Дәріс. Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық эрудиция мен құзіреттілік

Қазіргі кезде ғалымдардың, мұғалімдердің арасында «компоненттілік» (көптеген ғалымдар «құзіреттілік» деп аударып жүр) деген ұғым көп кездеседі.

Құзіреттілік – қызмет атқарушының жеке мүмкіншілігі, оның квалификациясы, шешім қабылдай алуы немесе белгілі бір білім мен дағдыларына сәйкес шешім қабылдауы.

Маманның кәсіби құзіреттілік мәселесі де көп қырлы. Бұл ғылыми педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен әдістерінде, акмеологияда, андрогогикада, гуманитарлық ғылымда әр қырынан қарастырылып жүр.

Құзіреттілік – жеке тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесін белгілі бір міндеттерді орындауға даярығы мен қабілеті. Ол жансыз жаттанды білім түрінде емес жеке тұлғаның танымға, ойлауға қатысын және әрекетке, белгілі мәселелерді ұсынып, шешім жасауға, оның барасы мен нәтижелерін талдауға деген икемділігінің белсенділігінен көрінеді.

Н.С.Розов құзіреттіліктің екі жағы болатынын анықтайды да, бірінші жақты танымдық және практикалық жаңалық енгізуді (инновация) ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жақты білім беру жүйелерінің әр түрі, тип профилі сатыларына қойылатын білім талаптарын анықтау мүмкіндігімен байланыстырады. Н.С.Розовтың пікірінше құзіреттіліктің мынадай қырлары бар:

- мәнді аспект, неғұрлым жалпы мәдени контекстегі ахуалды жете түсінудің бара-барлығын көрсетеді. Бұл контекстің аяғына осы сияқты ахуалды бағалау, оны ұғыну мен оған деген қарым-қатынас кіреді;

- проблемалық-практикалық аспект, бұл осы бір жағдайда ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларды алға қою мен орындау тиімділігінің бара-барлығын сипаттайды.

Коммуникативті аспект, бұл осы тәріздес ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайда қатысын және өзара ықпал жасауға тиісті мәдени үлгісі, деңгейінің бара-барлығын қамтамасыз етеді.

Педагогтың кәсіби құзыреттілігі туралы айтсақ, педагогикалық міндеттерді өз бетімен тиімді мұғалімнің, педагогтың, тәрбиешінің тұлғалық шеше алу мүмкіндіктерін сөз етеміз. Кәсіби құзіреттілік термині көне заманнан бері қолданылып, әр кезеңде оның мазмұны толықтырылып отырған.

Жоғары білімді маманның кәсіби құзіреттілігі сол маманның жеке тұлға ретіндегі қасиеттерінің және ішкі психикалық жағдайларының күрделі жүйесі, оның кәсіби қызметі мен қабілетін іске асыру дайындығына, іскерлігі мен мүмкіндігіне сай жұмыс істеу қажеттілігінен келіп шығады. Кейбір сөздіктерде құзіреттілікке белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік беретін білімді игеру ретінде түсіндірме берілген. Құзіретті болу мен құзіретсіз болудың себебі бірдей. Ол адамның жеке тұлға ретіндегі ахуал, эмоциялық тұрақтылығы мен айнымалығы, денсаулықтың жақсы-жамандығы т.б.осылардың болу-болмау себептерін анықтау үшін құзіреттілікті саралап, кәсіби психологтың қатысуының маңызы зор.

Әрбір қызметкер өз орнындағы құзіреттілігінің мәжесін ғана емес, дәрежесін де білсе ұтар еді. Кәсіби құзіреттіліктің түрлері:

- арнайы құзіреттілік - өзінің кәсіби іс-әрекетін жеткілікті дәрежеде меңгеру, өзінің кәсіби қалыптасуын жобалай білу;

- әлеуметтік құзіреттілік – бірлесе, кәсіби іс-әрекетті атқаруды ынтымақтасуды, сондай-ақ осы кәсіпке қарасты қатысымды меңгеру өзінің кәсіби еңбегінің нәтижелері үшін әлеуметтік жауапкершілік;

- жеке тұлға құзіреттілігі - өзін көрсете білу мен қалыптастыру амалдарын, жеке тұлғасының кәсіби қарсы тұру құрамдарын игеру;

- дара құзіреттілік - өзінің қабілеттілігін асыру және кәсіби аясында өз даралығын қалыптастыруға қабілеттілік, компьютермен, оргтехникамен жұмыс істей білу, техникалық құжаттамаларды оқу, жеке тұлға құзіреттіліктері, өзінің еңбегін жоспарлауға, бақылауға және реттеуге қабілеттілік, өз бетімен шешім қабылдауға, үйреншікті емес шешім табуға қабілеті, дара құзіреттілік, жетістік мотивациясы т.б.

