Шөгыльдә уйнала торган дидактик уеннар

Рекомендации дидактических игр для тематического закрепления знаний татарского языка.

 

Авазлар

 

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1.Дөрес әйт   2.Нәрсә ничек кычкыра 3. Пионинада уйныйбыз	1. Таблицадагы рәсем исемнәрен әйтү (билгеле бер аваз) 2. Тел күнегүләрен кабатлау 3. Бармаклар белән өстәлгә сугып җырлау (лә-лә-лә, ла-ла-ла).
Зурлар төркеме	1. Сүз уйлау   2. Исем уйлау     3. Әйтеп бетер	1. Татар теленә хас булган авазларны өйрәнгәндә уйнала. Мәсәлән: ә авазы - әни, әти, әби, һ.б. 2. Аерым авазларны өйрәнгәндә уйнала. А-ава-зына башланган кеше исемнәрен. Ә авазына башланган татар исемнәрен әйтү 3. Сүзнең беренче иҗеге әйтелә, ә бала сүзне әйтеп бетерә.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Сүз төзе   2. Кем күбрәк белә     3. Авазлы шакмак	1. Төрле авазлар әйтелә, балалар сүз төзеп әйтәләр 2. Ике төркем уйный. 1 төркем кызлар исемнәрен 2 төркем малайлар исемнәрен әйтә. Исемнәр татарча булуы шарт. 3. Татар теленә хас 6 хәреф, шакмакның һәр ягына ябыштырылган, шакмак борыла, аваз дөрес итеп әйтелә.

 

 

Төсләр.

 

 

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Светофор 2. Кояшкай 3. Чәчәк   4. Чәчәкләр, күбәләкләр   5. Үз төсен тап	1. Төсләр әйтелә, төскә карап хәрәкәт ясала 2. Катыркадан кояш рәсеме киселә. Кояш йөзенә нурларын беркетү (сары төс) 3. Төрле төстәге чәчәкләр таратыла, һәр бала чәчәк төсен әйтә. 4. Чәчәкләр идәнгә,ә күбәләкләр балаларга таратыла. “Чәчәкләргә куныгыз,” – дигәч, балалар күбәләкләрне чәчәкләргә куялар. Төсләрен әйтәләр. 5. Яшелчә һәм җиләк - җимеш формалары кисеп алына Балалар кирәкле төсне табып, форма астына тыгалар.
Зурлар төркеме	1. Светофор 2. Үз төсен тап 3. Машаның сарафаны нинди төстә	1. Төсләргә карап, үзләре хәрәкәт ясыйлар. 2. Төсләр һәм җиләк - җимеш әйтелә. 3. Тулы җавап белән һәр төс әйтелә.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	Акыллы шакмак     “Кибет”     3. Парын тап	1. Шакмакка (Һәр кырыена) геометрик форма (төрле төстәге) ябыштырылган. Шакмакның формасын һәм аның төсе әйтелә. 2. Һәр баладагы курчакның күлмәгенә пар итеп тасма алырга кушыла. Дөрес сорау мәҗбүри. 3. Төрле төстәге кәгазьдән геометрик фигуралар өстәлдә ята. Парын табу.

 

Уенчыклар.

 

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Поезд     2. Серле тартма   3. Шаян шакмак   4. Дөрес әйт   5. Нәрсә юк	1. Вагондагы уенчык исемнәрен дөрес әйтү. Бу нәрсә соравына җавап бирү. Күп, аз сүзләрен ныгыту. 2. Уенчык исеме, төсе әйтелә. (Һәр бала уенчыкны үзе ала). 3. Шакмак кырыйларына ябыштырган рәсем исемнәрен дөрес әйтү 4. Уенчык рәсемнәре таратыла, исемнәрен әйтү. 5. Өстәлдә тезеп куелган уенчыкларны башта исемнәрен әйтү, соңнан күзне йому (тәрбияче ала 1 уенчыкны яшерә) күзне ачкач, нәрсә юклыкны күрү, әйтү. Курчак юк.
Зурлар төркеме	1. Нәрсә артык   2. “Поезд”	1. Уенчыклар белән бергә уенчык булмаган әйберне кую. Нәрсә артык соравына җавап бирү 2. – лар, ләр, нар, нәр суффиксын кушу (вагонда куяннар).
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Нәрсә артык   2. Тылсымлы таяк	1. Йомшак яки каты уенчыклар (бу сүзләрне ныгыту). 2. Тәрбияче “сихирли” – бала уенчыкка әйләнә. Нишли?” соравына җавап бирә. “Мин, туп. Туп сикерә.”

