнне “Аб кіраванні земскай гаспадаркай” у губерніях Віленскай, Віцебскай, Валынскай, Гродзенскай, Кіеўскай, Ковенскай, Мінскай, Магілеўскай і Падольскай. Згодна за палажэннем ад 1903 года, ствараліся губернскія і павятовыя камітэты па справах земскай гаспадаркі. 27 сакавіка 1911 года было прынята палажэнне “Аб земскіх установах”. У Беларусі яно было пашырана толькі на Віцебскую, Магілёўскую і Мінскую губерніі. З 35 беларускіх паветаў, земствы былі ўведзены толькі ў 25. У аснову выбарчаў сістэмы былі пакладзены саслоўны і маёмасны цэнзы. Рабочыя, дробная буржуазія, інтэлігенцыя ў выбарах не ўдзельнічалі. Згодна з палажэннем ад 1911 года ствараліся губернскія і павятовыя земскія сходы і земскія ўправы. Яны займаліся толькі мясцовымі гаспадарчымі справамі. Сельская грамада. Па палажэнню 1911 года, магла пасылаць у выбарчыя сходы не > 1/3 усіх дэпутатаў. Выбаршчыкі падзяляліся на 2 курыі: польская і руская (пашыралі). Губернатары і міністр унутраных спраў мелі права прыпыняць выкананне распараджэнняў земскіх губернскіх і павятовых сходаў. Гэта давала магчымасць прыпыняць практычна любое рашэнне земстваў.

50. Беларусь в нач 20. Дзеянне бел. Нац. Арганізацый. Февральская революція.

События Февральской революций 1917 г. имели буржуазно-демократический характер. Не был окончательно решен вопрос о власти. Причины, вызвавшие революцию, были осложнены Первой мировой войной, которая началась в 1914 г. Начало Февральской революции положили массовые выступления рабочих в Петрограде. На их сторону стали переходить солдаты. 2 марта 1917 г. царь Николай II отрекся от престола. Самодержавие было свергнуто => Временное правительство. Свои полномочия его министры осуществляли до выборов Учредительного собрания — будущего парламента России. Он должен был решить вопросы о земле, о войне и мире, национальный вопрос. В Беларуси создавались органы революционно-демократической власти — Советы рабочих и солдатских депутатов. В России двоевластие: с одной стороны — революционно-демократическая власть пролетариата и солдат в виде Советов, с другой — власть буржуазии в виде «общественных комитетов порядка». Проводниками такой политики являлись меньшевики — политическое направление в РСДРП, представители которого поддерживали буржуазную власть, и эсеры, которые выступали за социализацию земли. Представители эсеров, меньшевиков, бундовцев (национальной организации еврейских рабочих) составляли большинство в Советах рабочих и солдатских депутатов. Похожее положение, как двоевластие, возникло в армиях Западного фронта, размещавшихся на территории Беларуси. После победы Февральской революции БСГ прилагала усилия для решения национального вопроса. В марте 1917 г. в Минске состоялся съезд представителей белорусских национальных организаций. По национальному вопросу съезд высказался за государственно-территориальную автономию (самостоятельность) Беларуси в составе Российской демократической республики. Съезд объявил себя высшей краевой властью, а своим исполнительным органом — БНК. Однако Временное правительство стояло на позициях единой и неделимой России и считало, что этот вопрос может решить только Учредительное собрание. В итоге национальный вопрос для Беларуси оставался нерешенным. Таким образом, в результате Февральской революции было свергнуто самодержавие, власть перешла Временному правительству, которое придерживалось курса на ведение войны до победоносного завершения. Однако сохранялось помещичье землевладение, а национальный вопрос остался нерешенным.

51. Устануленне савецкай улады на Бел. Аблвыканкам заходняй вобласці і фронта. СНК зах вобласцей.Савецкі орган краявой улады (аблвыканкамзах) створаны 26 лістапада 1917 году.аблвыканкамзах актыўна выступаў супраць беларускага нацыянальнага дзяржаўнага самавызначэння. Гэта з’явілася прычынай таго, што СНК аблвыканкамзахаправёў акцыю супраць кангрэса, якая атрымала розныя ацэнкі – роспуск, разгон, закрыцце і інш. У ноч з 17 на 18 снежня 1917 года Ўсебеларускі кангрэс быў разагнаны. Аблвыканкамзах не даў магчымасці мірным шляхам вырашыць пытанне аб форме самавызначэння Беларусі. Аднак, члены прэзідыўма Ўсебеларускага кангрэса не падпарадкаваліся рашэнню СНК аблвыканкамзаха. 18 мнежня 1917 года яны правялі падпольнае пасяджэнне і выбралі выканкам рады з’езда, які ўзначаліў лідэр народнічкага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ) Грыб. Выканкам рады з’езда паставіў задачу падрыхтоўкі ўзброенай барацьбы за ідэалы беларускай дзяржаўнасці. Таксама накіраваў сваю дэлегацыю ў Брэст, дзе ў гэты час ішлі перагаворы паміж Германіей і Расіяй. Аднак, гэта дэлегацыя не была прынята ні адным, ні другім бокам. Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лютага 1918 года нгерманскае камандванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, аблвыканкамзах і СНК заходняй вобласці 19 лютага 1918 года эвакуірваліся ў Смаленск. Да ўступлення немцаў у Мінск выканкам рады ўсебеларускага з’езда бярэ ўладу ў свае рукі.

