СОҢҒЫ ӨЛІМ ЖАҒДАЙДАҒЫ МЕЙІРБИКЕНІҢ ІС-ӘРЕКЕТ АЛГОРИТМІ

Орталық жүйке жүйесінің қызметінің тежелуінін сатылары бойынша, қан айналымының динамикасы мен тыныс алу бүзылуының тереңдігі бойынша өлім үстіндегі жагдай бөлінеді.

Өлім үстіндегі жағдай организмнің тіршілік етушілік бүзылыстарының қиындау деңгейін, артериальдық қысымның кенеттен төмендеуін, газ алмасуынын және жасушылар мен тіндердегі заттек алмасуының терең бүзылыстарын сипаттайды.

Жанталасу басындағы, жангаласу және клиннкалық өлім ақгық жагдайына жатады - бүл өмір мен өлім арасындагы шекаралық жагдай. Осы жагдайларда алгашқы реанимаңиялық көмек көрсету адам өмірін сақтауының жалгыз гана әдісі болып табылады.

Жанталасу басындағы жағдай (симптомдар жиынтығы):

- мәнгіру;

- есі шатасқан; ^

- артериальдық қысым 60 мм с.б. деңгейіне дейін және төмен кенеттен томендейді;

- шеткері артериальды тамыр согудын толысуы (жіп тэрізді) азаяды жэне жиеленеді;

- тыныс алуы жие, үстірт;

- ентігу (тахипноэ - тыныс алуы жиі);

- терісі жэне шырышты қабықтары бозарады, көгереді.

Өлім үстіндеғі жағдайдағы үзіліс - бүл жанталасу басындагы жагдайдан жанталасу жагдайына көшетін жагдай. Соңгы өлім жағдайына қатты жиі дем алыстан кейін (тахипноэ) кенеттен дем алысы тоқталуымен сипатталады. Соңгы өлім жағдайындагы үзілістің үзақтығы 5-10 секундттан 3-4 минутқа дейін тербеленеді.

Жанталасу жағдайы - тура өлім алдында болатын организмнің бейімделу реакңиясынын жэне реактивті соңгы көрністерінін жиынтығы. Жанталасу жағдайы (симптомдар жиынтығы):

- тыныс алудың бүзылуы (Биот, Чейн-Стокс, Куссмауль тыныс алуы, гаспинг). Әрбір демді ішке алған сайын жаңа шыққалы жатқан зардап шегушінің басы артқа қарай шалқақтайды, ауаны жүтқандай болады (гаспинг);

- ес түсі жоқ, барлық рефлекстері тежелген, көз қарашыгы кеңейген;

- жүректің жиырылуы жиеленеді;

- артериальды қысым 20-40 мм с.б. деңгейіне дейін төмендейді;

- шеткері артерияларда тамыр соғысы жоғалады жэне ірі артериялары кенеттен элсірейді;

- жалпы тонустық қүрысу;

 

 

А ережесі. Тыныс алу жолдарының өткізгіштігін ерікті науқаска

қамтамасыз ету

Бұл алғашқы реанимациялык шаралар, көбінесі барлык жүрек-өкпе реанимациясын жетістік қамтамасыз етеді.

Тілдің артқа қарай түсіп кетуі, бөгде заттармен бітелуі тыныс алу өткізгіштігінің бұзылу себептері болады. Ең жиі себеп - науқастың ес-түссіз жагдайына жұтқыншақтын артқы кабырғасына қарай тіл түсіп кетеді. Осы жагдайда төменгі жақ сүйек пен мойын бұлшық еттерінің жиырылу қабілеті жоғалып, жүтқыншақтын артқы қабырғасынын тілдін түбірін көтереді. Тіл өзінің ауырлығымен жүтқыншақтын артқы қабырғасына түседі жэне дем алған уақытында қақпаша сияқты, дем алғанда ауаны өткізбеуі мүмкін.

Зардап шегушінің ауыз қуысын қарау

Ауыз қуысында бөгде заттар (қан, шырым, қүсық қоспасы, тамақ қалдықтары жэне т.б.) болса, онда ауыз қуысын жэне жүтқыншақты тазарту (босату) қажет:

- зардап шегушінің басын оң жақ қырына бүрыңыз, сол қолдың үлкен саусақпен төменгі алдынғы тістерді, ал 2 (сүқ) саусақпен -жоғарғы тістерді басыңыз;

- ауызын ашыңыз;

- алмалы-салмалы тістерін алыңыз;

- оң қолдын 2 (сүқ) жэне 3 (ортанғы) саусақтарын алдын ала орамалмен, сүткілермен немесе басқа матамен орап алып (бүл жоғарғы тыныс жолдарнын толық ашылуына себепкер болады) немесе электросорғыш көмегімен ауыз қуысын мүқияты түрде тазартыңыз;

- зардап шегушінің өкпесіне 3-5 дем беруді жасап, кеуде торы экскурсиясы бойынша тыныс жолдарының өткізгіштігіне көзіңізді жеткізіңіз.

