Азақтың салт-дәстүрлері

Қазақ халқы салт-дәстүрге бай, тілге шешен, тапқыр халық. Олар өздерінің дәстүрлеріне деген құрметті тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне сыйғызып, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа қаймағы бұзылмай келе жатқан салт-дәстүрімізді бабаларымыз аманат етіп қалдырған. Аманатқа қиянат жасамай, келер ұрпаққа жеткізу – біздің басты парызымыз.

Ерулік (салт). Ауыл ортасына жаңа үй көшіп келсе, қоныстанса, сол ауылдың адамдары жаңа үйге «ерулік» деп ас пісіріп, табақ тартады. Бұл – жаңа адамдарды бөтенсіретпей өз ортасына тартудың, сыйласудың үлкен белгісі. Мұның әлеуметтік, қоғамдық мәні де бар. Мысалы, жаңа көшіп келген үйде отын, су болмайды. Оны әкелуге біраз уақыт кетеді. Міне, кең ойлап, терең толғанатын қазақ салты мұны да ұмытпаған.

Өлі сыбаға (дәстүр). Ұмытылып бара жатқан дәстүрдің бірі. Мұны көбінесе балықшы ауыл қолданады. Бас көтеретін азаматы жоқ қарттарға, асыраушысы дүниеден өткен жетім-жесірлерге үлес береді. Бұған ешкім іштарлық, қарсылық жасамайды.

Бұл – жоғары азаматтық, жомарттық пен кеңпейілділіктің, қамқорлықтың белгісі.

Сауға (ғұрып). Ертеде өлімге немесе ауыр жазаға кесілген адамға сауға, яғни, кешірім, бостандық немесе жеңілдік сұрайтын дәстүр болған. Бұл негізінен адам басын өлімнен, өте ауыр жазадан аман алып қалу үшін жасалған. Мұны беделді, сөзі өтетін адамдар ғана сұрай алған.

Сауға сұрап алған адам өз жолынан таймай тиісті адамның құнын, шығынын өтеп, екі елді бітімге келтіру жолына шақырған. Сауға татулық жолына қызмет еткен.

ЖАЗЫЛЫМ

Тапсырма. Мағынасы жақын сөздерді сәйкестендіріңіз

Дәстүрсіз	иттері қара қасқа
Дәстүр, салт-сана,	дәстүрден үлкен емессің.
Әдет-ғұрып -	жалпының ортақ игіліктері
Әр елдің салты басқа	халық жоқ.

Тапсырма. «Ескірмейтін есті сөз». Берілген сөздерді пайдаланып, тыйым сөздер жасаңыз

Үлгі: суға түкірме, малды теппе,...

Түкірме, жүгірме, теппе, бұзба, тербетпе, күлме, кеземе, ысқырма, ұрма.

Тапсырма. Мәтінді ретімен орналастырыңыздар. Аударыңыздар.

1. Алғашқыда күйеу жігіттің әке-шешесі, ағайын-туыстары болашақ келіннің үйіне келіп – қыз ата-анасының, туыстарының ризалығын алып, құда болысып, тойдың барысы жайлы сөз байласады.

2. Үйлену – алдымен бірін-бірі сүйіп-ұнатқан қыз бен жігіттің ата-ана, ағайын-туғандары танысып-білісуінен басталады.

3. Олардың келісімі бойынша қыз ұзату, келін түсіру тойлары бөлек-бөлекөткізіледі.

4. Сол себепті халқымыз үйлену тойын аса қастерлеп, оны өткізуге жылбұрын алдын-ала қам-қарекет жасаған.

5. Үйлену, өз алдына отау тігіп, түтін түтету – адам өміріндегі ең елеулі,ұмытылмас кезең, екі жастың жұлдызы жарқырап жанған күні.

Тапсырма. Берілген сөздердің синонимін табыңыздар.

Үйлену-.........................................................................................................

Қауым-.........................................................................................................

Қымбатты-...................................................................................................

Отау-...........................................................................................................

Бала -.............................................................................................................

Дәулет....................................................................................................

Туыс........................................................................................................

Тұнық...........................................................................................................

Тапсырма.Мақал – мәтелдерді аударыңыздар. Жаттап алыңыздар.

1. Жол мұраты – жету, қыз мұраты – кету.

2. Тойдың болғанынан, боладысы қызық.

3. Күйеу – жүз жылдық, құда – мың жылдық.

4. Құдай қосқан – құда болады, пайғамбар қосқан – дос болады.

5. Аяғын көріп, асын іш.Анасын көріп, қызын ал.

Тапсырма. Сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар.

Сүндетке отыру, мұсылмандықтың белгісі, ат мінгізу, сыйға тарту, жігіт болу, той төресі.

Тапсырма. Ырымдардың себебін жазыңыздар.

Үлгі: Айды қолмен сілтеп көрсетпе. Себебі ай, күн, жұлдыз, халыққа тылсым дүние болып көрінген. Ерте заманнан ай киелі саналған. Жаңа туған айға сәлем беру әлі де бар. Сондықтан киелі нәрсені саусақпен көрсетуге болмайды.

1. Ақты төкпе —————————————————————————

2. Нанмен ойнама ———————————————————————

3. Зиратты қолыңмен көрсетпе ————————————————-—

4. Жұлдызды санама ——————————————————————

5. Әйел адам түнде құдықтан су алмайды —————————————

АЙТЫЛЫМ

Тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіздер.

1.Қазақтың қандай салт-дәстүрлерін білесіздер?

2.Салт-дәстүрлер не үшін керек? Мәні неде?

3.Қазақ халқы қонақты қалай қарсы алады?

4.Ерулік дегеніміз не?

5.Сіз көршіңізді ерулікке шақырып көрдіңіз бе?

6.Сыбағаның қандай түрлері бар?

7.Ұмытылып бара жатқан қандай дәстүрлеріміз бар?

Тапсырма. Сұхбатты жалғастырыңыз

Жоралғы

–Қандай салт-дәстүрлерді білесің?

–Көп қой. Мысалы, бастаңғы, баутағар, шаршы тағу т.б.

–Мен естімеген әдет-ғұрып екен.

–Халқымыздың ғажап, орасан бай салт-дәстүрлері соңғы біршама жыл ішінде біржола құрып кете жаздады ғой.

–Осыларды толықтырып айтып бересің бе?

–Айтып берейін. Қайсысын білгің келеді?

–«Баутағар» деген не?

–Кездейсоқ қақпанға түскен аңды көріп, аңды алған адам аңшыға алғыс ретінде бір зат ұсынуы керек. Бұл – «Баутағар» деп аталады.

–«Баутағар» бермеген адамның малы шығынға ұшырайды деген сенім болған.

–Өте жақсы ырым екен. Біреудің затын орынсыз иемденіп кетпе дегенді ұғындырады екен.