Ажырасқаннан кейін әйел мен баланы қамтамасыз ету туралы

Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһтың атымен

Әлемдердің Раббысы – Аллаһқа мақтау-мадақтар, Пайғамбарымыз Мухаммадқа, оның отбасы мүшелеріне және барлық сахабаларына Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын!

Содан кейін:

1 – Қайтару қақысымен, яғни ақырғы (үшінші) талақпен емес, талақ берілген әйелге нәпақа (асырап-бағу) әрі баспана тиесілі болады, әрі ажырасу үшін бекітілген мерзім (`идда) бітпейінше бұл оның күйеуінің міндетіне кіреді. Бұған Аллаһ Тағаланың мына сөздері негіз болады:

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لاَ تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَ لاَ يَخْرُجْنَ

«Әй, Пайғамбар! Қашан әйелдеріңді талақ қылсаңдар, сонда оларды белгілі мерзімінде ажыратыңдар және ол мерзімді есептеңдер. Раббыларың - Аллаһтан қорқыңдар. Оларды үйлерінен қуып шығармаңдар, әрі олар да одан шықпасын» («әт-Таләқ» сүресі, 1-аят).

Сондай-ақ (мына сөздері де):

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَ لاَ تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ

«Оларды әл-ауқаттарың жеткенше өздерің тұратын жерге тұрғызыңдар. Оларға қысу үшін, зиян (жәбір) тигізбеңдер» («әт-Таләқ» сүресі, 1-аят).

2 – Ақырғы (яғни үшінші) талақпен ажырасқан әйелге нәпақа да, баспана да тиесілі емес. Бұған Фатима бинт Қайс (Аллаһ оған разы болсын) күйеуі онымен соңғы (яғни үшінші) талақпен ажырасқан кезде, өзіне күйеуінің асырауы тиесілі ме деген сұрақпен Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) алдына келгендегі оның шығарған шешімі дәлел болып табылады. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Саған нәпақа да, баспана да тиесілі емес» (Муслим 1480), - деген. Абу Дауд жеткізген риуаятта былай делінген: «Тек егер жүкті болмасаң, саған нәпақа тиесілі емес». Абу Дауд «Сахих» 2/433.

3 – Жүкті болған күйінде талақ берілген әйелге, ғалымдардың бірауызды пікірі бойынша, тіпті ол соңғы (яғни үшінші) талақпен ажырасқан болса да, босанғанға дейін нәпақа (асырап-бағу) мен баспана тиесілі болады. Оған дәлел Аллаһ Тағаланың мына сөздері:

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَ لا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولاَتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ

«Оларды әл-ауқаттарың жеткенше өздерің тұратын жерге тұрғызыңдар. Оларға қысу үшін, зиян (жәбір) тигізбеңдер» Егер олар жүкті болса, онда оларға босанғанға дейін нәпақа беріңдер» («әт-Таләқ» сүресі, 1-аят).

4 – Балалардың шығынын көтеру олардың әкесінің мойнында болады. Әрі балалардың әке-шешесі некеде тұрып жатыр ма, әлде ажырасып кеткен бе, әйелі бай-қуатты ма, әлде жағдайы нашар ма – бұл бұған байланысты емес. Әйел олардың шығынын көзі тірі әкесі тұрғанда көтеруге міндетті емес. Әрі бұл мәселеде ғалымдардың пікірі бір жерде ұштасады.

Имам Ибн Қудама (Аллаһ оны рахым етсін) «әл-Муғниде» Ибн Мунзирдің (Аллаһ оны рахым етсін) былай деп айтқан сөздерін жеткізеді: «Біз білім алған барлық білім иелері «Еркек адам өз дүние-мүлкіне ие болмаған балаларын қамтамасыз етуге міндетті» деген пікірге бір ауызды келіскен».

5 – Егер ажырасудан кейін балалар анасының қамқорлығы мен тәрбиесінде жүрген болса, ол (әйел) балаларына көрсетіп отырған қамқорлығы мен тәрбиесі үшін бұрынғы күйеуінен ақы талап ете алады. Қз.: «Маусу’а әл-фикһия» 17/311, сондай-ақ «Шарх Мунтаха әл-Ирадат» 3/249.

6 – Егер әйел нәрестені емізіп жүрген болса, онда Аллаһ Тағаланың:

فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ

«Егер олар сендер үшін бала емізсе, сонда олардың жалақыларын беріңдер. Өзара дұрыстықпен ақылдасыңдар» («әт-Таләқ» сүресі, 6-аят), - деген сөздеріне сәйкес, ол бұрынғы күйеуінен осы үшін ақы талап ете алады:.

Бұл аятта ажырасқан әйелдер айтылып тұр.

Бұл пікірде Абу Ханифа (Аллаһ оны рахым етсін) болған, әрі бұл имам Ахмадтың (Аллаһ оны рахым етсін) мазхабындағы ең кең таралған пікір. Бұл пікірге шейхул-Ислам ибн Таймия (Аллаһ оны рахым етсін) басымдылық берген, қз.: «әл-Ихтиярат» 412-413, ал қазіргі заман ғалымдарының арасында бұл пікірді шейх Ибн ‘Усаймин (Аллаһ оны рахым етсін) ұстанған, қз.: «әш-Шарх әл-Мумти’» 13/515-516. Сондай-ақ қз.: «әл-Муғни» 11/431 және «әл-Фәтауа әл-Кубра» 3/347.

7 – Материалдық қамтамасыз етуге: баспана, жеп-ішу, киім, оқыту, әрі балалар мұқтаж болатын басқа да т.с.с. нәрселер кіреді.

8 – Материалдық қамтамасыз етудің мөлшері, сондай-ақ емшек сүтімен емізудің, және балалардың тәрбиесі мен оларға қарап отырудың ақысы олардың тұрып жатқан жері мен заманның әдет-ғұрыптарына сай анықталады. Бұл жерде Аллаһ Тағаланың:

لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا

«Әл-ауқатты бай кісі өзіне Аллаһтың бергені бойынша нәпақа берсін. Аллаһ біреуге оған бергенінен артық жүктемейді. Аллаһ ауыршылықтан кейін жеңілдік жасайды» («әт-Таләқ» сүресі, 7-аят), - деген сөздеріне қарай, бұрынғы күйеудің әл-ауқаты мен жағдайы ескеріледі.

Бай кісі материалдық шығындарды өзінің жағдайы мен әл-ауқатына сай көтеруі тиіс. Ал орташа жағдайы бар адам да - өзінің жағдайына сәйкес, сондай-ақ кедей де – өзінің жағдайына сәйкес материалдық шығындарды көтеруге міндетті. Немесе ата-аналардың өздері белгілі бір төлемақыға: азына немесе көбіне – келісулеріне болады. Егер ата-аналар мөлшеріне қатысты бір тоқтамға келе алмаса, онда баланың материалдық шығындарының мөлшерін шариғат қазысы тағайындауға тиіс.

Бірақ сонда да олардың өздері ортақ келісімге келіп, бала мен асырап отырған анасы мұқтажсыз өмір сүрулеріне жететіндей белгілі бір соманы белгілегендері дұрыс.

Дереккөздер: №1 №2 №3

Әрі соңында, әлемдердің Раббысы – Аллаһқа мақтау-мадақтар болсын!

«Сәләф – Форум»

Қазақ тіліне аударған «Абу Ханифа мирасы» сайтының редакциясы