Bu günleri okuwçylaryň dynç alyş (kanikul) wagtynda geçirmeli. Synp ýolbaşçylar bu işe öňünden taýýarlanyp, ene-atalara öňünden duýdyrylýar. Açyk gapylar güni her 2 ýa-da 3 sagat dowam edýär. Mekdepde olar üçin kiçijik konsert berilýär. Baýramçylyk soňra synplarda dowam edýär. Ata-eneler öz çagalarynyň üstünlikleri, olaryň ýerine ýetirýän köpçülik işleri bilen ýakyndan tanyşýarlar. Şol gün mekdebe lukman, hukuk işgäri (ýurist), ýazyjy, alym çagyrylsa-da bolýar. Olar ene-atalara maslahatlar bererler.
4. Açyk sapak Ene-atalar sapaklara gatnaşyp çagalarynyň okuw işini ýerine ýetirişini öz gözleri bilen görüp, kemçilikleri düzedip bilerler. Mugallym olara çagasyna öýde nähili kömek etmelidigini düşündirýär. Ene-atalar açyk sapaklara şenbe güni çagyrylsa, olara gatnaşmaga mümkinçilik bolar.
5. Ugrukdyryjy okuw, sorag-jogap agşamlary. Bu işe bir aý golaý taýýarlanmaly. Ene-atalaryň soraglaryny toplamaly, olary temalar boýunça toparlamaly. Toplanan soraglaryň mazmunyna görä gerekli hünärmenleri çagyryp agşamy geçmeli. Agşama gowy taýýarlanmaly, sebäbi ene-atalar öz soraglaryna doly jogap bermegi talap ederler. Bu işiň netijesinde synp ýolbaşçy özüniň okuwçylarynyň ene-atasyny köp gyzyklandyrýan soraglary biler we olaryň üstünde işlär.
6. Ene-atalar ýygnagy. Çözülýän meselelere görä bu ýygnaklar guramaçylyk, çärýegiň jemleri, temany, ýygnak disput (çekişme), ýygnak praktikum; synp ýolbaşçynyň işi esasynda ene-atalar bilen geçirilýän pedagogik okuw ýygnaklar.
a) Guramaçylyk ýygnaklary ene-atalar topary saýlanýar, synp ýolbaşçynyň iş meýilnamasy tassyk edilýär, jemgyýetçilik tabşyryklar paýlanýar, ene-atalar bilen geçirilýän umumy mekdep işler maslahatlaşylýar.
Bu ýygnaklar köp wagt sowuk-sala geçýär. Ene-atalar özlerini hiç bir ýere saýlatmajak bolup, köpçülik işinden daşda galjak bolýarlar. Ene-atalaryň köpüsi bilen öňünden duşuşyp, olar bilen boljak ýygnak barada gepleşmeli, olaryň pikirini bilmeli, olardan kömek soramaly.
|
|
|
b) Çärýegiň jemleri boýunça synp ýygnaklary ene-atalara olaryň çagalaryny okuwa ýetişiginiň ýagdaýlary barada gürrüň berip, goýberilen kemçilikleri düzetmeklige ýol görkezýär. Bu ýygnagy ýöne, bir habar berlişe öwürmeli däl. Ýüze çykan kemçilikleriň sebäbini tapmaly, kemçilik çagadamy, mugallymdamy, ene-atadamy. Ýygnak öz maksadyna şol wagtda ýeter, haçanda her bir ene-ata çagasynyň ýagdaýyny doly bilip, dogry netije çykarsa .
w) tematiki ýygnaklar öňde baryjy iş tejribeler boýunça geçirilýär. Ene-atalaryň soraglary we haýyşlary boýunça şu aşakdaky temalar boýunça ýygnaklar geçirilýär: Çagalaryň özüni alyp baryş medeniýeti, Çagalaryň gün režimini guramak, Maşgalada zähmet terbiýesi, Çagalarda okamaga höwes döretmek we ş.m.
