Тапсырма

3-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Қазақстанда білім беру жүйесі неше баспалдақтан тұрады?

2. Білім ненің талабы?

3. Материалдық ынта дегенімізді қалай түсінесін?

4. Кәсіби білімнің алғы шарттарын жасау қандай жағдайларға байланысты деп ойлайсыздар?

4-тапсырма. Кәсіби бағдар мәтінің оқып, орыс тіліне аударыңыз.

Кәсіп – (профессия-латын тілінен аударғанда professio) адамның білімі туралы тиісті құжаттармен расталған кәсібінің, еңбек қызметінің негізгі түрі.

Бүгінгі заманда кәсіптік білім беру саласында адамның табиғи ерекшеліктеріне сәйкес мыңдаған мамандықтар мен кәсіптерге дайындау кезек күттірмейтін талап. Адам еңбек ету іс-әрекетінде білім мен ептілікті игеру үшін кәсіптік білім беру қажет. Мамандық – бұл кәсіби еңбектегі тар ауқымды жұмыстарды қарастыратын кәсіби қызмет түрі. Әр түрлі кәсіби бағдарлар әдістемелері ішінде, кәсіптік оқыту енгізілген.

Кәсіби оқыту білім берудің негізгі жолы. Кәсіби оқытудың басты мақсаты – білім алушының кәсіби білімділігін арттыру. Оқу процесі – табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін басқа адамдардың меңгеруіне және оны өмірде тиімді етіп қолдануын айтады.

Кәсіптік білім беру жүйесі – бұл кәсіби және жоғары білім беру мекемелері, оның ғылыми және ғылыми-әдістемелік органдары және олардың басқару жүйесі мен қоса жиынтығы. Басқару құрылымы:

• Бастауыш кәсіптік білім;

• Орта кәсіптік білім;

• Жоғары кәсіптік білім;

• Қосымша кәсіптік білім.

Кәсіптік мектептер мен лицейлерде негізгі білім базасында орта білім берумен бірге белгілі бір кәсіп саласы бойынша жұмысшы қызметкерлерін дайындайды. Оқу мерзімі кәсіптік мектептерде 2-3 жыл, ал кәсіптік лицейлерде 3 жыл, кейбір күрделі технологиялар мен құрылғыларды үйрену 4 жыл мерзімді қажет етеді. Бастауыш кәсіптік білім беру қайсыбір кәсіпті саласы бойынша орта білім негізінде қысқартылған уақыт мерзімде жұмыс істей алады.

Жоғарғы сынып оқушыларының әрқайсысының өзіндік қызығушылығымен қол жетерлік табыстары.

Ал, студенттердің кәсіби іс-тәжірибесі жоғары білікті мамандар даярлаудың маңызды бөлігі болып табылады, іс-тәжірибе іс-тәжірибенің базасы болып табылатын тиісті ұжымдарда - кәсіпорындарда, мекемелерде, мектептер мен ұжымдарда өтеді.

Дегенмен, адамның болашағы мамандықпен тығыз байланысты болғандықтан, кәсіби бағдар беру- адам болашағына көптен-көп пайдасын тигізеді деп ойлаймын. Кәсіби бағдар беру арқылы сол кәсіптің қыр-сырын, мақсатын, мәнін түсіндіріп, көрсетуге болады. Ол үшін мамандық таңдайтын жастардан қандай мамандыққа икемділігі мен қабілеті бар екендігін әр түрлі психологтардың әдістемелері мен тесттері арқылы анықтап,білуге болады.

Білім беру жүйесі, оның құрылымы үздіксіз оқу тұжырымдамасына (концепциясына) сәйкес жасалады. Республикалық білім беру жүйесі өзара тығыз байланысты бірнеше баспалдақтардан тұрады: мектеп жасына дейінгі тәрбие; жалпы орта білім беру; кәсіптік–техникалық, орта арнаулы, жоғары білім беру орындары; жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру; кадрлар біліктілігін арттыру жән оларды қайта даярлау; қосымша білім беру (екінші мамандық). Білім беру балабақшаларда, жалпы білім беретін мектептерде, колледждерде, институттар мен университеттерде, академияларда жүзеге асырылады.

