Аныққан бу. Қайнау. Кризистік температура.Ауаның ылғалдылығы

Булану және Конденсация. Сұйық молекулалары ретсіз қозғалады. Кейбір молекулалардың кинетикалық энергиясының, олардың орташа мәннен асып кеткен жағдайда, бұл молекулалар басқа молекулалардың тартылысын жеңіп, сұйық бетінен ұшып шығады. Осының нәтижесінде булану процесі жүреді.

Сұйық бетінен ұшып шыққан молекулалардың ауада суынып, бірімен-бірі бірігіп, су тамшыларына айналу процесін конденсация деп атайды. Конденсациялану нәтижесінде бұл тамшылар сұйыққа қайта оралатын болады.

Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын бу қаныққан бу делінеді. Қаныққан бу жағдайында сұйық бетінен ұшып шыққан молекулалардың саны орта есеппен сол уақыт ішінде сұйыққа қайта оралатын молекулалар санына тең болады.

Қаныққан бу қысымы  көлемге тәуелді емес, ол тек температураға тәуелді,яғни

                                                   _________

 

Көпіршіктердегі қаныққан будың қысымы сұйық ішіндегі қысыммен теңелген температурада сұйық қайнайды. Сырқы қысым неғұрлым жоғары болса, қайнау температурасы да соғырлым жоғары болады.

Температураның жоғарылауына сәйкес қаныққан бу қысымы артады, ал сұйықтың тығыздығы кемиді. Кризистік температурада сұйық пен оның қаныққан буы арасындағы физикалық қасиеттердің өзгешелігі жойылады. Олардың тығыздықтары бірдей болады (24-суреттегі графиктен қараңыз).

Атмосфералық ауа түрлі газдардың және су буының қоспасы болып табылады. Ауадағы су буының болуы, яғни ауа ылғалдылығы бірқатар шамалармен сипатталады.

Егер ауаның құрамында басқадай газдар жоқ деп қарастырсақ, онда будың түсіретін қысымы су буынынң парциал қысымы делінеді.

Берлген температурада ауа құрамындағы су буының  парциал қысымының, сол температурадағы қаныққан будың  қысымына, процентпен өрнектеліп алынған қатынасы, ауаның   салыстырмалы ылғалдылығы деп аталады:

        

                                                

 

Ылғалдылықты психрометр, шаш гигрометрі деген приборлармен өлшейді.

Атты денелер

 

Атомдары немесе молекулалары кеңістікте белгілі орын алып, реттеліп орналасқан қатты денелерді кристаллдар дейді.

Физикалық қасиеттердің кристалл ішіндегі бағыттарға тәуелділігі анизотропия деп аталады. Барлық кристалл денелер анизотропты.

Саны көп майда кристалдардан тұратын қаты денені поликристалл дене деп атайды. Жекелеген кристаллдарды монокристаллдар деп атайды.

  Аморф денелерде атомдардың қатаң тәртіппен орналасуы жоқ, тек жақын көрші атомдар белгілі бір ретпен орналасады. Барлық аморф денелер изотропты, яғни олардың физикалық қасиеттері барлық бағытта бірдей. Аморф денелерге шыны, көптеген пластмассалар, смола, канифоль, қант мұздағы т.б. жатады. Жоғары температурада аморф денелер сұйық тәріздес болады.

Қатты дене демормациясы. Дене пішінінің немесе көлемінің өзгеруі деформация деп аталады.

Сыртқы күштер әсері тоқталғаннан кейін толық жойылатын деформациялар серпінді деформациялар, ал жойылмайтын деформациялар пластикалық деформациялар делінеді.

Созылу деформациясы кезіндегі абсолют ұзару    шамасының  бастапқы ұзындыққа қатынасы салыстырмалы ұзару деп аталады.

 

                                         

 

Механикалық кернеу деп F серпінділік күші модулінің дененің көлденең

қимасының S ауданына қатынасын айтамыз:

                                     

                                                         Гук заңы. Шамалы деформацияларда 

                                               кернеу  салыстырмалы ұзару ге тура

                                               пропорционал болады.                                                     

        

 

                                                       мұндағы Е - серпінділік модулі немесе   

                                                       Юнг модулі деп аталады.

Гук заңы шағын деформацияларда орындалады.

Материалдың созылу деформациясы бойынша:

А нүктесімен көрсетілген - Гук заңы орындалатын пропорционалдық шек деп аталады;

    В нүктесімен көрсетілген - серпінділік шегі; СD бөлігі – материалдық аққыштығы; Е нүктесінен көрсетілген - беріктік шегі; К- үзілу нүктесі.

Бұл заңдылықты бұрыннан белгілі F  түріне келтірейік:

, бұдан . Егер  деп белгілесек, онда

                  

                          

                                                                                                                         

Жеткілікті үлкен шамадағы кернеулер мен деформацияларда қалдық деформация байқалмайтын денелер серпінді, ал шағын күштің әсерінен өз пішінін қалпына келтіре алмайтын денелер пластикалық, сондай-ақ материал болмашы деформацияларда қирап, бүлінетін болса, ол материалдар морт сынғыш делінеді.