 

 

 

Яшелчәләр.

 

 

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Күңелле сәгать     2. Түтәлдә   3. Серле кәрҗин   4. Нәрсә юкка чыкты	1. Саннар урынына яшелчә рәсемнәре. Тәрбияче сәгать угын бер рәсемгә юнәлтә. Балалар “түтәлгә” яшелчә утырталар. Исемен әйтәләр. Саныйлар, төсен әйтәләр. 3. Бу нәрсә? Соравына җавап бирү. (муляжлар). 4. Игътибарлыкны булдыру, исемен атау. Кәбестә юк.
Зурлар төркеме	1. Күңелле сәгать 2. Түтәлдә   3. Серле кәрҗин 4. Яшелчә бакчасында нәрсәләр үсә	1. …Кайда үсүен, тәмен әйтү. 2. Түтәл сүзен сөйләмгә кертү. Кайда үсә? соравына җавап бирү. Түтәлдә үсә. 3. Исеме, төсе, тәме, кайда үсүе әйтелә. 4. Балалар чүгәләп утыралар. Һәр бала ниндидер яшелчәгә әйләнә. Тәрбияче килеп кулы белән кагыла һәм сорый “Син нинди яшелчә,” – дип “Мин кыяр” һ.б. Тәрбияче һәммәсеннән дә сорый “Балалар бер әйтелгәнне кабатламаска тиешләр.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Күңелле сәгать   2. Түтәлдә 3. Серле кәрҗин 4. Яшелчә бакчасында нәрсәләр үсә	1. Белгәннәрен сөйләү. Формасын билгеләү. 2. Яшелчә утыртыла. Характиристика бирелә. 3. Яшелчә турында сөйләү. 4. “Яшелчәгә” өстәмә сораулар бирелергә мөмкин. Син нинди төстә? Нинди формада. Кайда үсәсең? Тәмең нинди?

 

 

Җиләк – җимеш

 

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Серле кәрҗин   2.Нәрсә юкка чыкты 3. Ул нинди? 4. Зур – кечкенә	1. Бу нәрсә? Соравына җавап бирү. Төсен әйтү. (муляжлар, рәсемнәр). 2. Дөрес әйтү, игътибарлыкны арттыру, санау. 3. Төсен, тәмен ачыклау. Тәмле сүзен дөрес әйтү. 4. Чагыштырып, зур – кечкенә сүзләрен дөрес куллану.
Зурлар төркеме	1. Серле кәрҗин   2.Нәрсә юкка чыкты 3. Ул нинди? 4. Дөрес сайлап ал. 5. Агачта, куакта, түтәлдә	1. Исемен, төсен, тәмен әйтү 2. Юк сүзен активлаштыру 3. Мы, ме кушымчасын кушып әйтүне аңлау, дөрес җавап бирү. Зурмы? Әйе, зур. 4. Лар, ләр, нар, нәр кушымчаларын файдалана белү. 5.Катыркадан агач, куак, түтәл формалары ясалган. Аларга беркетелгән анда үсүче үсемлек. Балалар карап әйтәләр. “Агачта алма үсә”.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Агачта, куакта, түтәлдә.	1. I. Карап әйтү II. үсемлекләр юк, күрсәтелмәген Сорау - әфлисун кайда үсә / балалар әйтәләр. Агачта үсә. Кәбестә кайда үсә / балалар беркетәләр. Түтәлдә үсә.