Білім берудің барлық саласы мемлекет есебінен іске асырылады. Жалпы білім беретін мектеп үш сатылы: бастауыш (1-4 сынып), толық емес (5-9 сынып), және толық орта (10-11 сынып). Бірінші және екінші сатылы білім міндетті. Ал үшінші сатыны жалпы білім беретін күндізгі немесе кешкі мектептерде, кәсіби-техникалық, арнаулы орта білім беретін оқу орындарында жалғастыруға болады. Орта білім алудың қазіргі кезде жаңа түрлері: белгілі бір пәнді тереңдетіп оқытатын мектептер, гимназиялар, лицейлер, жеке меншік мектептер көптеп пайда болып жатыр.

Қазіргі таңда республика мектептерінде жыл сайын үш миллионнан астам бала оқиды, оларды оқытуға 240-250 мың мұғалім қызмет атқарады. Республикада 249 арнаулы орта білім беретін оқу орындары бар, онда 200000 астам оқушы оқиды. Арнаулы жоғары оқу орындарының саны 70-ке жуық. Бұл салада 20-ға жуық мемлекеттік емес оқу орны тіркелген. Жоғары білім беру жүйесінде көптеген белгілі жоғары оқу орындары бар, соның ішінде әл- Фараби атандағы Ұлттық университеті, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қ.Сәтпаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық университеті және т.б. университеттер бар.

5-тапсырма. Сөздер мен сөз тіркестерің дәптерге жазып, жаттап алыңыздар.

6-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Білім беру жүйесі қалай жасалады?

2. Білім беру жүйесі қандай баспалдақтардан тұрады?

3. Жалпы білім беру қанша сатыдан тұрады?

4. Бірінші және екінші сатылы білім мендетті ме?

5. Үшінші сатылы білімді қайдан алуға болады?

6. Орта білім алудың қандай түрлері бар?

7. Бүгінгі күні орта мектептерде қанша оқушы оқиды?

8.Республикада қанша арнаулы орта мектептер бар?

9. Арнаулы жоғары оқу орныдарының саны қанша?

10. Мемлекеттік емес жоғары оқу орындары бар ма?

11. Қандай жоғары оқу орындарын білесіз?

12. Білім беру қандай мекемелерде жүзеге асырылады?

7-тапсырма. Сөйлемдерді мәтіннен алынғын сөздермен және сөз тіркестерімен толықтырыңыз.

1.Білім беру жүйесі, оның құрылымы... сәйкес жасалады. 2.Республикалық білім беру жүйесі өзара тығыз байланысты бірнеше... тұрады. 3.Білім беру... жүзеге асырылады. 4.Білім берудің барлық саласы... есебінен іске асырылады. 5.Жалпы білім беретін мектеп... сатылы.6.Үшінші сатыны... жалғастыруға болады. 7.Қазіргі таңда... жыл сайын үш миллионнан астам бала оқиды, оларды оқытуға... мың мұғалім қызмет атқарады. 8.Республикада 249... беретін оқу орындары бар, онда 200000 астам... оқиды.... саны 70-ке жуық. 9.Бұл салада 20-ға жуық... оқу орны тіркелген. 10.Жоғары білім беру жүйесінде көптеген белгілі... бар, соның ішінде әл-Фараби атындағы... университеті, Абай атындағы Қазақ Ұлттық... университеті, Қ.Сәтпаев атындағы Қазақ Ұлттық... университеті және т.б.

8–тапсырма. Түбірлес сөздердің жасалуын айтыңыз, аударыңыз.

Білу –білімді –білімсіз – білімділік.

Ниет – ниеттену.

Қажет – қажеттілік - қажетсіз.

Икем – икемділік – икемсіз.