П. САФАРДЫҢ ҮШ ҚҮРАМДЫ ӘДІСІ Іс-әрекет алгоритмі:

1. Басты шалқайту: тыныс жолдарын түзету үшін - реаниматор бір қолын зардап шегушінің маңдайына қойып, басын толық артына қарай шалқайғанша алақанымен басады, ал екінші қолымен мойынын артынан көтереді.

2. Төменгі жақ сүйегін алга қарай жылжыту: тілдің артқа қарай түспеуін алдын алу үшін - саусақтардың үштарын иек астына, орналастырып, көтеріңіз, жоғарғы жэне төменгі тістер сэйкестендірілулері керек. 1-ші саусақты алдынғы тістердін негізінен төмен үстаңыз, 2-ші саусақ иек асты аймагынан, 3-5 саусаусақтармен төменгі жоқ сүйегін бекітіңіз. Төменгі жақты томен ығыстырып алдына қарай жылжытыңыз. Екінші қолдын алақаны зардап шегушінің мандайында түрады.

3. Ауызды ашыңыз: зардап шегушінің тыныс жолдарына ауаны үрлеу үшін.

 

 

- дене қызуы төмендейді;

- еріксіз кіші және улкен дәретке отыру.

Клиникалық өлім - бұл қайтарылатын жағдай организмнін бірнеше минут бойы (5-6 мин) откізетін қалі, қан айналымының жэне тыныс алуының толық тоқтау жағдайында, бас миының үлкен жартышарысы қыртысының өткізетін уақытымен анықталады.

Зат алмасу процесінің сөнуі анықталған тізбектілікпен болады. Тұп-тұра жүрек жэне өкпенің жүмысы тоқтаған соң, зат алмасу проңессі қатты томендейді, бірақта анайробты гликолиз механизмі нэтижесінде толық тоқталмайды.

Клииикалық өлімиің ұзақтығы - қан айналымы жоқ жагдайда толық оттегі жетіспеушілігінде бас миы жасушаларының қабілеттілігімен анықталады. Жүрек тоқтаған соң 5-6 минут аралығында бүл жасушылар өледіде, кенеттен есінен айырылады.

Клииикалық өлімінің белгілері:

- есі болмайды;

- тыныс алуы тоқтайды;

- терісі бозарады, сүрланады және көгереді;

- ірі артерияларда үйқы жэне сан артерияларында тамыр соғуы болмайды;

- көздің қарашығы ең үлкен кеңейді, жарыққа реакциясы болмайды;

- рефлекстері толық болмайды.

Реанимация - бүл организмді тірілту, тіршілік маңызды қызметін қалпына келтіруге алдымен тыныс алу жэне қан айналуын, үлпаларды жеткілікті мөлшерде өттегімен қамтамасыз етуге бағытталған.

1. Тірілту бойынша шаралар кешіктірілмей басталуы қажет.

2. Оқиға болған жерге қарамай бастапқы іс-әрекет аман алып қалу бойынша бірдей жүргізіледі, бүл жерде маңызды 2 міндетті әдісті орындау:

- зардап шегушіні көлденен қатты жерге жатқызыңыз. Осы әдісті жүмсак бетке орындау күткен әсерді бермейді, неге десең жүмсақ бетке қүтқарушының қимылдауымен серіптіреді жэне жүректі кысу қажеттілігін жетуіне жолы болмайды;

- кеуде торының алдынғы бетін жалаңаштаңыз, белдігін босатыңыз.

3. Әрі қарай Питер Сафардың басшылығына сәйкес тірілту келесі кезеңдерден тұрады:

А ережесі. Жоғарғы тыныс жолдарының ерікті өткізгіштігін қамтамасыз ету.

В ережесі. «Ауыздан ауызға» немесе «ауыздан мүрынға» эдістері өкпенің жасанды вентиляциясы арқылы тыныс алуды жасанды қолдау.

С ережесі. Жүрекке массаж жасау арқылы қан айналымын жасанды қолдау.

- терең демді ішке алып, зардап шегушінің мұрнын еріндермен қамтып, демді шығарыңыз.

Ересек адамдарға өкпенің жасанды вентиляциясы минутына 12 рет дем алу жиелігімен жасалады ерікті дем алу пайда болғанша немесе «жедел жәрдем беру машинасы» келгенше немесе биологиялык өлімнің белгілері көрінгенше зардап шегушінің өкпесіне эрбір 5 секунд сайын үрлеу жасау керек.

С ережесі. Ересек адамдардың жүрегіне сырттай массаж жасау

Жүрекке массаж жасау жұмыс жасамайтын жүрек жағдайында кан айналымын қалпына келтіруге бағытталған. Төс пен омыртка арасындағы жүректі дүрыс қысу нәтижесінде, оның қуысындағы қан, қан жүретін тамырларға итеріп шығарылады. Төске қысуды тоқтатқаннан кейін, кеуде торы иілмелі күшімен қайта жазылып және қан қайтадан жүректі толтырады.