52. Попыткі ажыццяулення самазавызначэння. Усебел з’езд 1917.

Першы ўсебеларускі з’езд, які пазней быў названы кангрэс, праходзіў з 5 па 17 снежня 1917 года ў Мінску. Прысутнічала 1872 дэлегаты, з іх 1167 мелі рашаючы голас, 705 – дарадцы. Па сацыяльнаму складу ў асноўным гэта былі сяляне і сярэднія/ніжэйшыя слаі інтэлігенцыі. Па нацыянальнаму складу – беларусы.

Асноўнае пытанне, якое разглядалася на з’езде: форма самавызначэння Беларусі.

Дэлегаты, якія прадстаўлялі беларускі нацыянальна-вызваленчы рух, выступалі за самавызначэнне Беларусі па ўзору еўрапейскіх буржуазна-дэмакратычных дзяржаў. Бальшэвікі адстойвалі беларускую нацыянальную дзяржаўнасць у форме аўтаноміі ў рамках РСФСР. Канчатковае вырашэнне пытання аб форме самавызначэння Беларусі планавалася разгледзець на маючым адбыцца першым устаноўчым з’езде або сойме.

Дэлегаты кангрэса прапаноўвалі ўтварыць орган краявой улады з прадстаўнікоў Усебеларускага Савета сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў. Тым самым члены кангрэса адмовіліся прызнаць існуючыя органы ўлады, у тым ліку і Аблвыканкамзах (заходняй вобласці і заходняга фронту).

Савецкі орган краявой улады (аблвыканкамзах) створаны 26 лістапада 1917 году.

18 снежня 1917 года Ўсебеларускі кангрэс быў разагнаны.

53. Брест-літоускі мірны договор. Правазглашэнне БНР. Устауныя граматы.

21 лютага 1918 года выканкам рады усебел з’езда прымае першую Ўстаўную грамату, у якой аб’яўляе сябе часовым органам улады да склікання ўсебеларускага ўстаноўчага сойма. Выканкам рады стварае ўрад – народны сакратарыят, старшынёй якога стаў лідэр правага крыла БСГ Варонка. У склад урада ўвайшло 15 народных сакратароў.

9 сакавіка 1918 года выканкам рады ўсебеларускага з’езда прымае другую ўстаўную грамату, дзе гаворыцца аб утварэнні БНР. Выбіраецца рада БНР, прэзідыум якой узначальвае лідэр БСГ Серада. Да склікання ўстаноўчага з’езда рада аб’яўляецца заканадаўчым органам. Дэлегаты ўстаноўчага з’езда выбіраліся на аснове роўнага, тайнага і прапарцыянальнага выбарчага права. Выбіраць і быць выбранымі маглі ўсе грамадзяне, незалежна ад роду заняткаў, нацыянальнай прыналежнасці і веравызнання. Прызначаемы радай і адказны перад ёй народны сакратарыят аб’яўляецца выканаўчым орагнам. У другой устаўной грамаце дэкларуюцца дэмакратычныя правы і свабоды грамадзян Беларусі.

25 сакавіка 1918 года на сессіі рады БНР большасцю галасоў была прынята Трэцяя ўстаўная грамата, якая абвясціла незалежнасць БНР у межах той тэрыторыі, дзе пражывала большасць беларускага насельнічтва.. тым самым завяршыўся працэс самавызначэння беларускага народа.

Першымі незалежнасць БНР прызналі ўрады Ўкраіны, Літвы, Эстонія, Чэхаславакія, Балгарыя, Фінляндыя, турцыя і інш. Узаконьваюцца дзяржаўны герб. Сцяг і гімн ржэспублікі. Узаконьваецца часовая Канстытуцыя рэспублікі. Рада БНР актыўна пачынае адраджаць беларускую культуру і нацыянальную самасвядомасць. Аднак тактыка змоўнічтва з германскімі акупацыйнымі ўладамі прывяла да крызісу ўнутры рады да, яе рэарганізацыі. Пасля ўзнаўлення савецкай улады рада БНР працягвае сваю працу ў эміграцыі.

Аднак, прэзідыўм рады БНР не прызнаў правамочным рашэнне канферэнцыі і ў наступным перыядычна склад рады абнаўляўся.

54. 1-ы з’езд компартыі бальшывікоу. Дзяржауна-правая значымасць яго пастаноу. Межы БССР.