Малайзия мен Қазақстан байланысы

КІРІСПЕ

Малайзия 14 ғасырға дейін Шривиджая империясының құрамына кірген 7 ғасырда пайда болған индуистік мемлекет. 1403 жылы Малайзияның барлық жерлерін біріктірген Малакка корольдігі құрылды. 1511 жылы Малакка Альфонсо де Альбукерктің басшылығындағыпортугалдық әскермен басып алынды. 1641 жылы португалдықтарды голланддықтар ал 1824 жылы голланддықтарды ағылшындар алмастырды. 1914 жылы бүкіл Малайзия Ұлыбританияның қол астында болды. 1941-1945 жылдары Жапониямен жаулап алынған болатын, бірақ соғыстан кейін қайтадан Ұлыбритания протекторатының астына өтті. 1948 жылы құрылған Малайлық Федерация 1956 жылы автономияға және 1957 жылы Ұлыбритания Достастығының құрамында тәуелсіздікке ие болды. 1963 жылы Малайя,Сингапур, Саравак және Сабахтан тұратын Малайзия Федерациясы құрылды. 1965 жылы саяси және экономикалық келіспеушіліктердің салдарынан Сингапур Федерация құрамынан шықты.

Табиғаты.

Малайзия экваторлық белдеуде орналасқан. Батыс аумағын солтүстіктен оңтүстікке қарай таулы белдеу кесіп өтсе, шығысын жағалаулық жазықтық алып жатыр. Климаты оңтүстігінде экваторлық, солтүстігінде субэкваторлық, муссондық. Орташа жылдық температурасы 25 — 28°С. Жауын-шашын мөлшері жылына жағалаулық өңірлерде 2000 — 2500 мм, таулы аймақта 4000 — 5000 мм. Ірі өзендері — Раужанг, Бором, Кинабатонлон. Малайзия жерінің жартысына жуығын мәңгі жасыл ылғалды тропиктік орман алып жатыр. 1990 жылы және 2010 жылдар аралығында Малайзиядағы ормандар алқабының 8,6% немесе 1920000 га алқабы жойылды. Малайзия өз тәуелсіздігін Ұлы Британиядан 1957 жылы алып,1963 жылы өз жағдайын жақсартты. Малайзияның сол кездегі экономикасының көтерілуі ағаштар мен орман турасында,себебі сол уақыттың өзінде Майлайзия пайданы ағаштар, ормандар арқылы тапқан.

Орман көлеміне байланысты Малайзия өзімен көршілес Жаңа Гвинея іспеттес елдерге қарағанда тезірек дамыған.Қазірідің өзінде Малайзия көршілес Индонезиямен бірге биогаздарды өндіретін пальма майларының 85 пайызы өндіретінділігі анықталды және бұл Малайзиядағы ормандардың кесілуіне басты себеп болып табылады. Осы арқылы Малайзия $ 2150000000 USD финанстық пайда тапқан.

 

НЕГІЗГІ БӨЛІМ.

1.1. Мемлекеттік құрылымы.