Мақсаты: жүрек қызметін, қан айналымын қалпына келтіру.

Қолдану көрсетілімдері: клиникалық өлім.

Іс-әрекет алгори гмі:

 

1. Зардап шегушіні шалқасынан қатты жерге жатқызыңыз.

2. Онан қысып түрған киімін (көйлегін) шешіңіз, жүрек аймағын жалаңаштаңыз, белдікті босатыңыз.

3. Реаниматор зардап шегушіден қырына түрады.

4. Зардап шегушінің кеуде торы жанынан тізелеп түрып, төс сүйегінін төменгі үштен бір бөлігіне тіке үстаған колыңызды перпендикулярлі қойыңыз.

5. Өзіңіздің иығынызды оның төс сүйегіне паралельді орналастырыңыз.

6. Төстін томенгі үштен бір бөлігіне бір алақанға екінші алақанды, саусақтарды сәл жоғары көтере отырып қойыңыз. Зардап шегушінің кеуде торына сауқсақтарыңыз жанаспау керек - қолдарыңыз «үшып бара жатқан қүстын қанатындай» қалыпта болады.

7. Шынтақ буынынан қолыңызды толық түзетіңіз.

8. Төс сүйегінін төменгі үшінші бөлігін дене салмағы күшін пайдалана отырып, оны 5-6 см омыртқаға қарай ығыстырып 0,5 секунд үзіліспен жігерлі, итеріп, қатты басыңыз.

9. Үзілісте қолды төстен алмайды, саусақтары көтерінкі қалады, шынгақ буынынан қолдары толык түзетіледі.

Есте сақтаңыз! Кеуде торын қысу, оның толық тоқтауымен алмасуы қажет, жүрек қанмен толуы қажет. Ересек адамдарда қысу жиелігі минутына 60-80 соққы қүрастырады.

Кеуде торын қысқаннан соң ауа жіберілуі қажет.

Егерде реанимаңияны 1 адам жүргізсе, онда өкпеге 2 рет үрлеу жэне төске 15 компрессия (басу) жасайды. Екі манипуляңияны бір және сол жағынан жүргізеді.

 

Барлық бұл әдістер ауыз қуысынын түбіндегі бұлшык еттің тартылуын қамтамасыз етеді, сонын есебінен тіл бекітіліп, артқа қарай кетпейді.

В ережесі. Өкпеніц жасанды вентиляциясы

Өкпеге жасанды вентиляцияны жүргізгенде келесі ережелерді сақтайды:

1. Зардап шегушінің өкпесі мен реаниматордың өкпесі жүйелеріне саңлаусыздықты қамтамасыз ету қажет.

2. Вентиляциялауға сәйкесті тұрақгы бақылау кеуде торының дем алуда көтерілуін және дем шыгаруды түсіңін бақылау, дем шығарғаны өкпеден ауанын қозғалуын қабілеттігі естушілікпен қабылдау.

3. Есіңізде болсын, тыныс жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз еткенде вентиляция болады.

ӨКПЕНІҢ ЖАСАНДЫ ВЕНТИЛЯЦИЯСЫН «АУЫЗДАН АУЫЗҒА»

ЖАСАУ ӘДІСІ

Мақсаты: күтқарушыдан (реаниматордан) деммен шығатын ауаны зардап шегушінің өкпесіне енгізу.

Қолдану көрсетілімдері: клиникалық өлім (П. Сафардың үш қүрамды әдісін қараңыз).

Іс-әрекег алгорн гмі:

- бір қолдың алақаны қырымен мандайын баса отырып, зардап шегушінің басын шалқайтылған қалыпта үстаңыз;

- осы қолдың үлкен (I) және сүқ (II) саусақтарымен зардап шегушінің мүрнын қысыңыз;

- екінші қолыңызбен иекті басыңыз зардап шегушінің ауызы ашылады, ауызына орамалды немесе салфетканы жабыңыз;

- терең демді ішке алыңыз, өзіңіздің ерінінізбен зардап шегушінің еріндерін тығыз және саңылаусыз қамтып алыңыз, салфетка арқылы өз өкпеніздегі барлық ауаны зардап шегушінің тыныс жолдарына жігерлі үрлеңіз, сонан соң өзінін басын қырына бүрады, ауызынан алғанда пассивті дем шығарылуы болады. Кеуде торы котерілуі қажет. Келесі демді ішке алуды зардап шегушіге кеуде торы түскенде және алғашқы қалыпқа келгенде жасалады.

ӨКПЕНІҢ ЖАСАНДЫ ВЕНТИЛЯЦИЯСЬІН «АУЫЗДАН МҰРЫНҒА»

ЖАСАУ ӘДІСІ

- зардап шегушінің мандайындағы қолыңызбен, басты артқа қарай шалқайтыңыз, ал екінші қолмен төменгі жақ сүйегін алга карай жылжытып иекті тартыңыз зардап шегушінің ауызы жабылады;