Кәсіп –кәсіби –кәсіпсіз.

Сана – саналық – санасыз.

9–тапсырма. Сөйлемдерді аударыңыз.

1. Уақытысында білімге көңіл бөлсең, онда болашағыңның ірге тасын қалайсың.

2. Жастар біздің болашағымыз, сондықтан олар мемлекеттің негізін қалайды.

3. Арнаулы кәсіби мамандық шеберлікті талап етеді.

4. Білімді, саналы азамат болу үшін көп оқу керек.

5. Әрбір адамның өсіп дамуында білімнің атқаратын рөлі зор.

6. Оқығаңды іске асыра білуің керек.

10-тапсырма. Мақал- мәтелдерді пайдаланып, жағдаят құрыңыз.

Білімді мыңды жығады,

Білімсіз бірді жығады.

Білім дегеніміз – күш.

Білімде дүние жарық,

Білімсіздің күні кәріп.

11–тапсырма. Білімнің өмірдегі пайдасы туралы әңгімелеңіз.

Мына нақыл сөзді тірек етіп алыңыз.

Білім –бақтың жібермейтін қазығы,

Білімсіз бақ әлдекімнің азығы. (М.Әуезов)

12-тапсырма. Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз.

13 –тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

1. Жоғары білім алу үшін.... түсу керек.

2. Студенттер.... 4-5 жыл оқиды.

3. Олар жыл сайын...,.... тапсырады.

4. Бесінші немесе төртінші курста.... қорғайды.

5. Жоғары оқу орнын бітірген соң... оқуларын жалғастыра алады.

СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

Оқу орындары

1-тапсырма. Мәтінді мазмұңдаңыз.

Республиканың білім беру жүйесі өзара тығыз байланысты бірнеше баспалдақтардан тұрады: балабақша, жалпы білім беретін мектеп, кәсіби- техникалық училище, арнаулы орта және жоғары орындары, мектептен тыс мекемелер, дипломнан кейінгі білім (аспирантура, докторантура), әртүрлі мамандық бойынша жетілдіру курстары.

Жалпы білім беретін мектеп үш сатылы: бастауыш (1-4сынып), толық емес орта(5-9 сынып) және толық орта (10-11 сынып).

Бірінші және екінші сатылы білім міндетті. Ал үшінші сатыны 10-11 сыныпты жалпы білім беретін күндізгі немесе кешкі мектептерде, кәсіби-техникалық, арнаулы орта білім беретін оқу орындарында жалғастыруға болады. Орта білім алудың қазіргі кезде жаңа түрлері: белгілі бәр пәнді тереңдетіп оқытатын мектептер, гимназия, лицейлер, жеке меншік мектептер көптеп пайда болуда.

Республикада 249 арнаулы орта білім беретін оқу орындары бар, онда 200 мың оқушы оқиды.

Ал жоғары білім беру жүйесінде 100 шақты мемлекеттік және мемлекеттік емес оқу орны тіркелген.

Жоғары оқу орындары – экономиканың, ғылым мен мәдениеттің түрлі салалары үшін жоғары білімді мамандар даярлайтын оқу орындары. Жоғары оқу орындарына академиялар, университеттер, институттар тағы басқалар жатады.

Біздің заманымыздан бұрынғы Африка мен Римде, біздің заманымыздағы 425 жылы Константинопльде ең бірінші оқу орындары ашылған. Өз дәуірі үшін жоғары оқу орны болып саналған философиялық мектептер «университет» деп аталды. Нағыз жоғары оқу орны түріндегі университеттер ХІ-ХІІ ғасырларда Италияда, Англияда (Оксфорд) пайда болды.

1755 жылы М.В.Ломоносовтың ұсынысымен Мәскеу университетінің іргесі қаланды. 1804 жылы Қазан университеті құрылды.