 

Гаилə.

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. “Бармак”   2. “Телевизор”   5. “Ак чәчәк”	1. Һәр бармак күрсәтелә, гаилә әгъзаларының атамалары әйтелә. 2.Бу кем соравына җавап бирү (әби, бабай, әти, әни) 5. Һәр таҗ үзәктән чыгарыла, гаилә әгъзалары әйтелә.
Зурлар төркеме	1. “Бармак”.   2. “Телевизор ” 3. “Синдә кем бар” 4. Гаилә агачы.   5. “Ак чәчәк”	1. Һәр гаилә атамасы һәм нишли? соравына җавап бирелә. Бу әби. Әби, бәйли. 2. Апа, абый сүзләре өстәлә. 3.Балаларга рәсем өләшелә. Сорау – Синдә кем бар? Миндә, әби бар. 4.Кәгазьдән оригами ысулы белән агач ясала. Ботакларына яфраклар эленә. Һәр яфракның асты өлешенә гаилә әъзасы рәсеме ябыштырыла. Чакырылган бала яфракны “өзеп” ала. Яфракны әйләндереп карап, кем рәсеме икәнлеген әйтә. Бу әби. һ.б. 5. Кем? Нәрсә әшли? (чәчәк таҗы астында рәсемнәр)
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Телевизор 2. “Синдә кем бар”   3. Гаилә агачы     4. “Ак чәчәк	1. Эне, сеңле сүзләре өстәлә. Гаилә турында хикәя төзү. 2. Сораулар үзгәртелә! Бу апамы? Юк бу абый. 3. Иң карт кешеләрдән ябышып (аскы ботак) өскә кадәр әйтеп бару. Һәр ботакта яфраклар астында рәсем. Күрсәтелә, әйтелә. 4. Кем? Нәрсә әшли.

Кеше әгъзалары

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Күрсәт әле үскәнем   2. Дөрес әйт.   3.Дөрес күрсәт.   4. Буратино хата ясаган	1. Тәрбияче соравына җавап бирү, әгъзаны әйтү, күрсәтү. 2. Кеше әгъзаларының дөрес әйтелешен кабатлау. 3. Уен түгәрәктә үткәрелә. Тәрбияче үзенең башын күрсәтә, балалар күрсәтәләр. Шаярып, бутап күрсәтә. Балалар ияреп ялгыш күрсәтсәләр, аңа “җәза” бирелә. 4. Буратино, бу рәсемдә, нәрсә ясарга оныткан?
Зурлар төркеме	1. Күрсәт әле үскәнем 2. Дөрес әйт.   3.Дөрес күрсәт. 4. Буратино хата ясаган 5. Күз, колак, борын	1. Тәрбияче соравына тулы җавап бирү, 2. Бала үзе турында сөйли – Минем башым бар. 3. Уенның тизлеге арта. 4. Балалар үзләре хатаны төзәтәләр. 5. Тәрбияче сүзләрне әйтү тизлеген һәм эзлеклелеген үзгәрткәндә балалар ялгышмаска тиешлар. Тәрбиячә бутап әйтергә мөмкин.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Күрсәт әле үскәнем 2. Дөрес әйт. 3.Дөрес күрсәт. 4.Буратино хата ясаган 5. Күз, колак, борын	1. Балалар үзләре уйныйлар. 2.Бала үзе турында сөйли. Бала сорау куя – Синең кулың кая? Кулыңны күрсәт. Бала кулын күрсәтә. 4.Бала үзе хатаны төзәтә. 5. Уенны балалар үзләре уйныйлар.

