Тақырыбы: Шәкерім Құдайбердіұлы поэмалары

Негізгі қаралатын мәселелер:

1. «Қалқаман - Мамыр» дастанындағы билер бейнесі

2. «Ләйлі – Мәжнүн» дастанындағы махаббат трагедиясы

3. «Еңлік - Кебек» дастанындағы ғашықтар бейнесі.

4.«Нартайлақ пен Айсұлу» поэмасындағы қазақтың әлеуметтік тұрмысы

 

Тапсырма:

1. «Қалқаман-Мамыр» поэмасындағы кейіпкерлердің мінез ерекшелігін, ішкі әлемін, ой - өрісін, бүкіл бітім – болмысын ашуға қызмет еткен авторлық мінездеу,монолог пен диалогты теріп жазып, талдаңыз.

2. «Қалқаман мен Мамыр дауы» неден шықты немесе «Көкенай - өз заманының перзенті, мораль сақшысы» төңірегінде пікірталас.

3. «Ләйлі –Мәжнүн» поэмасындағы мистикалық элементтер.

4. «Ләйлі –Мәжнүн» поэмасындағы Ләйлі монологы

5. Қазақ әдебиетіндегі «Еңлік - Кебек» тақырыбы ( «Қазақтардың естерінен кетпей жүрген бір сөз» «Дала уалаяты» газеті, 1982ж. 31-39 сандарында), Мағауия Абайұлының поэмасы (Қ. Мұхаметханов «Абайдың ақын шәкірттері» М. Әуезов «Абай Құнанбаев» А-1995., «Бес арыс» кітабы, М. Мағауин пікірі. А.,1992), Шәкәрім Құдайбердіұлының поэмасы, Мұхтар Әуезовтің «Еңлік-Кебек» трагедиясы., 20 – томдық шығ.жинағы 9-т. төрт актілі, бес суретті

Кейс–стади (с ase-study) әдісі

2

Кейсте қарастырылатын нақты жағдаяттар:

-проблемалық ситуация (мәселелік жағдаят)  бір тақырып немесе бір пәннің мазмұнымен шектелмейді,әдетте ол басқа пәндердің проблемалары мен мәселелерімен тығыз байланыста болады.

-ситуация бірнеше шешілмеген проблема болуы мүмкін, сол себепті де студенттер бір проблеманың шешімін тапқан соң басқа да проблемаларды іздестіріп, оларды талдаудың бағыттарын анықтауы керек.

-студенттер өз шешімдері мен ұсыныстарының дұрыстығын дәледеу үшін өздерінің жеке тәжірибесінен мысалдар келтіруі керек.

-проблемаларды шешудің мүмкін жолдары –кейстің негізінде жатқан оқиға нақты өмірден алынғандықтан,мұнда келтірілген ситуацияның жалғасы өмірде қандай болғандығы сипатталады;

- практикалық маңызы бар бұл ситуация аудиторияда талқылау барысында шығармашылық атмосфера туғызуы керек.Ол барлық студенттерге қызық болып, пікір алмасу мен таластарға әкелуі керек.

- ситуацияны (жағдаят) талқылау арқылы пән немесе тақырып бойынша «студенттер қандай білік,дағды,машықтарды игереді?»деген сұраққа жауап беру.

Практикада кездесетін ситуацияларды екі түрде келтіруге болады:

1.Өмірде болған оқиғалар мен әрекеттердің негізінде;

2.Жасанды ситуациялардың негізінде

Кейс–стади (с ase-study) әдісі үйренушілерге келесідей кәсіби,әдістемелік және коммуникативтік құзырлықтарды қалыптастырады:

-Пән аралық байланыстарын айқындау.

-Көшбасшылыққа ұмтылу

-Қысқа уақыт ішінде жүйеленбеген,ретке келтрілмеген ақпаратты талдау.

-Сыни,конструктивтік,аналитикалық және жүйелі тұрғыдан ойлау.

-Сәттілікке бағыттау,жеңімпаз психологиясын дамыту

-Балама шешімдерді бағалау

-Нақты кәсіби біліктерді игеру.

-Өздері атқарған жұмыстың нәтижелерін жариялау.

-Белгіленген уақыт ішінде ақпараттың жетіспеушілігі мен уақыт тапшылығы жағдайында шешім қабылдау және оның салдарын бағалау.

-Қарым - қатынас дағдылары мен бірлесе жұмыс жасау машықтарын игеру.

Кейс форматы:

1.Мұқаба.Мұнда кейстің атауы,авторы, жазылған жылы келтіріледі.

2.Кіріспе. Басты кейіпкерлер мен оқиғаның болған жері сипатталады.

3.Негізгі бөлім.Мұнда шешімі қажет проблема нақтыланып, оның қиындық туғызатын жерлері келтіріледі, студенттерге сұрақтар қойылып,тапсырмалар ұсынылады.

4. Қорытынды бөлім.

5.Қосымша

 

«Қалқаман-Мамыр» поэмасы (Кейіпкерлері: Көкенай, Әнет баба,

Қалқаман, Мамыр)

Мамыр –ау, айтып тұрсын әлденені,
Шариғат қосады екен немерені.
Қайғы ойлап жаман ырым айта берме,
Алаңсыз сүйген болсаң анық мені.

«Қалқаман-Мамыр» поэмасынан.

 

Проблемалық ситуация (мәселелік жағдаят): Өлең жолындағы «Шариғат қосады екен немерені» деген сөзге деген сіздердің көзқарастарыңыз. Қазақта жеті атаға дейін қыз алыспаған…Екі жасты қатаң жазалаудың астарында не жатыр? Туыс адамдардың үйленуі қазақы салтымызға сай келе ме?