Қазақстандағы Қазан төңкерісіне дейінгі жоғары оқу орындары ретінде Шымкент, Әулиеата, Түркістан, Ақмешіт медреселерін атауға болады. 1919-20 жылдары Орынборда, Ордада, Семейде халық ағарту институттары ашылды. Бұл институттар жоғары білімді мұғалімдер даярлауда зор рөл атқарды.

1920 жылы қарашада Түркістан мемлекеттік университеті (кейінгі Орта Азия университеті) құрылды. Бұл университет Орта Азия мен Қазақстанға маман кадрлар даярлаудың негізгі орталығы болды. 1920 жылы Ордада Бөкей халық ағарту бөлімі Бөкей ағарту институтын құрды.

Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны – 1928 жылы Алматыда ашылған Қазақ педагогика институты (қазіргі Алматы мемлекеттік университеті). Бірінші жылы онда 124 студент, 9 мұғалім болды. Алғашқы оқытушылары қатарында Ахмет Байтұрсынов, Мұхтар Әуезов, Сәкен Сейфуллин, Құдайберген Жұбанов және тағы басқалар дәріс оқыды.

2001 жылы 5 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 8 жоғары оқу орнына «ұлттық» деп аталатын ерекше мәртебе берілді. Олар: 1. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2.Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 3.Қазақ ұлттық аграрлық университеті және тағы басқалар. (Қазақстан ұлттық энциклопедиясынан)

2-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Республиканың білім беру жүйесі қандай баспалдақтардан тұрады?

2. Жалпы білім беретін мектеп неше сатылы және қандай атап кетіңіз? қандай сатылы білім міндетті?

3. Орта білім алудың қазіргі кезде жаңа түрлері қандай?

4. Жоғары оқу орындарына қандай оқу орындары жатады?

5. Нағыз жоғары оқу орны түріндегі университеттер қай уақытта және қай жерде пайда болды.

6. Алматыда ашылған Қазақ педагогика институты қазір қалай аталынады?

7. Алғашқы оқытушылары қатарында кімдер дәріс оқыды?

8. Қай жылы және неше жоғары оқу орнына ерекше мәртебе берілді?

СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

Мамандық

1-тапсырма. Мәтінді оқып, аударыңыз.

Мамандық таңдау - өте жауапкершілікті және маңызды іс. Мамандық таңдауда әр адам өзінің қызығушылығына, қабілетіне, бейімділігіне, қалауына сүйену керек. Қазіргі таңда мамандықтың түрі көп. Таңдау жасау оңай емес. Ең бастысы - адам еңбекке қабілетті, зейінді болуы қажет және оның мамандығы өзі өскен ортаға маңызды, бағалы үлес қосатындай болуы шарт. Өз ісіне сенімді, дұрыс таңдау жасаған адам ғана жетістікке жетеді.

Өзінің сұранысын, қызығушылығын жоймаған кең тараған мамандықтарға дәрігер, мұғалім және құрылысшы мамандықтарын атап өтуге болады. Ал, өзекті мамандықтар қатарына жоғары технология, байланыс, коммуникация, әлеуметтік орта, экономиканы басқару мамандықтары және еңбек сұранысына қажетті жаңа мамандықтар жатады.

Менің мамандығым – оқытушы. Мен бұл мамандықты бала кезімнен армандадым. Балалық шағымда мұғалім ролін көп ойнадым. Бұл мамандықты тандауда менің анамның әсері күшті болды. Себебі менің анам да оқытушы. Анамның жұмысына барып, сабақтарына да қатысқан кездерім болды. Кейін мектепте оқып жүріп өз мұғаліміме де сүйсіне қарайтынмын. Неткен білімді адамдар деп ойлап, өскенде мен де осындай мамандыққа ие боламын деп өзіме сөз бердім.

2-тапсырма. Сөздікті дәптерлеріңізге жазып, жаттап алыңыздар

мамандық - профессия

мамандық таңдау – выбор профессии

жауапкершілікті - ответственный

маңызды іс - важное дело

зейінді - сообразительный

өзі өскен орта - среда, где вырос

білімді – образованный

қызығушылық - интерес

қабілет - способность

бейімділік - склонность

қалау - желание

сүйену керек - надо опираться

үлес - вклад, лепта

жетістік – достижение

3-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Мамандық дегеніміз не?