g) Ýygnak disput (çekişme) Bu ýygnaklaryň esasy maksady käbir ene-atalaryň öz borjuny ýerine ýetirip bilmeýänleri bilen iş geçirmek. Olaryň kemçiligini ýüze aýdaýsaň olary özünden daşlaşdyryp bolar. Şonuň üçin çekişmede olaryň nädogry hereketlerini görkezip, ony düzedip bolar. Bu çekişmelerde maşgalanyň maddy ýagdaýy, gözellik, tertip we tertipsizlik ýaly soraglary derňäp bolar.
d) Ýygnak praktikum bu ýygnagyň esasy maksady ýüze çykan takyk soraglary çözmek. Ene-atalar topary ene-atalaryň öňünde anyk çözmeli meseleleri goýýar: bir aýyň içinde çaganyň bilim derejesiniň ösüşi ýa-da zähmete garaýşy, ynsanperwerligi üýtgedimi ýa-da ýok. Ýörite soragnama düzülip ene-atalara berilýär. Soňra olaryň öýlerine baryp çözüljek soragyň nähili ýagdaýda maşgalada guraljagy öwrenilýär. Ýygnagyň esasy maksady çözülende ýagdaýa dogry baha bermek hökmandyr.
e) Synp ýolbaşçynyň ene-atalar bilen pedagogiki okuw ýygnaklary. Bu işiň esasy maksady ene-atalary pedagogikanyň maşgala täzelikleri bilen tanyşdyrmak. Gazet žurnallarda çap edilen makalalaryň mazmuny bilen tanyşdyryp ony öz iş tejribesinde ulanar ýaly etmeli.
Bu ýygnaklardan başga-da synp ýolbaşçy ene-atalar bilen toparlaýyn ýekebara pedagogiki gürruň çaganyň häsiýetnamasyny ara alyp maslahatlaşmak, okuwçylaryň öýlerine barmak, ene-atalary mekdebe çagyrmak, pedagogiki konsultasiýa, ýekebara pedagogiki tabşyryklar bermek bolar.
|
|
|
1. Toparlaýyn ýygnak gürrüňdeşlik. Bu ýygnak birnäçe maşgalada bir wagtyň özünde birhili kemçilikler ýüze çykanda guralýar. Ene-atalary diňläp olara gerek bolan gönükdirilmeler berilýär. Käbir halatlarda ene-atalar bilen hem toparlaýyn ýygnaklar geçirilýär. Okuwçylaryň öýüne baryp görüp, arassaçylyk ýagdaýlary bilen tanyşyp, okuwçylaryň gün režimini öwrenip olaryň netijeleri boýunça ýygnak geçirilýär.
2. Ýekebara pedagogik gürrüň. Bu iň bir aňsat we golaý iş. Ýekebara gürruňdeşlikde ähli soraglar boýunça gürrüňleşip netije çykaryp bolar. Bu gürrüňdeşligi mekdepde-de, çaganyň öýünde-de geçirip bolar. Bu gürrüňdeşlige öňünden taýýarlanyp, näme barada gepleşmelidigini pikirlenmeli. Mysal üçin mugallym okuwçynyň sapaga taýýarlanman gelýänligi barada duýdurýar. Bu ýerde synp ýolbaşçy kimiň günäkärdigini bilip soň işe başlamaly. Belki günä mugallymyň özündedir. Ene-atalar bilen gepleşende sagadyňa köp seretmeli däl, ol seniň gepleşmäge wagtyň ýoklugyny aňladar. Şeýle bolanda ene-atalarda içgin gepleşip bilmez. Ene-atalar bilen pedagogik ýekebara gürrüň edeniňizde çaganyň oňat taraplaryndan gürrüňi başlamak amatly bolar. Her kimem öz çagasyny gowy görýär. Eger gürrüňi birden kemçiliklerden başlasaňyz gürrüňdeşlik peýdasyz bolar.