Билік нысаны – конституциялық монархия. Елдің негізгі заңы – 1957 жылғы Федералдық Конституция. Ел басшысы – Жоғарғы басшы – Янг ди-Пертуан Агонг. Жоғарғы басшы штаттарды басқарушы 9 сұлтанның қатарынан басшылар Кеңесімен кезектесіп 5 жылға сайланады. 4 штаттың Губернаторлары сайлауға қатыспайды. Ел басшысы конституциялық монархқа тән дәстүрлі артықшылықтарды қолданады. Оның Парламентті шақыруға және таратуға құқығы бар (Министрлер кабинетінің ұсынысы бойынша). Сонымен қатар патша қабылданатын заңдарға тыйым салу құқығына ие және де Парламент алдында жыл сайын жолдаумен сөз сөйлейді. 2011 жылдың қарашасынан бері Малайзияның Жоғарғы басшысы Янг ди-Пертуан Агонг ХІІІ -Абдұл Халим Муадзам Шах, 1927 жылдың 28 қарашасында туған, Кедах штатының Сұлтаны. Ол Малайзияның тарихындағы екінші рет тұңғыш сайланған Жоғарғы басшысы. Малайзияның Праламенті екі палатадан тұрады – Сенат және Өкілдер палатасы. Сенат 70 адамнан тұрады. Оның ішінде 44 сенатор Премьер-министрдің ұсынысы бойынша Жоғарғы басшымен тағайындалады, ал қалған 26 сенатор штаттардың заң шығарушы ассамблеяларымен жіберіледі (әр штаттан 2 адам). Тағайындалған сенаторлар жеті жыл бойы қызмет атқарады. 2009 жылдың 7 шілдесінде Сенаттың Президенті болып Дато Вон Фун Менг сайланды. Өкілдер палатасы кеңірек өкілеттіктерге иеленіп 222 депутаттан тұрады. Депутаттар жалпы сайлау құқықтың негізінде бірмандатты өңірлерде 5 жылға сайланады. 2008 жылдың 28 сәуірде Өкілдер палатасының төрағасы болып Тан Сри Пандикар Амин Мулия сайланды. Жалпы сайлау нәтижесінде Өкілдер палатасында басым орын алған партияның жетекшісі Премьер-министр лауазымына тағайындалып Министрлер кабинетін басқарады. 2008 жылдың наурыз айынан бері (2013 жылы қайта сайланған) Малайзияның Премьер-министрі «Біріккен малай ұлттық ұйымы» (БМҰҰ) саяси партиясының төрағасы Наджиб Тун Разак. Малайзияның үкіметінде 22 федералды министрлік бар. Сонымен қатар Премьер-министрдің департаментінде портфельсіз 8 министр қызмет атқарып жүр. Үкімет Премьер-министрден, оның бір орынбасарынан, министрлер мен олардың орынбасарларынан және парламенттік хатшылардан (70 адамнан астам) тұрады. Барлықтар Жоғарғы басшымен тағайындалады.Конституцияға сәйкес, Кабинеттің мүшесі Парламенттің депутаты болуы қажет.

2020-жылы әлемнің ең дамыған елдері қатарына қосылуды мақсат етіп отырған 26 миллион тұрғыны бар Малайзия -көпұлтты мемлекет. Оның ішінде тұрғылықты мекендеушілер – малайлықтар мен оранг-асли 65,1%, қытайлықтар – 26%, үнділер – 7,7%. Халықтың 65 пайызы қалаландырылған аймақтарда өмір сүруде. Өмір ұзақтығының орта шеңі: ер азаматтар – 71,8 жас, әйелазаматтар – 76,3 жас. Малайзиялықтардың діні: мұсылмандар 60%-ды құрайды. Сонымен қатар елде буддистер, даосистер,христиандар тұрады.

Малайзияның қарулы күтері.

Малайзияның қарулы күштерінің тарихы 1933 жылдан, ағылшын колониалды әскері құрамындағы алғаш малай жаяу әскері құрылған Порт-Диксон қаласынан басталды. 1963 жылы Малайзия егемендігін жариялау уақытына таяу елдің қарулы күштерінің саны 22 мың адамды құрады. Әскер өз еркімен жалға алу арқылы жинақталады. Офицерлер АҚШ және Ұлыбританияда әскери мектептерде даярланады. Қазіргі таңда қарулы күштерінің жалпы саны 114 мың адам. Сонымен қатар, жергілікті полиция құрылымдары бар (50 мың адамға жуық). Жаяу әскері 43 мың адамға жуық, олар жаяу бригадалардан, жеке полктерден және арнайы әскерден құралған. Әуе күштері (4 мың адамға жуық), 30 әскери және 60 қосымша ұшақтар мен тік ұшақтардан құралған. Теңіз әскері (3 мың адамға жуық) 45-ке жуық күзет және басқа кемелері бар. Халықаралық әскери-саяси және әлемдік экономикадағы жағдайлардың өзгеруіне байланысты Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің соңғы он жылдағы Азия-тынықмұхиттық аймақтағы процесстерге ықпалы аса күшеюде. Тек аймақтағы емес, сонымен қатар ғаламдық қарқында қауіпсіздікті қамтамасыз етудің жаңа орталығын құрушы ОШАЕА әлемдегі ең табысты ұйымдардың бірі болып саналады.

 

Сыртқы саясаты.

