Кремльдің құрылысы XV ғасырдың 70-ші жылдарында басталады

 

· Кремльдің бірінші ағаштан жасалған қабырғалары 1156 жылы салынған.

· 1339-1340 жж. Иван кезінде кремльдің шекарасы бірталай алақандай болган және қабырғалар кейін күйіп-жанған емен бөренелерден жасалған.

· 1367-1368 жылы Иван Қалита немересінде - князь Дмитрий Иванович(Донском) кезінде ақтасты қабырғалар мен кремльдің бірнеше мұнаралары салынды. 1464-1466 жж. сәулеткер Ермолин арқасында қабырғалар сырттай біршама жаңартылды. Ак балшықты болғандықтан олар да бізге дейін жетпеді, тек қана ішкі бутау мен негіздің бөлігі ғана қалды.

 

78 сурет - Иване III кезіндегі кремльдің құрылыс жоспары.

· Иване III кезінде бірқатар ғибадат және азамат ғимараттың құрылысымен жаңа үшінші біздің заманымызға дейін жеткен Кремльдің қабырғалары мен мұнарасының құрылысы басталды. (78-сур).

Кремльдің кірпіштен кұрылған қабырғаларының ақтасты цокольдері, буталған жұмыртас және тастың ақбалшық ашпадан жасалған ішкі мылқау доға күйіндегі усті жаугер алаң тәрізді келеді. Қабырғаның бітісінің әу бастан екітөбешікті тіс, "қарлығаштың құйрықтары" болып табылды.тіссіз қабырғаның биіктігі 5 тен 17м ге дейін жуандығы – 3 тен 6 м ге дейін. Алға шығып тұрған мұнаралар қабырғаларды "бақылады": неғұрлым қауіп жерде мұнаралар тығыз тұрады, бас-басы мұнара-бекініс, іштерінде жиынтық және ағаштың алақшындары ярустарға бөлінген. Мұнараларда саймандар үшін амбразуралар болған, ал қабырғаларда – атқыштарға арналған. Алды шолу үшін мұнаралардың бұрыштарында домалақ және көпқырлы болды, ал кезеңдік - тіктөртбұрыштармен. Кремльдің көлемі -27,5 га, ал мұнаралар мен қабырғалардың ұзақтығы – 2235м. Небәрі Кремльде 20 мұнара – 19 ы қабырғаның бойымен және Кутафья – көлемді.

Ғимараттың кейбір тастан салынған сарайдың құрылысына италиялық сәулетшілер Марк Фрязин(бұрын атауы Руффо) және Антонио Солари қатысқан. Осыған қарамастан сол, патшалардың бір мезгілде кешен ескі орыс архитектуралықтың жөн-жоралғыларын сақтайды. түрлі-түрлі бір мезгілде топ асимметриялық төбелер, жарым-жарты бас тастың қаланған, арасында өткел және ойылғылармен тоқулы, халықтың ағаштан жасалған архитектуралқының ұстанымдарына бер- болып салынған. Күркелі жабындылар және бөшкелермен, боялған албар және қызыл кыреберіс үлкен Палата асқақтаған, Шіркеу ауданға деген асқақ жұрт алдында сөйле. Оның жай геометриялық пішіндерін көркемдік көпжоспарлық хороммен қырылыстары ашылды, ал оның жиырмаметрлік биіктігі Успенск жиылыспен салыстырымды шыдады. Ресми, салтанатты көріністі орыс патшаның тақты қонақ бөлмесіне де терезенің симметриялы жайлауы және әдемі қаптырма қырлы плитамен ақ ізбестастан сомдады, нешінші палатаға - Грановитая атауды алып берді.

Грановитая Палата(1487-1491 жж.) М. Фрязи-на және Соларин А. қатысуымен қаланды. Алайда ол тек кейбір сәулетшілік-декоративтік бөлшектерде ғана қамтылған. Палатаның жоспары және тіпті оның пропорцияларының орыстардың дәстүрінде.

Жаңа Алевиз (1505-1509 гг.) бес жыл ішінде Періштелік жиылысты салды.

