Дәріс. Физика курсы бойынша оқушыларға политехникалық білімдер беру.

    Физика қазіргі техника салалары мен конструктивтік материалдар технологиясының ғылыми негіздерін құрады. Сондықтан физика курсы оқушыларға политехникалық білімдер беруде мектептің басқа пәндерінің ішінде жетекшілік роль атқарады.

Мектептің физика курсының мазмұны бойынша оқушылардың, политехнизмнің негіздері болып саналатын қазіргі техника салалары мен материалдар технологиясының өздерінің не екендігін толық білуге мүмкіндігі жоқ. Ал бұл мәліметтен хабардар болу, әсіресе оларға орта мектепті бітірер алдында кәсіптік-техникалық бағдар беру үшін аса қажетті.

    Сондықтан мектептің физика курсы бойынша политехнизм принциптерін жүзеге асыру мәселесіне кіріспес бұрын, алдымен, осы күндерге дейін физиканы оқыту әдістемесінде назардан тыс қалып келе жатқан, техника салалары мен материалдар технологиясының жалпы жүйесі жайлы мағлұматтармен танысу болашақ мұғалім үшін аса қажет болып отыр. 

    Техника салалары жайлы мағлұматтар және олардың жалпы жүйесі жайлы қысқаша мәліметтер келтірейік.

    Техника (грекше techne - өнер, шеберлік, біліктілік) - өндірістік процесстерді жүзеге асыру және өндірістік емес қоғамдық қажеттілікке қызмет көрсету үшін құрылған адамзаттың іс-әрекетіне қажетті жабдықтардың жиынтығы. Оның негізгі мақсаты – еңбекті жеңілдетуге және оның өнімділігін арттыруға бағытталған адамның өндірістік функциясын толығымен немесе жартылай ауыстыру.

 

 

                  

                                                      Энергетика

 

 

                                                                 Электроэнергетика

  

 

1-сурет. Техниканың негізгі салаларының жүйесі

 

    Тарихи жағынан алғанда техника алғашқы адамдардың қарапайым еңбек құралдарынан басталып, қазіргі кездегі өндірістің күрделі автоматикалық машиналарына дейінгі даму жолын кешті. Қазіргі техникаға машиналар мен механизмдерді, әртүрлі құрал – жабдықтарды, машиналар мен технологиялық процесстерді басқаратын аппараттарды, өндірістік және үй құрылыстарының жабдықтарын, жол қатынастары мен байланыс құралдарын және т. б. жатқызады.  

    Техниканың дамуы ғылыми-техникалық прогресстің аса маңызды жағдайларын құрады. Техниканың ірі жетістіктерінің көпшілігі физика ғылымының іргелі жаңалықтарына сүйенеді. Техниканың дамуы жаңадан машиналар құруда және пайдаланылып жүрген машиналарды, құралдарды, приборларды жетілдіруде, өндірістік процесстердің техникалық деңгейін көтеруде, оларды комплексті механикаландыру мен автоматтандыруда, қажеттілікке қарай физикалық қасиеттері әртүрлі материалдар құруда, жаңа энергия түрлендіргіштерін жасауда байқалады.

    Техниканың жеке салалары жайлы жалпы мәліметтерді және олардың материалдар технологиясымен бірге қарастырылған жалпы жүйесі жайлы мағлұматтарды 6-суретте көрсетілген схема бойынша қарастырайық.

 

  4- дәріс. Физикаға оқытудың қазіргі тұжырымдамалары. Мектептің физика курсын оқытудың бірінші және екінші сатысының мазмұны мен жүйесі. Мектептің физика курсының даму перспективасы. Физикаға оқытудың мектептің басқа пәндерімен (математикамен, химиямен, биологиямен, географиямен, астрономиямен, еңбекке оқытумен) өзара байланысы (1 сағ.).

Физиканы оқыту әдістемесінің бұрынғы Кеңес дәуіріндегі дамуы кезінде мектептің физика курсын құрудың радиалдық (сызықтық), концентрлік және сатылық болып аталатын үш тәсілі анықталғандығы белгілі. Олардың ішінен соңғы жылдарға дейін практика жүзінде сатылық тәсіл басым болып қолданылып келді. Өйткені, физика бойынша оқу материалын, оның қиындық деңгейіне сәйкес екі сатыға бөлу, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру талаптарын да, физиканы оқытуға бөлінген уақыт қорының соңғы жылдарға дейін кезеңмен азаю жағдайларын да қанағаттандырып келді. Сондықтан, қазіргі жағдайда да басқа тәсілді таңдап алудың ешқандай мүмкіндігі жоқ деуге болады.