Малайзия әлем елдерінің 120-дан астам елдерімен дипломатиялық қатынас ұстануда. Куала-Лумпурда 100-ден астам мемлекет пен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық миссиялары қызмет жасауда. Малайзияның шетелде жалпы саны 105 болатын дипломатиялық өкілеттіліктері бар. Малайзия – негізгі халықаралық ұйымдардың мүшесі:БҰҰ және оның арнайы органдарының (1998-2000 жж. Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес өкілі болды),ӘСҰ, ӘВФ және Әлемдік Банк, Британ Достығы, дамушы елдер бірлестігінің қатысушысы. Сонымен қатар Америка Құрама Штаттары Малайзияның үлкен сауда әріптесі болып табылады, ал Малайзия АҚШ-тың сыртқы экономикалық байланыстарында 10 орында тұр. 2008 жылы екі ел арасындағы тауарайналымы 43,703 млрд. АҚШ долларын құрады. Сауда-экономикалық ынтымақтастықтың нәтижелі болуының бір көрсеткіші АҚШ пен Малайзияның Еркін сауда туралы келісіміне қол қоюға мүдделлі болуы, бұл жөніндегі келіссөздер 2006 жылдың маусымынан бері жүргізілуде. Бұл бағыттағы белсенділікті күшейту мақсатында 2009 жылдың 14-15 мамырында Малайзия сыртқы істер министрі Датук Анифах Аман АҚШ-қа іссапармен барды. Іссапар кезінде АҚШ мемлекеттік хатшысы Х.Клинтонмен және АҚШ Сенатының Халықаралық істер жөніндегі комитетінің төраға орынбасары Ричард Лугармен кездесулер жүргізілді.

Малайзияның сыртқы саясатындағы маңызды сектор Қытаймен қарым-қатынас болып табылады. Бұл бағыттағы маңызды оқиға 2009 жылдың 2-5 маусымында Малайзия Премьер-министрі Наджиб Тун Разактың ҚХР-на ресми іссапары облды. Бұл іссапар барысында ҚХР Президенті Ху Цзиньтао мен ҚХР Мемлекеттік Кеңесінің төрағасы Вэнь Цзябаомен кездесулер өтті. Тараптар «Қытай-малайзиялық шұғыл ынтымақтастық бойынша біріккен әрекеттер жоспарына», қызметтік және дипломатиялық паспорттармен визасыз бара алу туралы келісімдерге қол қойды. Келісімдер нәтижесі бойынша Малайзия үкіметіның басшысы Н.Разак екі елдің өзара сауда тәжірибесінде толықтай американдық доллардан бас тартып тек қытай юандары мен малайзиялық ринггиттерді пайдалана отырып есептесу туралы жариялады. Малайзияның мұсылман қауымдастығындағы ықпалы күшеюде. Ислам әлемінде ИЫҰ төрағасы (2003-2008 жж.) есебінде басқару орындарында болған кезеңдерінде Куала-Лумпур өзін беделді және экономикалық дамыған ислам мемлекеті ретінде көрсете білді. Малайзия палестиндік мәселені реттеу сауалдарында жоғары саяси белсенділік танытуда. Бұл үрдістің соңғы көрінісі ретінде ел үкіметінің БҰҰҚауіпсіздік Кеңесінде бұрын болмаған арыздары, Израильдің Палестинаға қарсы агрессиясын сынға алатын резолюция қабылдау ультиматумымен шығуы және ИзраильдіңГаза секторына басып кіруін талқылау үшін БҰҰ шұғыл сессиясын шақыруын айтуымызға болады. Малайзия, сондай-ақ БҰҰ арқылы халықаралық бақылаушылар топтарын Газа секторына бағыттау және БҰҰ мирасқорлық күштерін Палестина территориясына енгізу инициаторы болып табылады. Халықаралық өркениет диалогы мен әріптестігінен туындаған сауалдар аса көңіл аударуды талап етіп отыр. Сонымен, 2006 жылдан бері Сыртқы істер министрлігі «Cordoba Initiative» (АҚШ) ықпалды халықаралық үкіметтік емес ұйыммен жыл сайын мұсылман әлемі мен Батыс өзара әрекеттері сауалдарына арналған конференциялар жүргізуде. Бұл форум азаматтық қоғам, дін өкілдері, ғылым, мәдениет, БАҚ өкілдерінің қатысуымен халықаралық конфессиялық және халықаралық өркениет үшін маңызды қадам болып табылады.