 

Сұрақтар: «Еңлік -Кебек» поэмасы

1. «Еңлік-Кебек» поэмасында қандай тарихи оқиға баяндалады?

2. Матай мен Тобықты арасындағы дау-дамайдың себебі?

3. Поэмада басты кейіпкерлердің (Кебек, Еңлік) бейнесі қалай берілген? -

4. «Еңлік-Кебек» поэмасының болашақ ұрпаққа беретін тәрбиелік мәні қандай?

5. Шәкәрімнің «Еңлік-Кебек» поэмасының кейіпкерлері әрекетінен қандай салт-сана, әдет-ғұрып және қоғамдық-әлеуметтік өмір шындығы көрінеді? –

6. «Еңлік-Кебек» трагедиясын талдау мен байыптаудан туатын тұжырымдар. - 7. Ақынның осы поэманы жазуына не түрткі болды деп ойлайсыз?

8. Кеңгірбайдың: «Сұңқар қалай, тауық қалай» деген жұмбағын шешіңіз. –

9. Әнет бабаның орнында болсаң, сіз не істер едіңіз? Поэманың қалай аяқталғанын қалайсыз? Сіздің  ойыңыз.

 

 «Қалқаман-Мамыр» поэмасы бойынша

1. Шәкәрім Құдайбердіұлы поэманы таныстыру есебінде қандай кіріспе сөзбен ашады?

2. «Қалқаман -Мамыр» поэмасының негізгі идеясы, айтайын деген ойы?

3. Поэмада Мамыр қанша жаста еді және қалай суреттеледі?

4. Қалқаман мен Мамыр ең бірінші рет қай жерде кездесіп, сөйлеседі? 

5. «Қалқаман - Мамыр» поэмасында қандай дәстүр жөнінде айтылады?

6. Неге Мәмбетей жұрты екі жастың қосылуына қарсы болды? -  

7. Мамырды кім өлтіреді және Мамырдың соңғы тілегі? –

8. Қалқаманды өлтірмек болғанда, Баба қарт бітім айтып, қандай шарт қояды?

9. Шарт орындау кезінде Қалқаман қандай атқа отырады және садақ оғы қай жеріне барып тиеді?

10. Поэма соңындағы Қалқаманның іс-әрекеті?

 

 «Ләйлі - Мәжнүн» дастаны бойынша

1. Қайыстың дүниеге келді дегенін естіген әкесінің қуанышы

2.Кішкене сәбилер Қайыс пен Ләйлі бірін-бірі көрмесе жылай бергендіктен кездесіп тұрғанға үйін берген кемпір ұлдың маңдайынан сүйгенде қандай құбылыс болады?

3. Мәжнүннің «Мәнжүн» аталуына қандай жағдай әсер етті?

4. Мәжнүн ақылынан айрылғаннан кейін оны осы ауруынан айықтыру үшін ата-анасы қандай іс-әрекет жасайды?

5. Қайысты әке-шешесі Меккеге апарғандағы Қайыстың Алладан тілегі -  

6. Науфал деген кім?

7.«Ләйлі-Мәжнүн» поэмасындағы Зәйіт деген жігіттің ролі қандай?

8.Зәйіт Мәжнүнді соқыр деп шаһарға алып келгенде, Ләйлі екеуі бірін-бірі көреді. Сонда Ләйлі Мәжнүнге садақа деп не береді?

9. Ләйлінің өлерінде әке-шешесіне айтқан соңғы тілегі.

10.«Ләйлі-Мәжнүн» поэмасы қалай аяқталады?

«Нартайлақ пен Айсұлу» поэмасы бойынша

1. Айсулұдың Ақтасы деп нені айтқан?

2. Балғаның көзі тірісінде Айсұлуды кімге бермек болған? 

3. Айсұлу Нартайлаққа ұзатылып кеткенде Күнсұлудан несін беріп жібереді?

4. Нартайлақ жарақаттанып үңгірде қанша уақыт жатады?

5. Күнсұлу Нартайлаққа Айсұлудың жүзігін беріп тұрған кезде екеуін кім көріп қалды?

6. Айсұлу Нартайлаққа қанша күннен қалмай жетсін дейді?

7. Айсұлудың Ақтасында Нартайлақты қылыштаған кім?

8. Отауда жалғыз жатқан Айсұлудың қамқоршысы кім?

9. Баланың шырылдаған дауысын естіп, отауға ханымның кіріп келгендегі айтқан алғашқы сөзі.

10. Айсұлудың ұл туғанын естіген Балқыбектің соңғы сөзі.

Әдебиеттер: Құдайбердиев Ш. Шығармалар жинағы. Алматы, 1991 ж.

Әбдіғазиев Б. Шәкәрім шығармашылығының дәстүрлік және көркемдік негіздері. Алматы, 2000ж. Сәтбаева Ш. "Шәкәрім Құдайбердиев" Алматы, 1990 ж. Мұхаметқанов Қ. Абайдың ақын шәкірттері I-кітап Алматы,1993ж.

Әбдіғазиев Б. Шәкәрімнің лирикалық шығармалары.Алматы; 1994ж., Мағауин М. Ғасырлар бедері. Алматы,1991ж. Қамзабекұлы Д. Алаш және әдебиет.-Астана: Фолиант, 2002.-474бет. Ізтілеуова С. Шәкерімнің сырлы сөзі. -Алматы: Арыс, 2004.-144бет.