3. Çaganyň häsiýetnamasyny ara alyp maslahatlaşmak. Häsiýetnama her bir ýyl üçin hökmany bolmasada onuň ähmiýeti uludyr. K.D.Uşinskiý şeýle diýipdir: Adamy hemme taraplaýyn terbiýelemeli bolsak, onda biz ony hemme taraplaýyn bilmelidiris diýip belläpdir. Gysgaça ýazylan häsiýetnama okuwçynyň ýekebara psihologik aýratynlyklary barada habar berýär. Mekdeplerde şeýle ýagdaýlar ýüze çykýar käbir ene-atalar mugallymyň ýazan häsiýetnamasy bilen ylalaşmaýarlar. Şonuň üçin häsiýetnama ýazylyp ony çaganyň ene-atasy bilen ara-alyp maslahatlaşylmaly we ýüze çykan kemçilikleri düzetmeli.
4. Okuwçylaryň öýlerine barmak. Bu işiň esasy maksady ene-atalaryň çagalaryň gün tertibi ýerine ýetirişine gözegçiligi, öýde çagalaryň zähmet terbiýesiniň goýluşy, çagalaryň sapaga taýýarlanmaga ýeri barmy, öýde okar ýaly kitaplary barmy, irki gimnastika bilen meşgullanýarmy, çaga boş wagtyny nähili geçirýär we ş.m. bilen tanyşmak. Bu işe-de öňünden taýýarlanmaly. Ene-atalar bilen barjak günüňi, wagtyňy kesgitlemeli. Bu olary öňünden öý-içerleri arassalamaga, mugallym bilen gürrüňleşmäge taýýarlanmaga mümkinçilik berer. Käbir halatlarda okuwçynyň öýüne duýdurmany hem baryp bolar (okuwçy kesel bolsa, mekdebe gatnamagyny goýsa, ene-ata bilen çözer ýaly gyssagly mesele ýüze çyksa). Ene-atalar bilen gepleşende olara akyl beriji hökmünde çykyş etmän, olary-da ünsli diňlemeli.
|
|
|
5. Ene-atalary mekdebe çagyrmak. Bu iş synp ýolbaşçysynyň okuwçynyň öýüne baryp bilmän ýagdaýynda geçirilýär. Ýöne ene-atanyň mekdebe çagyrylmagynyň esasy sebäbi okuwçynyň kemçiligi bolmaly däl. Onda ene-atalar, çagam mekdepde bir iş edendir diýip gelmezligide mümkin.
Ene-ata mekdebe gelip sapaklara gatnaşyp çagasynyň ýagdaýyny özi biler.
6. Pedagogiki konsultasiýa bu işde ýüze çykan soraglara jogap bermek üçin geçirilýär.
7. Ýekebara pedagogiki tabşyryk: ata-enelere gurnaklary geçirmek, çagalar we ýaşlar guramalary bilen işlemek, sport gurnaklaryna ýolbaşçylyk etmek, gürrüň geçirmegi, syýahatlar, etrabyň görnükli adamlary bilen duşuşyklar guramak, görkezme esbaplar taýýarlamak, mekdebiň remont işine gatnaşmak ýaly işlere çekmek bolar.
Spirtli iÇgiler iÇmeklige we neŞekeŞlige garŞy terbiÝeÇilik iŞleriniŇ USULLARy
Biziň bilşimiz ýaly, spirtli içgiler, neşekeşlik Hezreti Pygamberimiz tarapyndan, içgi betbagytçylyklaryň enesidir diýlip beýan edilipdir. Hakykatdan hem ylym, bilim we tehnologiýa ösdügiçe, bu hakykatyň dogrudygyny ýüze çykarýar. Ýaňy-ýaňylara çenli az mukdaryny içgi organizme peýdalydyr diýip bilen adamlar, bu gün şol aýdanlarynyň ýalňyşdygyny boýun almakdan çekinmeýärler.
Diňe saglyga zyýanly bolmak bilen çäklenmeýän içgi bu gün awtomobil we iş heläkçilikleriniň iň uly sebäpleriniň öň hataryndadyr.