Малайзия 1996 жылы Бангкокта құрылған Азия мен Еуропа арасында саясат, экономика, мәдениет және әлеуметтік сала мәселелері бойынша диалогты дамыту бағытында жасалып жатқан жұмыстарға белсенділік танытуда.(«Азия – Европа»саммиті). Малайзиялық дипломатияның обьективті жетістіктеріне қарамастан, соңғы бірнеше жыл сыртқы саясатта кейбір қолайсыз мәселелер туындап отырды. Мәселен, 2008 жылы Малайзия Гаагадағы Халықаралық Сотта Сингапурмен аймақтық мәселе бойынша дауда халық мүдделерін қорғай алмады. Сот дауласуы нәтижесі бойынша Куала-Лумпур Оңтүстік-Қытай теңізіндегі шұғыл маңызды арал Педра Бранкадағы бақылау құқығын жоғалтты. Даулы жердің Малайзии штаты – Джохор маңайында және Малайзия аймақтық суларында болғанына қарамастан. Вердикт қабылдауда судьялар Сингапурдың 130 жыл бойы Малайзия тарапынан наразылықсыз аралдағы теңіз маягын пайдаланғанына сүйенді. Ал Малайзия 100 жылдан астам уақыт бойы Педра Бранкада ешқандай шаруашылық қызметін жүргізуге ынта білдірмеген. АҚШ Мемлекеттік департменті есебінде «2009 жыл бойынша Адам саудасы жөнінде», Малайзия ең төмен, тізімдегі үшінші деңгейдегі назарда болды (2007 ж. Малайзия 2-ші деңгейде болды). Елдер 2000 жылы «Адам саудасының құрбандарын қорғау туралы»(TVPA) АҚШ Заңымен бекітілген стандарттар бойынша жүргізіледі. Минималды стандарттарды сақтау үшін аса күш білдірмеген елдер 3-ші деңгейге жатады. Мұндай баға Америка Құрама Штаттарын бұл мемлекеттерге гуманитарлық және сауда мәселелерінен басқа сауалдарда көмегін тоқтатуға итермелеуі мүмкін. «2-ші деңгейдегі бақылау тізімі» үкіметтері TVPA минималды стандарттарын толықтай сақтамаған, бірақ бұл мәселеге аса күш жұмсайтын елдер үшін арналған. Малайзиялық сыртқы саясатының қосымша қоздырғышы жыл сайынғы 2008 жыл бойынша Малайзиядағы саяси жағдай туралы Халықаралық құқыққорғаушы «Freedom House» ұйымының есебі және демократия, рыногтық экономика және саяси жүйенің дамуы жөніндегі «Bertelsmann-Stiftung» (Германия) фондының мәлімдемесі болып отыр. Жоғарыда айтылған мәлімдемеге сәкес, елдегі саяси реформалар жеткіліксіз, қоғамның этно-діни құрылымымен байланысты мәселелері бар, билік жүйесіндегі коррупцияның болуы аса қауіп туғызуда. 2009 жылы «Freedom House» анықтамасы бойынша «Әлемдегі еркіндік жағдайы - 2008» (Freedom in the World) рейтингіне сәйкес, Малайзия «толықтай емес еркін мемлекеттер» категориясына енді (салыстырмалы түрде, Индонезия «Еркін мемлекеттер» тобына кірді). 2009 жылдың қаңтарынан бастап Малайзия СІМ шұғыл стратегиялық жоспарлау жүйесі енгізілді. 2009-2015 жж. аралығына бекітілген бұл жүйе, институциялық потенциал және сыртқы саяси мекемесінің адамзат қорының дамуы мен нығаюына бағытталған. Аталған мақсаттар қызметкерлерді қазіргі дипломатиядағы тиісті білім мен тәжірибемен қамтамасыз етуді көздейді, атап айтқанда – саяси және экономикалық анализ, кризис басқаруы, экономикалық дипломатия және стратегиялық жоспралау амалдарын зерттеуді қамтиды. Шетел тілдерін меңгеру және келіссөздер жүргізу тәжірибесін арттыру мәселесіне аса назар аударылады. 2009 жылдың сәуір айында Малайзияның Сыртқы істер министрі болып Дато Анифа Аман тағайындалды.

Малайзия экономикасы.