Ордер жүйесінде жолға қойған, Періштелік жиылыстың қасбеттері қайта тірілткен заманының екіқабатты палаццосын ескертеді.Қабырға пилястрамен және кенерлермен екі ярусқа ажыратылған. Қабыршақтармен, неке қиған кенермен және жез жарты дөңгеленген декоративтік бітістің мінезін иемд- енді. Періштелік жиылыстың қасбеті қабаттардың мүшелеуінің жүйесі оның ішкі аясының құрылымына сәуле түспейді. Қабылданған ордерлік жүйе крест-күмбездің храмының ығына әртүрлі адыммен азғантай келіс-іледі. Шығармашылық жеке принци-пі ордер жүйесі және оларға Періштелік жиылыстың ұнап қалған декоративтік бөлшектерін пайдалана, пилястраның көмегімен және сәнмаңдайшалардың қабаттағы ярустарға қасбеттің мүше- леуінің жалған әдісін ғибадаттың ғимараттары үшін іске аспаған орыс шеберлер мінезді.

XVI ғ. басында, Москва еуропалық мемлекеттердің арасында үлгілі орын алғанда, ал шіркеу ауданның ансамбльсы тіпті бүктетілгенде, Алевизу жаңа ұстанбаптын владимиро-суздальттың архитектуралқының пішіндерін рұқсат етеді. Осы жылжулар көркем ойда шықты.

XV ғ. соңы адағы шығармашылық ізденістің күрделі кезі, бұрыңғы алды табысының тірілткен және мезгілдес жаңа лептің заманы болып табылады. Монгол-татар тепкінің әскери және құрылыстық техникасының облысында жіберіп қойған жылдарды тез арада жетіп алу үшін қатайған мемлекет шет елдің жерлікті мамандарын тарта бостайды.

 

Мәскеулік Кремльдің жойқын ансамбльсының құрылысы, құрылыстың ғаламат көлемдері, градоқұрылысы және фортификациялық жұмыстар, және кесек-кесек азамат және ғибадат ғимараттың ғимараты, жақсы мектеппен ортақ орыс сәулетінің және кәсіби құрылыстық кадрдың негізін жаралғаны үшін қызмет етті.

Мәскеулік кремль және оның архитектуралық туындылары Орыс державаның түртіндісі болады. ауыр ажырғысын жіберген, құрылыстық өнердің мезгілдес ілгері мысалдарымен абзал елікте. XVI ғ. басында деген аяқталған Кремльдің қорғаны, тұңғыш рет қыштан орындалған, оны тек Мәскеудің композициялық және идеялық көркем орталығына айналдыр-ған, өзінің техникалық сапаларына беріспеген батысшыл Европаның алды фортификациялық ғимараттарына асқар бекіністі. Атайман тісті қабырғалар тесіктер мен мылтық және зеңбіректер үшін, салмақілгіштер атудың құзырлығы үшін бейімдемемен және құпияндармен, жауыз мұнаралар кежеуілдің шындары, жабулы аласалау ағаштың шатыртлары, зәулім асқар жағаның қорғандары бақыр түсетін ауа тартқыштармен, берік еменнің қақпаларының және арнаулы бұрманың атқыштары (1485 дан 1495 ж. дейін) италиялық сәулеткер және барлық Аристотель Фиора-Ванти қатысуымен арада он жыл аралығында болды.

Кейінгі жылдар, 1516 ж. дейін ең күрделі гидротехникалық ғимараттың құрылысына дегені кеткен, 36м енмен, Қызыл ауданның арнаулы тоғанның және тоғандардың қамсыздандыру тарапы арқылы - толым сумен зор болды.

Кремльдің тасты зәңгері айбарлы ағаштың құрылысынан асқақтады, Мәскеу-өзенінің суларымен қоршалған сазбалшық және олар біріктіретін арнасы.

Шынжырлы өркешті көпірлер және бір тас оқшау тұрған атқыштар мен кутафьей қаланың ядросын көшелермен байланыстырды, Кремльге келетіндер.

Көпір және Троицктың қақпасының монументалді атқыштарына дейін біздің күндеріміздің тірі қалған, айырылып, ақиқат, жаугер тістерді, XVII ғ. тәжді түрінде декоративтік бітіспен ауыстырылған болды.

1493 және 1495 жж. Кремльдің менмендігі және оның градоқұрылыстық рөлі орталығы қабылданған ана жылдарды айрықша өткір жарлықтар арқылы сырылған, 200м астам, телімдердің кеңнің Мәскеум-өзені сол арқылы құр-ылымның айналасында Кремль қабырғалардың және тазаланған тарап-ынан сазбалшықтанбаған.

Троице - Сергиев (1540-1550 жж.), Борисо­глебский (1545 ж.), Иосифо-Волоколамский (1543—1566 жж.), Псково-Печор-ский (1553—1565 жж.) тастың қабырғаларының жөндейді, және тағы басқа көптеген монастырьлар.