Maşgaladaky agzalalyklaryň, maşgalanyň bozulmagynyň iň esasy sebäpleriniň birisi-de spirtli içgileriň emele getirýän rahatsyzlygydyr. Spirtli içgiler ýaralama, ogurlyk, jenaýat we ş.m. her dürli jenaýatçylygyň emele gelmeginde we artmagynda iň esasy sebäpleriň biri. Bu gün bütin şu hakykatlar statistik maglumatlar bilen ynsan gözleriniň öňünde sergi hökmünde janlanýar. Şoňa görä, hakykatdan-da içgi bütin betbagtçylyklaryň enesidir.
|
|
|
Spirtli içgiler dänelerden we miwelerden ýasalýar. Içgilerde ynsanlara serhoşluk ýagdaýyny döredýän, zyýanly madda, etil spirtidir. Piwo hem spirtli içgilere degişli.
Içgi içen şahsda etil spirt içgi görnüşinde sorulyp gana geçýär. Gan aýlanyş ýoly bilen bütin beden organlaryna ýaýraýar. Bütin organizmiň öýjüklerini kadasyzlyk ýagdaýyna öwrülýär. Ýagny aýratyn bir organa däl, eýsem organizmiň her bir öýjügüne adatdan daşary zyýany bardyr.
Spirtli içgi ynsan organizminde bagyrda reaksiýa emele getirýär. Bu ýerde spirt suw we karbondiokside çenli bölünýär. Az mukdardaky bölegi böwreklerden we dem alyş bilen agyzdan daşary çykarylýar. Şonuň üçin içen adamlaryň agzyndan alkogol içginiň erbet ysy gelýär. Alkogol bir anestezik, ýagny beýhuş ediji bir maddadyr. Gan ýoly bilen beýnä gelýär. Alkogol beýnä gelen wagtynda, ol beýniniň kadaly işleýşine zyýan berýär. Serhoş adam özüni alyp barşynda, hereketlerinde ýalňyşlyklar goýberýär. Soňra serhoşluk ynsanyň ýörite bir aýratynlygy bolan utanç perdesini ýyrtýar. Serhoş adam sag ýagdaýynda etmejek gödek hereketlerini edýär. Mundan başgada spirtli içgiler görüş organyňy we sözleýşiňi bozýar. Serhoş adamlar, aýratynda, gödek, ýaramaz, paýyş sözleri ulanyp, öz hetdini bilmezden, çakdanaşa, gerekmejek we ýürege düşgünç köp gürleýärler. Munyň yzysüre içgi eşidişi we myşsalaryň kadaly işlemegini sandan çykarýar. Serhoş adamlar aýaklanmadyk köşek ýaly ýöreýärler. Olar öz deňagramlylygyny kynçylyk bilen saklaýarlar. Örän köp artyk içilen içgi bu hereketleri-de togtadýar. Şahsyň ýüregi durýar, dem alyşda ysmazlykdan başlap ölüme çenli ýol açýär. Alkogolikler jemgyýete maddy we material taýdan hem ýük, hem-de dert bolan ynsanlar ýagdaýyna düşýärler.
Bu şahslar dawa jenjelçi we hetdinden aşýan ynsanlardyr. Spirtli içgiler ynsanlary adatça jenaýata itekleýär. Alkogolikler maşgala içinde hem agzaladyrlar. Olar maşgalasyna (aýalyna) we çagalaryn azar berýärler. Soňundan biri-birlerinden aýrylyşmalaryna çenli baryp ýeten erbet netijelere sebäp bolup bilerler.
Içgi diňe ony içen şahslara zyýan bermek bilen çäklenmän, onuň neslinden bolan çagalara-da zyýany ýetýär. Meselem, alkogolik bir atanyň öz çagalarynda kemakyllylyk we şizafrenik (ruhy taýdan hassalyk) derejesi artykdyr. Eger göwreli ene spirtli içgi içýän bolsa onda alkogol çaga geçer we ol çagada uly zyýanlar emele getirýär. Içgi içýän enelerden kemakyl çagalar dünýä inip biler. Beden agzalary tarapyndan kemis, meselem, ýüregi çat açan bäbekler dünýä inip biler.
