Тарау Психогигиена, мазмұны мен міндеті

Психогигиена – халықтың психикалық денсаулығын сақтау және нығайту шараларын іске асыратын, сонымен бірге адамның оптимальды психикалық қызмет ету жағдайларын зерттейтін медицинаның бір саласы.

Психогигиена адамның психикалық саулығына сыртқы ортаның әсер етуін зерттеумен айналысады. Табиғаттағы, қоғамдағы, сонымен бірге өндірістегі, тұрмыстағы психикалық сфераға қолайсыз, зиянды факторларды анықтайды және оларды аластату жолдарын ұйымдастырады. Өңдірісте ғылыми негізде жасалған гигиеналық және психогигиеналық нормативтердің сақталу қажеттілігін занды түрде қамтамасыз етеді, жаңа өзгерістерді жетілдіруге,адамзат сәттілігі үшін ғылыми-техникалық революцияның жетістіктерін толық қолдануға бағыттайды. Психикалық бұзылыстар, психикалық дискомфорт, адам денінің саулығы түсінігіне қарама-қайшы.

Психогигиена адамның психикалық саулығына сыртқы ортаның тигізетін әсерін зерттейді. Психогигиена өзінің методологиялық жағынан әлеуметтік гигиенаға жақын. Егер әлеуметтік гигиена әлеуметтік ортаның адам организміне тигізетін әсерін зерттеп, және организмге тигізетін зиянды факторлардың алдын алумен айналысса, психогигиена тек адамның психикасына байланысты бөлігімен айналысады. Сонымен психогигиенаның негізгі мақсаты психикалық патологияның пайда болуында тұқым қуалау, биологиялық факторлардың мәнін ескере отырып, әлеуметтік ортаның адамның психикалық саулығына әсерін зерттейді және психикалық аурулардың алдын алу шараларын қарастырады.

Психогигиена ғылым және іс-шаралар кешені ретінде жеткілікті білім жинағына және өзіндік зерттеу әдістеріне әлі де кедей. Психогигиена тарихи қалыптасуы бойынша психиатрияның бір бөлігі ретінде дамыды. Психогигиена арқылы психиатрия мен әлеуметтік гигиена арасында байланыс жүзеге аса бастады. Психогигиена тұрғысында әлеуметтік гигиена әдістерін меңгеру, психиатр клиницист-психиатрларға профилактиканы негізгі бағыт ретінде ұстанып, психопатологияның әлеуметтік және биологиялық аспектілерін толық және дұрыс бағалауға көмектеседі.

Психогигиенаның профилактикаға бағдары, шекаралық психикалық патологияға, әлеуметтік–психологиялық дезадаптирлеуші және психикалық сфераны компенсирлеуші факторларға жоғары назар аудару, психикалық сау тұрғындар арасында ғылыми және тәжірибелік жұмыстарды кеңейту, адамның оптимальды психикалық қызмет ету жағдайын зерттеу, соңғы кезде психогигиенаны медициналық психологияның бір бөлігі ретінде бағалауға мүмкіндік берді.

Психология - адамның қалыптағы психикалық қызметін зерттейтін ғылым. Медициналық психология - медицинаның психологиялық аспектін зерттейтін және патологиялық жағдайларда психикалық зерттеуді ұйымдастыратын ғылыми бағыт.

Жоғарыда көсетілген мақсатқа сәйкес денсаулық ұйымының алдында тұрған нақты міндеттерді ажыратуға болады, олар сау психика мен гормониялы тұлға үшін күрес. Бұл міндеттер психогигиена қызметінің бағытын анықтайды және осы кезеңге сәйкес теория мен тәжірибені қолданады, оның бөлімдері: еңбек психогигиенасы, жасқа байланысты психогигиена, тәрбие және білім беру психогигиенасы, жанұя мен жыныстық өмір психогигиенасы, науқас адам психогигиенасы, зиянды әдеттер және алкоголизммен күрес.