Озық қорғанның жүйесі Мәскеудің айналасында да жақсарады. Топырақ қаланың шектерінен тыс басты жолдың ығы үшін қалайды, соның өзіне толықтауышты тарапынан татарлардың "ауруы ұстауы", Донской және Новодевичии монастырьлері, оңтүстік-батыс меженің ығын қуаттандырды.

Монастырдің (1360 ж. құрылды) жартысақинасы Спасо - Андроников монастырімен басталған нешіншіде Владимирдың жолын қорғады, Новоспасский (1462 ж. құрылды) жолды төменгі Новгородқа бақыла-ды; Симонов (1379 ж. құрылды) алапты Мәскеу-өзені қалқалады; Данилов (1272 ж. құрылған) Серпухов жақтан келіп қалушыларды күзетті; Донской (1592 ж. құрылған) Калужский жолды қарады, ал Новодевичий (1524 ж. құрылған) жолдарды Литвадан қорғады. Батысшыл мемлекеттің әскери техникасын татарларға қарап салыстырғанда күштілеу екенін ескерсек, Новодевичий монастырі тастың қабырғаларын бізге дейінгі соңғы XVII ғ. одағының қайта құрылыс арада жөндейді.

Монастырьдың керемет архитектуралық ансамбльдері, арада көпте өзінің алғашқы көрінісін сақтаған, тамашаны туралы ескіорыс қалаларда оның ерекшелігінің және өздігінен байқалады.

Ескіорыс қалалары құрылысы ауланың мінезін тасыған үлгісімен ажыратылады. Тығыз жұмық тұтас құрылған көшелердің орнына, жоғарға созылатын, типті батысшыл еуропа жерлері үшін ғасырлық емес, Орыс мемлекетінің қалаларында көшелер кеңірек болды, ал хором құрылымы " ауланы ортасына" қойылды. Сол себептен орыс қалаларын еуропалықпен салыстырғанда неғұрлым аумақтары үш-төрт есе үлкен болды.

Мемлекеттік орыс үкіметке меншік қалалық жерлерге градоқұрылыс іс-шараларын оңайырақ жасауға болды. Мәскеуде 1585 ж. жарлығымен көшенің ені бекітілген: басты – 24 м, қосалқы – 12 м. Басты көшенің мағынасы оның тындырымды ағаштармен кеспелтекпен немесе бөренелермен және тастың құрылысы үлкен санымен атап өтілді. Арада елесте шырқаған қала Кремльдің биік тас немесе ағаш ғимараттары және тығыз құрылыстары, еш сырттың аудандарында үстем болды.

Ең ашық заманның идеялы ниет-мақсаттары шағылысты тастың ғибадаттың архитектурасында тапты, сол кездегі басты рөлді ойнаған. Русьтің құдыретті орталықтандырылған мемлекетке айналған және осы үлесте саяси абыздың жоғалтқаны князьдерге байланысты, патшаның қаласының өсуі және қоныстану халықтың аумақтауы ғибадаттың ғимаратының тапсырыс иесінің құрамын өзгертті. қоныстау қоғамдық рөлінің нығаюы XVI ғ. таратуға ара жұмық тастың кірісін шіркеу ілесін тигізеді, приходтыктардың ақы-пұлдардарына құрылған және жиі олардың жарқылдақ көмегімен. Тастың храмдарын, ескі ағаштан жасалып орнын ауыстырған, халықтың архитектуралық мінез сипаттарын жұта, оның көркемінің және тату ашына-жайлықты.

Бірақ ең жаңашыл бағыт XVI ғ. тастың архитектурсы. Тіркеу тәрізді күркелі храмдарды ұсынады. Оның біті ұлттық сананың өрлеуімен тоқулы, күштің және ұлттың намысының образды шағылысымен, шығарған шет жерліктің тепкісінің ажырғысын, нақсүйерлер халықтың ағаштан күркелі құрылысы, өжет I аспанға шықан аспандап, жеңіске сендірген идеялары, тас храмының бецнесімен шықты. Үлгілі, не күркелі шіркеудің көпшілігі мемо-риал мінезді тасыды және маңызды мемлекеттік оқиғалармен тоқулы болды.

Треу пішінди тастан жасалған шіркеудің пайда болғаны, басыбайлы архитектуралықтың дамуымен және құрылыстық істің табыстарымен түсіндіріледі. Атайман басыбайлы мұнара, биік кежеуілдің төбелері, Треу пішінди қоңырауханалар техникалық базаны құрылым шатырлар үшін таста әзірленген.