Малайзия – қарқынды дамушы индустриалды-аграрлық мемлекет. 2011 жылы Малайзияның Жалпы Ішкі Өнімі (ЖІӨ) 5,2%-ға өсті, сөйтіп 247,7 млрд. АҚШ долл.құрады. Халықтың Адам басына бұл көрсеткіш 9 575 долл. құрайды (2011 ж.) және аймақтағы ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі болып табылады. ЖІӨ құрылымы келесі түрге бөлінген: ауыл шаруашылығы - 9,7%, өнеркәсіп - 44,6%, қызмет көрсету саласы - 45,7% (2008 ж.). Соңғы жеті жылда елдің алтын валюталық қоры үнемі ұлғайып келді және 2011 жылы 133 млрд. АҚШ долл.құрады. Еңбекке жарамды халықтың саны - 12,7 млн.адам (2011 жылғы мәліметтер бойынша), олардың 13%-ы ауыл шаруашылық саласында, өнеркәсіп саласында - 36%, қызмет көрсету саласында - 51%. ІЖӨ ең үлкен үлесі қызмет көрсету саласына тиесілі, оның басым бөлігі үстеме және бөлшектем сату сауда, сондай-ақ қаржы қызметі; сақтандыру және жылжымайтын мүлік алу. Шетел мемлкеттермен сауда Жұмыссыздық деңгейі 3% пайызды құрайды (2011 жылғы мәліметтер бойынша), үйсіз халықтың саны 5,1% пайызды құрайды. 2008 жылы бюджеттік кіріс 44,32 млрд-қа тең болды, ал бюджеттік шығыс - 55,1 млрд. АҚШ долл. құрады. Тікелей шетелдік инвестициялар ағымы 2008 жылы ІЖӨ 20,7% құрады, ал дағдарыс деңгейі 5,8% пайызды құрайды. Сыртқы қарызы – ІЖӨ 42,7% құрады (2008 ж.). Экономиканың аса қарқынды секторы – өңдеу өнеркәсібі. Ел интегралды жобалардың, кондиционерлердің, радио және телеаппаратура шығарушы әлемдік негізгі елдер қатарына кіреді. Малайзия – АСЕАН елдерінің ішінде өз автомобиль құрылысы бар жалғыз ел. («Протон», «Перодуа», «Наза», «Хайком», «Буфори» сияқты маркалар бар). Өнеркәсіп өндірісі негізінен Кланг өзенінің маңайына шоғырланған. (т.н. «Селикон даласы»), сондай-ақ Пинанг штатында.

 

Малайзия мен Қазақстан байланысы.

Қазақстанмен қарым-қатынасы 1991 жылғы 31 желтоқсанда Малайзияның Қазақстанның тәуелсіздігін мойындағаннан бері басталды. 1992 жылғы 16 наурызда Қазақстан мен Малайзия арасында дипломатиялық қатынастар орнықты. 1996 жылы Куала-Лумпур қаласында Қазақстанның және Алматыда Малайзияның елшіліктері ашылды. 2012 жылдың 17-19 сәуір аралығында Президент Н.Ә.Назарбаевтың Малайзияға ресми сапары болды.1996 жылы Қазақстанға ресми сапармен Малайзияның Премьер-министрі М.Мохамад, 2003 жылы Малайзияның Жоғарғы билеушісі С.Сираджуддин және 2011 жылы Малайзияның Премьер-министрі Дато Сри Наджиб Тун Абдул Разак келді. 2011 жылдың мамыр айында Қазақстанға дипломатиялық қатынас тарихында алғаш рет Малайзияның Сыртқы істер министрі Анифа Аман, маусымда Малайзияның Премьер-министрі Дато Сри Наджиб Тун Абдул Разак және бұрынғы Премьер-министрі А.Бадауи келіп кетті. Аталған сапар барысында Малайзияның Премьер-министрі Н.Разак Дүниежүзілік ислам экономикалық форумына қатысты.Туризмді дамыту мақсатында Малайзия Қазақстан азаматтарына біржақты негізде 30 күнге дейін визасыз режим енгізді. «Эйр Астана» әуекомпаниясы Алматы мен Куала-Лумпур арасында аптасына тікелей үш рейс жасайды.Малайзияда 2 мыңнан астам қазақстандық студент білім алуда (2011). Оның көпшілігі экономика және ақпараттық-технологиялар мамандықтары бойынша оқиды.

Малайзияда 2010 жылы қазақстандық студенттер Ассоциациясы құрылған.