 

Киемнәр

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Исемен әйтсәң, сиңа бирәм. 2. Дөрес сайлап ал. 3. Парын тап.   4. Курчакны киендер.	1. Киемнәрнең исемен дөрес әйтү?   2. Рәсемнәр арасыннан киемнәрне сайлап алу. 3. Төрле төстәге, төрле бизәкле киемнәрне табу. 4. Курчакны киендерү. Исемнәрен дөрес әйтү
Зурлар төркеме	1. Кибет уены. 2. Ателье.	1. Уен барышында дөрес сорап алу. 2. Балалар кәгазьдә төсле каләмнәр белән төрле курчак киемнәрен ясыйлар, исемнәрен әйтәләр
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Йомыш үтәү. 2. Кайда, нәрсә.     3. Курчакны киендер.	1.Ал, сал, ки - фигыльләрен кулланырга өйрәнү 2. Тәрбияче киемнәрне төрле урыннарга куя. Балалар берәмләп чыгып киемне алып, исемен һәм кайда ятканлыгын әйтәләр. (кияргә дә мөмкин). 3. Тәрбияче курчак формасы контуры бирә, балалар матур киемнәр ясыйлар

Урман, кыргый хайваннар.

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Күңелле сәгать. 2. Күрсәтәм, әйт. 3. Дөрес сайлап ал	1. Стрелка күрсәткән хайван исемен әйтү. 2. Хайван күрсәтелә, исемен бала әйтә. 3. Төрле рәсемнәр арасыннан, кыргый хайван рәсемнәрен сайлап алу. Исемен дөрес әйтү
Зурлар төркеме	1.Чәчәк җыю   2.Нәрсә, кайда.   3.Койрыгы буенча бел.	1. Идәнгә чәчәкләр чәчелә, балалар алалар, исемнәрен, төсен, кайда үсүен әйтәләр. 2. Һәр рәсем алына андагы хайван исеме, кайда яшәве әйтелә. Урман – сүзен ныгыту. 3. Бала койрыгы буенча хайван исемен әйтергә тиеш. Бу төлке коерыгы. Коерык сүзен ныгыту.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Үз агачыңны тап.   2.Агачлар, куаклар, чәчәкләр.   3.Урман. 4. Син беләсеңме.	1. Яфраклар өләшелә. Һәр бала үз агачын таба, яфракны шул агачка куя. 2. Агач дигәч – агач исемнәрен, куак дигәч куак исемнәрен, чәчәк дигәч – чәчәк исем нәрен әйтү. 3.Урман турында сөйләү. 4. Нинди әкиятләрдә кыргый хайваннар турында сөйләнә (тат.х. әкиятләре, татар язучылары әкиятләре).

Йорт хайваннары, кошлары

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Исемен әйтсәң, бирәм. 2. Хайваннарны чакыру.     3. Күңелле сәгать. 4. Биредә нәрсә юк.   5. Чылбыр.	1. Бала исемен дөрес итеп әйтергә тиеш. 2.Балалар тиешле авазларны әйтеп хайванны чакыралар, дөрес аваз әйтелсә, хайван “чыга” – күрсәтелә. 3. Хайван исемен дөрес әйтү. 4. Хайваннар тезелеп куела, күрсәтелә. Тәрбияче бер хайванны яшерә. Балалар югалган хайванның исемен әйтәләр, юк сүзен өстиләр. Кәҗә юк. 5. Балалар түгәрәккә басалар. Бер бала кәҗә дисә, хор белән күплеген әйтәләр. Кәҗәләр.
Зурлар төркеме	1. Минем сөйләвем буенча тап. 2. Әбинең нинди хайваннары бар.	1. Һәр хайванның нинди файда китерүе турында әйтелә. Бала үзе төшенә һәм исемен әйтә, киресенчә дә эшләп була. 2. Хайваннар исеме белән грамматик конструкция төзү
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Телевизор. 2. Парлы рәсем.	1. Телевизордагы рәсем буенча сөйләү. 2. Балаларга йорт хайваннары балалары рәсемнәре таратыла. Тәрбияче йорт хайванын күрсәтә. Кемдә аның баласы рәсеме, шул бала, рәсемне китерә (әйтә).

