Ипотекалық несилендіру

Қазіргі коммерциялық банктердің басты мәселесі көбіне несиелеу процесіндегі тәуекелді болуына байланысты туындайды. Несиелік тәуекел-бұл қарыз алушының алған қарызы мен оған есептелген пайызды тиісті уақытында кредиторға төлей алмай қалуы ықтималдылығын білдіреді. Сондықтын да, несиелік тәуекелдің алдын-алуы үшін банктер қарыз алушылардан несиенің тұрақты қамтамасыз етілу формасын талап етеді. Әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын бірақ біздің тәжірибемізде бірқатар тежеуші факторлардың болуына байланысты дамушы кешігіп жатқан несиені қамтамасыз етудің дәстүрлі емес формасы – ипотека болып табылады. Ипотека – бұл жылжымайтын мүліктің (жер, үй және өндіріс ғимараттары) кепілін білдіреді.

«Ипотека» термині алғаш рет б.з.б. VI ғасыр барысында Грецияда пайда болған. Бүгінгі күні ипотека АҚШ- та, Францияда, Англияда және Швецияда кең көлемде дамып отыр. Кейбір елдерде жылжымайтын мүлікпен сауда-саттық бойынша ресми мекемелерден; ипотекалық несиелеуді жүзеге асыратын банктер және басқадай несиелік институттардан; сондай-ақ кепілдікке салынған мүлікті сумма бойынша төлемеген жағдайда алуға маманданған компаниялардан құрылатын біртұтас ипотекалық несиелеу жүйесі қалыптасқан.

Ипотекалық несиелеудің өзіндік ерекшеліктері болады:

Біріншіден, ипотекалық несие – бұл қатаң түрде анықталған кепілдікке берілетін ссуда. Қарызды қайтармаған жағдайда жылжымайтын мүлік сатылады және одан түскен түсім кредитордың қарызын жабуға бағытталады. Бірақта, кейбір жылжымайтын мүліктердің өтімсіздігіне байланысты кепілдікті сату қиынға түседі.

Екіншіден, ипотекалық несиелердің басы бөлігінің көздеген мақсаты болады. Олар тұрғын үйлерді, сол сияқты, өндірістік ғимараттарды алу, салу немесе қайта құру және жер бөлімшелерін игеруді қаржыландыру үшін пайдаланылады.

Ипотекалық несиелеу елдің экономикалық және әлеуметтік дамуын қолдайтын маңызды фактор болып табылады. Әсіресе, оның ролі елдің экономикалық дағдарыстан шығуында маңызды болып табылады.

Біріншіден, ипотекалық несиелеудің позитивті дамуы экономиканың нақты секторында тереңдей байқалып, ондағы өнеркәсіптің бірқатар салаларында өндірістің құлдырауын тоқтауға мүмкіндік береді.

Екіншіден, ипотекалық несиелеудің дамуы экономикалық дағдарыстан туындайтын әлеуметтік тұрақсыздыққа жағымды ықпал етеді.

Ипотекалық несиелеу ең төменгі тәуелді банктік операцияны білдіреді. Ипотекалық несиелеу тәуекелдің басым бөлігі қарыз алушы мен инвестордың басында болады. Банк әр түрлі ипотекалық ссудаларды пайдалана отырып, өзінің тәуекелін төмендетеді. Бірақ та бұл тек қана қарыз алушының несиелік қабілетін бағалауды және жылжымайтын мүлікті бағалауды дұрыс жүргізуді қажет етеді. Ипотекалық несиелеудегі тәуекелді төмендетуге ссудалардың мақсаттық сипаты мүмкіндік береді. Жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар басқа несиелік операциялармен салыстырғанда біршама тәуекелі төмен болып келеді.

Сонымен біздің елімізде ипотекалық несиелеудің ауқымын ұлғайту үшін мынадай мәселелерді кезекте шешу қажет:

Ø «Ипотекалық несиелеу жүйесінің мемлекттік реттеу туралы заңмен», «Жерді жекешелендіру туралы» Заңның қабылдануын жылдамдату;

Ø Жеке сұрақтарды реттейтін жекелеген заңдарды ғана емес, жалпы ипотекалық бизнестің дамуын кешенді түрде реттейтін заңдарды бекіту.

Заңдылықтар базасын жетілдіру өз кезегінде жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар аумағында жұмысты бастауға мүмкіндік береді. Ешқандай да күмәнсіз бұл құрылым ипотекалық несиелеу жүйесінде маңызды роль ойнайды.

Келесі, бір айтылатын жәйт, қазіргі таңда Қазақстанда тек жәй ғана ипотекалық заңдылықтар мен ипотекалық несиелеу жүйесін құру қажет. Қандай да бір буынның болмайынша жүйенің толық бағалы жұмыс жасауы үшін жылжымайтын мүлікті бағалау және сақтандыру қызметтері дамыған болуға тиіс.

Сондай- ақ, ипотекалық банктерге лицензиялармен айналысатын арнайы лицензиялау жүйесі құрылуы қажет. Әлемдік банктік тәжірибеде барлық елдердің ипотекалық банктеріне Орталық банктер тарапынан қадағалау жүргізіледі.

Тек ипотекалық несиелеу институттары мен олардың клиенттері құқықтық қоғалған жағдайда, сондай-ақ ипотекалық несиелеужүйесіне мемлекеттік реттеу болған кезде, қазақстандық ипотекалық банктер өздерінің әдістемелік базасын және бұрыннан қалыптасқан несиелік құралдарын, шетел тәжірибесін пайдалана отырып, дамыған елдердің ипотекалық банктеріне ұқсап жұмыс жасай алады.

Ипотекалық несиелеу жүйесін құру еліміздегі нарықтық қатынастардың даумында жасалған келесі қадам бола отырып, сол сияқты елдегі банк жүйесінің нығая түсуіне қызмет етер еді.

Тұжырымдар

Мақсатты несиелерге мінездеме. Контокорент бойынша несие. Консорциальді несие. Ипотекалық несие. Тұтынушылық несиені ұйымдастыру. Тұтынушылық ссудалар сыныптамасы. Тұтынушылық несиені пайдалану бағыты. Қазақстанның Ұлттық банкінің несиелері. Банкаралық несиелер.