  Физика курсын сатылық тәсілмен оқыту оның барлық мазмұны үшін бірыңғай жүйе құруды қажет етеді. Мұндай жағдайда курстың кейбір бөлімдері мен көптеген тақырыптары бойынша оқу материалы екі сатыға бөлініп, ал кейбір тақырыптардың оқу материалдары қиындық деңгейіне қарай радиалдық тәсілмен не бірінші, не екінші сатыда бірақ рет оқытылады. Ал, егер курс концентрлі тәсілмен құрылса, әр концентр үшін жеке жүйе жасау қажет болар еді. Сөз жоқ концентрлік тәсілде оқу материалы қайталанатын болғандықтан, ол оқытуға кететін уақыт қорының да көбірек болуын талап етеді. Физиканы оқытуға бөлінген уақыт қорының қазіргі жағдайы мұндай талапты практика жүзінде орындай алмайтындығы белгілі болып отыр.

  Физика курсы мектептің басқа да оқу пәндерімен тығыз байланыста оқытылады.Әсіресе ол математикамен, химиямен, астрономиямен, биологиямен, географиямен, техникалық еңбек сабақтарымен байланысты.

  Арифметикалық есептеулер, алгебралық түрлендірулер, геометриялық фигуралардың мөлшерлері, тригонометриялық функциялар жайлы білімдер болмайынша физиканы меңгеру мүмкін емес. Химиялық элементтердің периодтық жүйесі, тотығу және қышқылдану реакциялары, валенттілік т. б. мәліметтер де физикалық білімдердің терең қалыптасуына мүмкіндіктер береді. Астрономиядағы Бүкіл Әлем жайлы білімдер мен астрономиялық приборлар, құрал-жабдықтар оқушылардың физикадан алған білімдерін шыңдай түседі, дүниеге ғылыми көзқарастарының дұрыс қалыптасуына жағдай жасайды т. с. с. Өз кезегінде физика курсынан алған білімдер де оқушыларға басқа пәндерді меңгеруге көмектеседі.

 

    5 дәріс. Физикаға оқыту әдістері және олардың классификациясы.

    Оқытудың сөздік әдістері: кеңесу, әңгімелеу, лекция. Физика сабақтарында тақтадағы суреттер мен схемаларды, плакаттарды, сызбаларды, графиктерді пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру. Проблемалық оқыту (4 сағ.).

  «Әдіс» деген сөз гректің «metod» деген сөзінен алынған. Мұғалімнің білім беруі, біліктілік пен дағдыны қалыптастыруы және оқушуылардың осыларды меңгеруі әртүрлі әдістермен жүзеге асады.

 

 

2-сурет. Физикаға оқыту әдістерінің классификациясы

  Оқыту әдістері деп оқытушы мен оқушылардың өзара байланысқан іс-әрекетінің тәсілдерін және мұның нәтижесінде оқушылар қажетті теориялық және практикалық дайындыққа ие болуын, саналылық рухында тәрбиеленуін айтады.

  Қазіргі кезде физикаға оқытудың мынандай әдістері пайдаланылады: оқу материалын ауызша баяндау (дәріс, әңгіме - кеңес, әңгімелеу); демонстрациялық тәжірибе (физикалық тәжірибелерді, баспалық және экрандық оқу құрал-жабдықтарын демонстрациялау); лабораториялық тәжірибе (фронталь лабораториялық тәжірибелер, физикалық практикум, үй тәжірибелері); физикалық есептер шығару, жаңа технологиялық әдістер (интерактивті тақтамен өткізілетін сабақтар, интеллектуальды ойындар ретінде өткізілетін сабақтар т. б.); оқу және ғылыми-техникалық әдебиеттермен өздігінен істелінетін жұмыстар. Осы әдістердің барлық түрлерінде, оқушылардың ақыл-ой белсенділігін, оқуға ынта-жігерін, қызығушылығын арттыратын п роблемалық оқыту әдістері ерекше маңызды болып саналады.

  Белгілі бір әдісті таңдап алу оқытудың мақсаттарына, оқу материалының мазмұнына, оның физика курсының жүйесіндегі орынына, оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың дайындық деңгейіне және өмірден алған тәжірибелеріне байланысты жүргізіледі. Сондықтан барлық мектептер, сыныптар үшін жарамды оқытудың жан-жақты тек бір әдісінғана ғана таңдап алуға болмайды. Әдістердің әртүрлілігі ғана оқушылардың физикаға сәтті оқытылуын, сапалы білім алуын қамтамасыз етеді.

  Физикаға сабақ беру үрдісінде оқу жұмыстарын ұйымдастырудың мынандай формалары қолданылады: әртүрлі типті сабақтар, экскурсиялар, үй жұмыстары, консультациялар, оқу және ғылыми конференциялар, семинар сабақтар, факультативтік сабақтар мен оның практикумы және т. б.