 

Ашамлыклар, савыт – саба.

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	Серле ашъяулык.   2. Тәме буенча бел.   3.Син нәрсә яратасың.	1.Ашьяулыкта төрле ризык. Һәр ризык күрсәтелә, дөрес итеп исеме әйтелә. 2.Күзләрне йомарга кушу, бала авызына ризык каптыру. Бала чәйнәп йоткач, тәме буенча исемен әйтә. 3. Бала үзенең яраткан ризыгын әйтә. Яратам – сүзе ныгытыла.
Зурлар төркеме	1. Ашамлыклар кибете. 2.Татар халык ашлары.   3.Парын тап.	1.Бала ашамлыкны дөрес сорап алырга тиеш. 2. Бала рәсемә (муляжга) карап ашамлыкны дөрес әйтергә тиеш. 3. Бала чынаякны ала, тәлинкәсен таба, исемен, төсен әйтә.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Лото.	1. 6 шакмакка бүленгән таблица. Һәр шакмакта – төрле савыт-саба. Шул ук рәсемнәр төшерелгән 6 кечкенә карточка. Тәрбияче кулында зур таблица, балаларда кечкенә карточкалар. I вариант – Тәлинкә кемдә? II вариант – Ашны нәрсәдә пешерәләр?

Нишли? Соравын ныгыту.

Төркем исеме	Уен исеме	Уен кагыйдәсе
Уртанчылар төркеме	1. Рәсем ни сөйли.   2. Шаян шакмак.	1. Рәсемгә карап андагы кешенең ни әшләвен әйтү. Фигыльне дөрес куллану (4-5 сүз). 2. Шакмак кырыйларына рәсемнәр ябыштырылган, шакмакны әйләндерәсең рәсемдәге кешенең ни эшләвен сорыйсың. Малай нишли? (Малай уйный).
Зурлар төркеме	1. Рәсем ни сөйли. 2. Ромашка.	1. Рәсем тактага эленә яки куела (курчак театры курчакларын кулланырга мөмкин) (мәсәлән әби) Нишли? соравы куела. 2.Бала һәр таҗын ала һәм әбинең нишләвен әйтә. Әби бәйли. Әби утыра. Әби йоклый һ.б.
Мәктәпкә хәзерлек төркеме	1. Моның белән нишлибез. 2. Балалар бакчасында нишлибез.	1. Әйбер күрсәтелә, балалар фигыльләрне әйтәләр (Кашык белән ашыйм). Белән – бәйлеге ныгытыла. 2. Балалар түгәрәктә. Бер бала уртага баса аның кулында тасма. Ул түгәрәк өчендә әйләнә, берәрсенең җилкәсенә тасманы куя. Аңа – “Син бакчада нишлисең”, дигән сорау бирә. Тасма салынган бала: “Мин йоклыйм”, дип җавап бирә. һ.б.

 

 

Пояснительная записка.

Республика Татарстан – один из многонациональных регионов Российской Федерации. В Законе Республики Татарстан «Об образовании» четко определена необходимость обеспечения гуманистического, развивающего, народно-национального характера образования, связь воспитания и обучения с жизнью и национальными культурными традициями.

Данное приложение (региональный компонент) составлено с учетом национальных и региональных особенностей Республики Татарстан, который предусматривает следующие направления деятельности:

· Приобщение к истокам национальной культуры народов, населяющих Республику Татарстан. Предоставление каждому ребенку возможность обучения и воспитания на родном языке, формирование у детей основ нравственности на лучших образцах национальной культуры, народных традициях и обычаях.

· Создание благоприятных условий для воспитания толерантной личности – привития любви и уважения к людям другой национальности, к их культурным ценностям.

· Ознакомление с природой родного края, формирование экологической культуры.

· Ознакомление детей с особенностями жизни и быта народов, населяющих Республику Татарстан, праздниками, событиями общественной жизни республики, символиками РТ и РФ, памятниками архитектуры, декоративно-прикладным искусством.