Құзіреттіліктің аталған түрлері бар адамның бойынан табыла бермеу мүмкін. Адам өз мамандығы аясында ғана жетік болуы, бірақ қарым-қатынас жасау жөнін білмеуі, өзін дамыту жолындағы міндетті жүзеге асыра алмауы мүмкін. Осыған орай оның мамандық жағынан жоғары құзіреттілігін, ал әлеуметтік және тұлғалық жағынан құзіреттіліктің әлсіз, төмен екенін пайымдауға болады. Адамға кәсібінен тысқары жерде қажетті құзіреттіліктің кейбір жалпы түрлері айқындалған. Бұлар кейбір өзекті кәсіби маңызды сапалар мен кәсіби мінез-құлық типтері, көптеген кәсіп түрлері айқындалған, мәнін жоғалтпайды.

 

 

4- дәріс Педагогикалық техника педагог шеберлігінің

Элементі ретінде

 

Білім беру мекемелерінің қызметкерлері жалпы педагогикалық қабілеттер мен ептіліктерден басқа тәрбиеленушіге жеке аудио-визуалды әсер ету тәсілдері мен құралдарын меңгеруі керек. Бұларды бір сөзбен «педагогикалық техника» деп атайды. Мұғалімнің ең бірінші қарым-қатынас құралы – дауыс ырғағы. Педагогтың дауысы мәнді, ырғақты, көңіл аудару керек, бірақ тұлғаға кері әсер ететіндей немесе «ұйықтатпайтындай» болуы керек.

Педагогикалық техника элементі – мимика-бет бұлшық еттер арқылы ойды, сезімді, көңіл-күйді көрсете алудың өзіндік ерекшелігі. өз беттері мен көздерін мимикаларының ерекшеліктерін оқып үйрене отырып, арнайы тренингтердің көмегімен педагогикалық мақсатта пайдалануға болады.

Педагогтың жесті – эмоционалды әсер ету құралы оқушыардың назарын ең маңызды тұстарына аударуына көңіл бөлуге, ақпаратты ұғынуына көмектеседі. Ең бастысы, ойлау мен сезімді тыңдай білуге жаттықтыру, сөз мимика және жест гормониялығына талпыну.

Көбінесе педагогикалық қарым-қатынас процесінде эмоционалды реакция, білімдерімен амасу монолог және диалог арқылы ауызша жүреді.

Сөздің монолог түрін қиын материалдарды түсіндіргенде, тәжірибе практикалық және лабораториялық жұмыс жүргізгенде пайдаланады. Бұл педагогтан логиканы, сенімді дәлелдерді, түсіндіруді, мысалдарды, тарихи тәжірибелерді сақтауды талап етеді.

Қазіргі заманғы педагогикалық-техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына осы міндетті қойып отыр. Ол - өз жұмыс орнында және бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастыру. Оқу үрдісінің әдістері мен түрлерін жетілдіру жаңашыл педагогтың озық дидактикалық идеяларында көрініс табады.

Қазіргі заман оқыту технологиясын меңгеру - өте күрделі де ұзақ үрдіс. Кейде ол мұғалімнен оқытудың үйреншікті әдіс-тәсілдерінен арылуды талап етеді. Сондықтан мұғалімге оқыту технологияларын үйретуді арнайы кәсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек.

Мұғалімнің көңіл-күйі, жинақтылығы, жүріс-тұрысы оқушыларға беріліп, оқу еңбегінің дұрыс және бұрыс болуына тікелей әсер етеді.

Мұғалім өзінің сөзін көрнекі бейнелермен байланыстырады, түрлі көрнекі және техникалық құралдарды көрсету арқылы, сонымен қатар көркем сөзді пайдалану арқылы мұғалімнің ауызша баяндауы, сұрақтарды анық және түсінікті етіп қоюуы, баяндалатын материалдың ең маңызды жерлерін айырып беруді хабарлаудың жүйелі және дәлелді болуын қадағалайды.