Biziň Bitarap, Garaşsyz ýurdumyzda sagdyn, ýaman gylyk-häsiýetden azat ýaşlar ýaşamaly. Ondan başga-da olar durmuşdan, spirtli içgi içmek, neşekeşlik, çilim çekmeklik ýaly ýaman häsiýetleri ýok etmeli.
Ýaşlarda spirtli içgileri içmeklige, neşekeşlige, çilimkeşlige garşy alnyp barylýan işiň esasy manysy adamyň organizminiň fiziki we ruhy zäherlenmegi bilen düşündirilmeli. Bu işde öz içine: Zäherlenmä garşy ony terbiýelemek okuwçylara aragyň, çilimiň, nasyň, narkotiki jisimleriň adamyň organizmine zelel ýetirýändigini, onuň psihikasyna, ruhy dünýäsine, şahsy hiline zyýan ýetirýändigini düşündirmekden we şu işler bilen meşgullanýan adamlara ýigrenç döretmekden ybaratdyr.
|
|
|
Zäherlenmä garşy aňy kemala getirmek birnäçe wajyp işleri ýerine ýetirýär: saglygy saklaýyş, terbiýeleýjilik, bilim berijilik.
Zäherlenmä garşy terbiýäniň öňünde birnäçe pedagogiki wezipe durýar. Olar çagalarda spirtli içgileriň, neşeleriň adamyň organizmini dargadýandygyny aňlamak we oňa ynanmakdyr. Ondan başga spirtli içgilere, neşelere ýigrenç durýgysyny döretmek we berk ahlak erki terbiýelemek.
Zäherlenmä garşy terbiýe işiniň birnäçe görnüşi bardyr. Olaryň iň esasysy çagalaryň aňyna psihologiki täsir etmek, söhbetdeşlik. Spitrli içgileri içmeklige, neşekeşlige, çilimkeşlige garşy işlere mekdepde sapakda, synpdan we mekdepden daşary terbiýeçilik işlerinde amala aşyrylýar. Bu işde taryh, edebiýat, anatomiýa, biologiýa sapaklary esasy orun tutýar.
Mundan başga-da bu işde maşgalanyň ornuda uludyr. Çagalaryň ýaman gylyk-häsiýetlerine üns bermeklik şu ýerden başlanýar.
Nuh Pygamberimiz hakyndaky hekaýatlarynda şerabyň ýüze çykyşy barada-da pikirler beýan edilýär.
Tupanyň öň ýanyndaky günlerde Nuh Pygamberiň iş aladasy ýetik bolup birneme aljyraňňylyga düşendir-dä, elbetde, şu üzümiň çigidini almagy ýadyndan çykaranmyş, özem muny tupan başlandansoň bilenmiş. Şu üzüm galdy-da diýip gynanyp, öz ýanyndan birki gezek aýdanmyş.
Nuh Pygamberiň bu aladasy derrew eşek bilen bile gämä aralaşan şeýtana aýan bolupdyr. Şeýtan Nuh Pygamber gynanyp otyrka ýanyna gelip oňa: Eger meni gämiden kowmasaň, üzümiň çigidini men bereýin diýenmiş. Nuham üzümiň çigidiniň ýitirmejek bolan begenjinden ýaňa oňa bolýar diýenini duýman galanmyş.
Şeýtan, şeýtan bolýar-da, ol üzümiň çigidini Nuha berse-de beripdir, ýöne, onuň öňünde bir şertem goýupdyr. Şeýtanyň şerti şeýlemiş: ýagny tupan sowlandan soň üzümi bilelikde ekip, hasylyny hem bilelikde ýygnap deň paýlaşmak. Nuh şol wagt şeýtanyň bu şertine-de razy bolupdyr.
