Дәріс №13 тақырып. Девианттық және деликвенттік тәрбие.

І. Девиантты мінез – құлықтың формалары және түрлері.

" Девиантты" мінез – құлық түсінігі әртүрлі форма түрлерінде айқындалады. Осы мінез – құлық түсінігінде жалпы мінез – құлық байқалмайтын әлеуметтік құбылыс.

Теория девиация деген таблицада себептері жақсы көрсетілген. Бұл таблица американдық социолог халықаралық социологиялық ассосациасының вице – президенті Нейля Смелзер (М: Феникс, 1994) еді. Ол биологиялық, социологиялық, психалогиялық тұрғыда девиантты мінез – құлықтың себептерін түсіндірген.

Девианты мінез-құлық қоғамның көз-қарасы бойынша ауыртпашылық дәрежесі салдарынан асоциалды және деликвенттік болып бөлінеді. Асоциалды мінез-құлық әлеуметтік жалпы тұрмысында нормадан ауытқуы, қоршаған адамға қиындық және ыңғайсыз жағдайлар әкеп соғады. Ассоциалды мінез-құлықтың критерилық мінез-құлықтар адменистративтік жазаны алады. Деликвентті ойы ретінде бұл адам өміріне қауіп төндіретін және адамның хал жағдайына ықпал ететін қылмыс. Деликвенттің критериі қоғамда қылмыстық жаза мен сипатталады.

Девианттық мінез-құлықтың нақты формалары мен түрлері әр түрлі болады. Әлеуметтік жұмыстың практикалық объктісі ретінде қараусыз қалған балалар мен нашақорлар, маскүнемдер, құқық бұзушылар, жезөкшелер, суицидтар болып табылады.

Қараусыз бұл – девиантты туралы мінез – құлықта пайда болады. Бұлар мемлекеттің және ата – аналардың қамқорлығынсыз қалаған балалар. Олар тұрақты үйлері, тұрмысы, жоқ панасыздар. Демек, жалпы қоғамның денсаулығына жағымсыз ықпал етеді.

Қараусыз бұл баланың жеке драмалығы емес, бұл әлеуметтік қауіп – бұлар:

1. Қоғамдық ритімдерден адамдардың үлкен топтарынан алыстайды. Еңбек пен білім потенциалы күрт төмендейді.

2. "Сінімді орта" –мұнда криминалдық факторлар және қылмыс пайда болады.

3. Бұлар көбінесе әртүрлі ауруларды таратушылар. Өйткені тұратын жері антисаиттар жағдайларында өмір сүреді.

4. Қараусыз қалған балаларды әлеуметтік талаптарға шек қойылған.

5. Панасыздарға психо-әлеуметтік сапа қасиеті негізделеген. Мәселен дөрекілік, физикалық күші жоғары, билігі басым.

Нашақорлық жүйелі түрде қабылдау және өсімді, синтетикалық заттардың болуы ағзаны қалыпты функциясын өзгертеді және психологиялық, физиологиялық байланыстылыққа әкеп соғады.

Нашақорлардың негізгі белгілері:

- Келешекте нашақорды қолдануға сұраныс.

- Ешқандай ерікті күшпен жеңе алмау.

- Келешекте дозаны көбейтуге сұраныс.

- Нашақорлықсыз қалыпты эмоцияның болмауы емес.

- Абстинентті синдром ("ломка") физиологиялық организм нашақорлыққа тәуелді. Нашақорлықтың зияны әлеуметтік қатер. Нашақорлар практикалық-қоғамдық өмірде кездеседі. Нашақорлыққа тәуелді болу аморольді іс – әрекет жасауға, қылмыс жасауға апарады. Нашақорлықтың өсуі өлімге әкеледі; психалогиялық ауру дамиды;

Нашақорлық эканомикаға үлкен қатер төндіреді. Нашақорлықты пайдалану дәрежесі, оны пайдаланушы тұрғындар 5%, ұлттың генофондына қатер төндіреді.

Маскүнем және ішімдікке салыну. Ішімдікке салыну бұл шектен тыс ішімдікті пайдалану, бұл жас адамның әлеуметтік бейімделуіне, денсаулығына қауіп төндіреді.

Маскүнемдік – табиғи интоксикациялық психотриялық аурулар, ішімдікті әр дайым қабылдануынан. Маскүнемдік және ішімдікке салыну бір-бірімен тығыз байланысты, бірінші – екінші алғы шарты ретінде қарастырылады.

Соңғы жылдарда ішімдікке салыну және маскүнемдік жастардың мәселесі болып отыр:

- ішімдіктер соны жасауда бұл жасөспірімдердін ішімдікке салынуы жас кезеңде.

- әрбір жас ұрпақ ішімдікті жас кезінде салынады.

- жастар үлкен толерантності көрсетеді.

Ерте ішімдікке салыну қауіпті себепті туғызады, ішімдік жас организмге ауыр қатер медициналық және әлеуметтік мінез-құлқын туғызады.

Ішімдік салдарынан қылмыстық және асоциялдық тәртіп ұлғаяды.

Құқық бұзу – кінәліге заң, жауапкершілік анықталады.

Құқық бұзу – қылмыс және әрекет болып бөлінеді. Заң позицияда бұл әртүрлі түсініктеме береді, бірақ бір жағдайға байланысты – құқық бұзу нормасы. Олардың айырмашылығы қоғамдық қауіпсіздікке байланысты. Егер индивид қателік жасаса, заңдылық – қылмыстық тыйым салынады. Ол қылмысқа байланысты құқықтық қауіпті бұзушылық болып табылады.

Әрекет – қоғамдық зиянды іс-әрекет, қылмыстан айырмашылығы қарапайым қоғамдық мінез-құлықтан қауіпті. Әрекет азаматтық қалыппен реттеледі.

Анти қоғамдық іс-әрекет механизмінің қалыптасу процесі жастардың құқық бұзу мінез – құлығы табиғи түсінік болып табылады.

v Антиқоғамдық бағыттағы жеке тұлғаның қалыптасуы

v Антиқоғамдық іс-әрекет субъектінің қалыптасуының нақты шешім қабюылдауы болып табылады;

v Бұл жағымсыз жағдайлар іс-әрекет шешу барысында жүзеге асыру;

Әдебиеттер тізімі: 1, 3, 5, 8, 12, 13, 18, 21.