Спорт, әскери, инженерлік, космостық психогигиена аумағында және т.б. жұмыстар жүргізілуде:

Психогигиена жетістіктерін тәжирибеге асыру құралдары:

1) Мемлекеттік және қоғамдық мекемелерге адамның әртүрлі әлеуметтік қызметін қамтамасыз ететін ғылыми негізделген нормативтер мен кепілдемелер жасау;

2) Халықтың нақты контингентін үйрету, психогиеналық біліммен алмасу, дағдылар үйрету (медицина қызметкерлеріне, педагогтарға, ата – аналарға).

3) Кең көлемді тұрғындар арасында психогигиеналық санитарлық- ағарту жұмыстарын жүргізу.

4) Қоғамдық ұйымдарды қамти отырып, кең көлемде психогигиеналық білімді үгіттеу.

Психогигиена пәнінің мәселесі мен мазмұны арасындағы көзқараста бірлік жоқ. Батыс елдерінде оның шекарасын кеңейту тенденциясы бар, психогигиенаны жалпы мемлекеттік қызмет деңгейіне көтеру, бүкіл қоғамдық іс деп қарау, ал денсаулық сақтау саласында тек психопрофилакттиканы есепке алу. Екінші жағынан, психогигиена компетенциясы күрт тарылады және емдеу әдісімен, соның ішінде психотерапиямен теңеседі. Психотерапияның негізін салушылардың бірі З.Фрейд болып табылады. Психоанализді жақтаушылар науқас капиталистік қоғамды жеке және топтық психотерапияны кең қолдана отырып “емдеу” мүмкін деп санайды. Кей жағдайда психогигиена және медициналық психогигиена, психогигиена және әлеуметтік психогигиена түсініктері біріктіріледі.

Шетел медицинасында психогигиенаның шығу тегіне көзқарастардың әртүрлі болуы идеялық алауыздықты бейнелейді. Психиканы материалдық негізінен бөле отырып, психикалық үрдістерді идеяның, жан дүниенің өзіндік дамуының нәтижесі ретінде қарап, идеалисттер медицинадан, психиатриядағы нозологиялық принциптен бас тартты, олар психология мен психопатология арасында айқын айырмашылық жоқ деген ой айтты.

Олардың айтуы бойынша психикалық бұзылыстар стресс нәтижесінде дамиды, адамның конфликтке жауап беру формасы. Олардың пікірінше мемлекеттік құрылым мен капиталистік жүйелер ақаулары конфликтті жағдайлар туындатып, психикалық ауру дамытпайды, ал техникалық прогресс адам өміріне қауіп төндіреді. Осылайша шынайы себеп-салдарлық қатынастар бұлыңғырланады, патологияның көзі болып адамның өзі, оның туа біткен әлсіздіктері, цивилизациялық ортаға қарсы тұру мүмкінсіздігі болып табылады.

Шетел психогигиенасы назарында әлеуметтік зиянды факторларды анықтау және оларды зерттеу емес, адам тұлғасы, оның дұрыс түзілуі, оның коррекциясы және терапиясы болды. Бұл жағдайда тұлға идеалистік, яғни қоғамдық қатынастарды тасымалдаушы емес, тұлғаның әлеуметтік табиғатынан бөлек сипатта қарастырылады, олар жеке бастың әлеуметтік және биологиялық бірлігін теріске шығарады.

Жалпы психогигиенаның буржуазиялық идеологиясына мыналар тән:

- Жүйкелік-психикалық аурулар себептерінің топтық сипатын антиурбанизм, антииндустриализм, антитехницизм тәрізді ұсақ буржуазиялық концепциялармен бүркемелеуге тырысу;

- Тұлға проблемасына жоғары қызығушылық таныту, әлеуметтік ортамен арадағы конфликтке кінә арту;

- буржуазия және оның әкімшілігіне ыңғайлы нәтиже алуға бағытталған тұлғаны тәрбиелеу және қалыптастыру программасын құру;

- адам тұлғасына әсер ету формаларын жсауда дінге сүйену.