Ine, tupan sowlandan soň Nuh ýere ekin ekmäge köp üns berip, ähli ekin- tikini, dal daragty ekip, ugrapdyr. Olar hasyla durupdyrlar. Şol wagtam göz agyrysy ýaly bolup, bir ýerden şeýtan peýda bolupdyr. Ol Nuha: Indi üzüme men seretjek, seniň şu wagta çenli seredeniň bolar diýip üzümi özi seredip başlapdyr. Nuham öňden gürleşen soň ýok diýip durmanmyş.
Şondan soň şeýtan üzümi her gezek suwa ýakmaly bolanda bir haýwanyň gany bilen suwaranmyş. Ilki tilkiniň gany bilen üzümi suwaranmyş, soňra yzly-yzyna şagalyň, maýmynyň, itiň, ýolbarsyň, doňzuň gany bilen suwarypmyş.
Üzümiň bol hasyly kemala gelipdir. Nuh Pygamber bilen şeýtan üzüm hoşalaryny ýygyp özara paýlaşypdyrlar. Şeýtan özüne düşen paýdan üzümiň suwuny sykyp alyp bir içgi ýasapdyr. Soňra Nuhyň külbesine gelip üzümden ýasalan içgiden içip görmegi teklip edenmiş. Nuham üzümiň suwy boljak bolsa, gel şundan içip göreýin-le diýip içenmiş.
Nuh Pygamber bu içen içgisinden serhoş bolanmyş. Ol eşiklerini çykaryp ýalaňaçlanyp, tä şol içgi gutarýança içip öz külbesinde ýalaňaç ýatanmyş. Nuhuň Ham atly ogly öz atasynyň ýalaňaç ýatanyny görüp:
Atamyz-a çuw ýalaňaç bolup, külbesinde ýatyr-aý diýip habar beripdir. Nuhuň iki ogly Sam we Pfet egin eşik alyp, götünjekläp atalarynyň üstüni örtüpdirler. Olar öz atalarynyň ýalaňaç tenini görmändirler, sebäbi ters bakyp baranmyşlar.
Nuh Pygamber serhoşlygyndan açylan soň üzümiň suwunyň adamy serhoş edip biljekdigini umuman adama, öz nesline şu içgiden peýda gelmejekdigini, bu içgini içen adamyň her hili masgaraçylyklara hem sezewar bolaýmagynyň mümkindigini bilipdir. Ol üzümiň suwuna şerap diýip at goýupdyr. Arapça ady arak. Öz neberelerine muny içmegi gadagan edipdir.
Muhammet Pygamber hem öz hadyslarynda:
Keýp beriji zatlaryň bary arakdyr,
Mes ediji zatlaryň bary haramdyr
diýip şerabyň, aragyň zyýany hakynda ýörite nygtapdyr. Araga göwün beren adamdan oňlulugyň çykmajakdygy, haram işlere baş goşmaga meýilli boljakdygy, beýle adamyň şeýtana şägirt bolup, azjakdygy lebzinde durmajakdygy pygamberlere aýan bolupdyr. Magtymguly PyrsagynyŇ döredijiliginde Ýaman gylyk-häsiÝetleriŇ paŞ ediliŞi
Beýik şahyr Magtymgulynyň döredijiliginde adamlarda ýüze çykýan ýaman gylyk-häsiýetleri tankyt edilýän goşgular köp. Şolardan Mal ýagşy, Nas atan, Çilimkeş, Naskeş, Çilim, Çilim çekmegil, Munda Gybatkeş diýen goşgularynda gowy gylyk häsiýetleri terbiýelemek, ýaman gylyk häsiýetlerden çetleşmek barada gürrüň berýär.
Beýik şahyryň terbiýe beriji goşgularynda ýaman adamy dogry ýola gönükdirmeklige köp üns berilýär. Ýaman gylyk häsiýetleri berk tankytlamak bilen, Magtymguly şeýle adamlary dogry ýola çagyrýar: Mysal üçin ol, Gybatkeş diýen goşgusynda
Ruzy magşar şikaýat eder tilinden,
Ryswalygyň budur seniň, gybatkeş!