Және 1532 ж. Мәскеу-өзеннің биік жағасындағы патшалық Коломенск ауылында озгеше храм қаланады. Терассаның бас құрылуындағы пішініндегі қосылым тәрізді көлемі сегіз жікті шаршыға ауысатын, шатырмен бітеді. Көлемді құрылыстың мінезі, бөлек-бөлек бұрыштардың астында "сұлап жатқан" кіреберістер ағаштың көне жөн-жоралғыларымен тоқулы. Сабақтас халықтың ағаштан жасалған құрылымдары замандастар-мен байқалған. Дәстерлеу шіркеуі ағаштың үстен салынған ісіне, жиналым жазушы айрықша белгілеген. Осы храмда шеберлер православиалік канонизировандырылған шіркеудің аса үлгілерімен санаулы. Олар - христиан ғибадатындағы ғимаратының ең басты бөлігі, апсидтің өзін жасамайды.

Барлығы центриялыққа биіктіктелген композицияға бағынушы. Храм-ының өзінің шамалы аздаған бөлмесінің ауданы (8,5 X 8,5м) 60 м-ден асырған, биіктігіне қарасақ, осы ғимараты жаратқан адамның үлкен улес қосқаны, айрықша идеялы-көркем мақсатпен жеткізілгені бірден байқалады.

Храмның құрылысы престолл мұрагерінің келешек Иван IV патша-сының тууына байланысты, қорғандар кезіндегі самодержавия және оппозициясының ара шарттарына боярин маңызды тарихи акті ретінде болды. Шіркеу-ескерткіші бүкілхалықтық қарау үшін патшалық ауладан шек сыртқа шығарылған. Ол әртіннен көрікті және қоршаған ортадан үстем құдайшылық етеді. Коломна храмының беймәлім жасаушылары, шығармашылық қабақтармен шық- көркем жөн-жоралғыларды пайдаланып, төл архитектуралық пішіндер жасап алғаны, ағаштың күркелі композиция-сымен салынуына қанаттандырған, жаңа материалдың ұрғашылыктарына сәйкестігі. Москвалық ертесінде шыққан архитектуралық мінез сипаттары-ның сәулесін түсірген, ақтасты бөлшектерден тұратын бұл қыштан қаланған ғимарат және ордер пішіндері.

Дөңгененген қақпа, үшбұрыштық керу-"садақ" біртүрлі капительдермен қиюласқан, үшжеке сәнмаңдайшаның бөліктері классикалық бөлшектерден импост тәрізді орналасқан. Жөн-жоралғылар және жаңашылдық органика-лық түрде осы бірегей архитектуралық туындыда түйіскен.

Храмның алқалар ажырату әдісі, ағаштың архитектурасына мінездемелі, Дьяково ауылындағы Иоанна Предтечидің шіркеуінде композициялық толық бітісін алған. Осы оңаша шіркеу Дәстерлеу храмына жақын арада салынған, Мәскеу-өзенінің биік жағасындағы патшалық аулада, Иван Грозныйдің 1547 ж. патшалық титулдың қабылданғаны атап өтілуінде.

Коломенское ауылындағы шіркеудің мемлекеттілік ескерткіші бекітілгеніндей - арада Коломна ауылындағы, өзінің Иоаннаның бастаушы-ларының храмын треутәрізді басын көтерді.

Монументалді таңғажайып архитектуралық пішіндер бар тіреу төрт кіші мұнара тәрізді көлемдермен қапталған. Жоспардағы бес оғашты сегізқырлы шіркеулер бес бастамалы канондық нобайын бейнелейді. Шабылған ағаш сияқты, қосалқы көркем біртұтас топқа албарлар және терасса, тастың сегіздіктері біртұтас ортақ галереямен тоқулы.

Орталықтандырылған орыс мемлекетінің мүсіндері сәулеті дамуының кезін қорыта айтқанда, архитектуралықтың туындыларында ұлттық сананың шақырайған шағылысты өрлеуін алғанын белгілеу тиіс. Орыс халқысының құпиялы ойлары туралы айбында және даңқта елдер Мәскеулік Кремльдің жойқын ансамбльіне таңқаларлықта, асқақ және мызғымас өзінің халы қабырғасы және қала мен монастырьдің мұнараларында күркелі храмның екпінді ұшуында.

Мәскеудің айналасындағы бүлінген жердің құрмаласуы, оның озық біріктретін рөлі, феодалдық бөгеттің және оқшаулықтың үркіншілігі, мемлекеттік басқарманың орталықтандырылган жалпыұлттық мәдениетінің құралымына әсерін тигізеді. Мәскеу тек саяси ғана емес, сонымен бірге көркем орталықтың мағынасын иемденеді.