Бүкіл әлемде психогигиена мәселесіне оң қызығушылықты мойындамауға болмайды. Психогигена медицинаның, педагогиканың, өндіріске, әлеуметтік қызметке қажет болып табылатын ажырамас бөлігі болып танылды. Көптеген елдерде қоғамдық мекемелермен қатар денсаулық сақтау органдарында психогигиенаның мемлекеттік бөлімдер қызмет етеді.

1949 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымында /ДДҰ/ психогигиена бөлімі құрылды, онда 38 елден 100 кеңесші – мамандар біріктірілді.

Жыл сайын өткізілетін 7 сәуір денсаулық сақтау күні 1959 жылы «Заманауи әлемдегі психикалық аурулар мен психикалық саулық» тақырыбында өткізілді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау күніне арналған материалдарда психикалық аурулар “денсаулық сақтау үшін ең үлкен мәселе” болып көрсетілген. 1960 жыл психикалық денсаулық жылы деп жарияланды және адамның саулығы үшін күрес ұранымен өтті. Соңғы жылдары психогигиена мәселелерін шешу үшін бүкіл әлемде көптеген конгресстер, съездер, симпозиумдар өткізілді. Психогигиеналық қызметтің халықаралық программасы жасалды. Қазіргі кезде психогигиенаның мынадай міндеттері бар: нәсілшілдік пен панасыздықты, дамушы елдердегі кедейліктің тамырын жою.

Біздің елімізде психогигиена дамуына қолайлы жағдай Ұлы Октябрь Социалистік Революциясын жеңумен байланысты болды. Мемлекеттік құрылым, әлеуметтік өңдірістік қатынас, адам қабілеті дамуының шектелмеуі үшін еңбекшілердің материалды сәттілігін, мәдениетті жоғарылатуға негіз салды.

1920 – 1930 жылдары психодиспансерлер ашылып, кең көлемде көмек көрсетілді. Өндіріс орындарында психогигиеналық кабинеттер пайда болды. Жалпы мәдениеттің өсуі, санитарлық-ағарту жұмыстарының дамуы, тұрғындардың медициналық білімді игеруі және психикалық аурулар жөніндегі тұрғындардың хабардарлығы психоневрологиялық диспансерлерге тек ауыр жағдайларда ғана емес, сонымен бірге шекаралық жүйкелік- психикалық бұзылыстармен көмекке келу жағдайларын жоғарылатты. Шекаралық психикалық патологияны кең зерттеу, балалар психотерапиясының дамуы, еңбек, сот психиатриясының, әскери сараптар және науқастардың реабилитациясы, әлеуметтік факторлар мен психоздардың биологиялық негізін зерттеу психикалық бұзылыстардың алдын алуға ықпал етті.

Психогигиена мен психопрофилактиканың дамуы үшін ғылыми платформа психиатрия, психоневрология, психопрофилактика және гигиена ғылыми-зерттеу институттарында, сонымен бірге жоғарғы оқу орындарында психиатрия кафедраларының және психология мәселелерін және еңбек эстетикасын зерттейтін арнайы лабораториялардың ғылыми жұмыстарымен қаланады. Бұл зерттеулер тұрғындарды емдеудің мемлекеттік программасының бөлігі және психикалық ауруларды қайтаруға бастама болып табылады. Олар диалектикалық материализм теориясымен негізделген ортақ методологиялық позициямен орындалады.

Біздің елімізде қол жеткізілген психогигиеналық білім дәрежесі жүйкелік- психикалық аурулармен тиімді күресуге мүмкіндік береді. Еліміздің психогигиенасының ғылыми негізі И.М. Сеченов, И.П.Павлов, Н.Е.Введенский, А.А.Ухтомский, П.К.Анохиннің физиологиялық ілімі, теориялық негізі - диалектикалық және тарихи материализм жағдайлары болып табылады.