2. Мамандық тандауда нені ескеру керек?

3. Сізге мамандық тандауда кім көмектесті?

4. Өз мамандығыңызды дұрыс тандадым деп ойлайсыз ба? 5. Қандай адам жетістікке жетеді?

6. Сіз тандаған мамандықтың маңыздылығы неде?

7. Үнемі сұранысқа ие мамандықтарды атаңыз.

8. Өзекті мамандықтар қатарына қандай мамандықтар жатады?

4-тапсырма. Көп нүктенің орнын мәтіннен толтырыңыз.

1. Мамандық... - өте жауапкершілікті және... іс. 2. Мамандық таңдауда әр адам... қызығушылығына, қабілетіне, бейімділігіне, қалауына... керек. 3. Қазіргі таңда... түрі көп. 4. Таңдау жасау... емес. 5. Ең бастысы - адам... 14 қабілетті,... болуы қажет және оның мамандығы өзі... ортаға маңызды, бағалы... қосатындай болуы шарт. 6. Өз... сенімді, дұрыс таңдау жасаған... ғана... жетеді. 7. Өзінің сұранысын,... жоймаған кең тараған... дәрігер, мұғалім және... мамандықтарын атап... болады. 8. Ал, өзекті мамандықтар... жоғары технология, байланыс, коммуникация,... орта, экономиканы... мамандықтары және... сұранысына... жаңа мамандықтар жатады.

5-тапсырма. Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз, жай сөйлем құрыңыз.

Үлгі: Қоғам общество; Біздің мақсатымыз азаматтық қоғам құру.

Даму, мамандық иелері, жоғары кәсіби біліктілікт, коммуникативтік қабілет, еңбек ету, сүйіспеншілік, қызығушылық, мамандығы бойынша, біліктілігін арттыру, мамандық иесі, талап ету, икем, бейімі бар мамандық, таңдай білу, қоғамға пайда тигізу, пайдасын ойлау, шабыт, өнім, табыс әкелу.

6-тапсырма. «Менің мамандығым мақтанышым» атты тақырыпқа шығарма жазу

Лексикалық тақырып: Еңбек. Еңбек тәртібі.

Міндет, жауапкершілік мәнді сөйлем.

Лексика-грамматикалық тапсырмалар

1-тапсырма. Еңбек және еңбек тәртібі мәтінің оқып, мазмұндаңыз, аударыңыз.

Еңбек тәртібі – қызметкерлер мен жұмыс берушінің арасындағы еңбек қарым-қатынасын заң арқылы белгілейтін құқықтық категория. Еңбек тәртібі әртүрлі тәсілдер мен амалдар арқылы қамтамасыз етіледі. Мәселен, жұмыстағы жоғарғы жетістігі үшін қызметкерлерге көтермелеу, сондай-ақ еңбек міндеттерін орындамағаны, не тиісті дәрежеде атқара алмағаны үшін тәртіпке шақыру шаралары қолданылуы мүмкін.

Еңбекқорлық – адамның еңбекке ерекше ынталылығынан(желание), ісіне берілгендігі мен жігерінен байқалатын жағымды қасиет. Іске берілген адам барлық уақыты мен күш-жігерін өзінің сүйікті ісіне арнайды. Оған адамның қабілеті, тәжірибесі, білімі, іскерлігі мен дағдысы (привычки) игі ықпал етеді.

2-тапсырма. Төмендегі сұрақтарға мәтін бойынша жауап беріңіз.

1. Еңбек және еңбек тәртібі дегенді қалай түсінесіз?

2. Еңбектің мәні қандай?

3. Еңбек тәртібінің қандай амалдары бар?

3-тапсырма. Сөздер мен сөз тіркестерің дәптерге жазып, жаттап алыңыздар.