Ömrüň ýele berme, azma ýoluňdan,
Agyrtmagyl iliň-günuň, gybatkeş!
diýmek bilen, gybatkeşi ýaňadandan terbiýelemek isleýär. Çünki, gybatkeşlik iň bir ýaramaz häsiýetleriň biridir, ol ýary ýardan, dosty dostdan aýyrýar.
Magtymguly özüniň Mal ýagşy diýen goşgusynda şeýle diýýär:
Adam bolup, adam gadryn bilmeen,
Ondan ýene otlap ýören mal ýagşy.
Sözlegende, söz manysyn bilmeen,
Ondan ýene sözlemeen mal ýagşy.
Bu sözler adamlaryň gep geplän wagty pikirlenip dogry geplemelidigini düşündirýär.
Magtymguly Çilimkeş, Çilim, Çilim çekmegil diýen goşgusynda şeýle diýýär:
Kuwwatyň kemelder, güýjüň az durar,
Keýpi kellä gelse, aklyň azdyrar,
Süňňüňi syzdyrar, etiň gyzdyrar
Bir nyşana budyr sende, çilimkeş.
Akyldar bu sözleri aýtmak bilen çilim ýaly zäheriň adamyň saglygyna, durmuşyna zyýanlydygyny görkezip, ondan el çekmegi talap edýär.
Beýik şahyryň Nas atan, Naskeş ýaly goşgularynda nasyň adamyň organizmine, aňýna ýaman täsir edýändigini, adamlaryň arasynda naskeşiň abraýynyň ýoklugyny beýan edýär. Meselem:
Kyrkyňa baraňda, beýniňe çykar,
Bu şirin janyňy dowzahda ýakar,
Akjaňy öt eýläp, burnuňa dykar,
Zähriňden döküler dişiň, nas atan.
Beýik akyldar Magtymgulynyň döredijiliginde durmuşyň ähli taraplary suratlandyrylýar. Haýran galdyrýan zat hem ýaman, gylyk häsiýetleri paş edýän goşgularyň biziň şu günümizde (ýazylanyna 200 ýyldan hem köp wagt geçenine garamazdan) uly orun tutýar. Ýaş nesli durmuşyň talabyna görä terbiýelemekde ýol görkeziji bolup hyzmat edýär.
Amaly ýumuş. Beýik akyldar Magtymgulynyň Çilim, Çilim çekmegil, Nas atan Naskeş goşgularyny okaň, mazmunyny öwreniň, ýatlaň, öz tejribäňizde ulanyň.
Magtymguly hem:
Akly bolan şerap içmez, diýip belläpdir.
Umuman musulmançylykda şerap şeýtanyň içgisi hasaplanylýar. Şonuň üçin bu içgä diňe şeýtanyň azdyryp öz tarapyna ymykly geçirdim edip ýören adamlary göwün berýärmiş. Şeýtanyňky bolsa azdyrany özüniňki ahyry.
Dini hekaýalaryň birinde arak içmeklik zyna edendenem, sallançakdaky çagany öldürendenem, buda çokunandanam uly günä diýip bellenilýär. Sebäbi arak içip serhoş bolan adam beýleki günäleri hem edip biler diýlip aýdylýar. Umuman Yslam dini aragy ähli günäleriň enesi hasaplaýar.
Nuh Pygamber şeýtanyň içgisi gutarandan soň serhoşlukdan açylypdyr hem-de oňa kiçi ogly Hamyň biedeplik edeni aýan bolupdyr. Pygamberiň muňa gaty gahary gelip: onuň nebereleri beýleki iki doganynyň guly bolar diýip ters pata berenmiş.
Keý-Kowusyň beýik Kowusnama eserinde Şerap içmek barada öwüt-nesihatlar berilýär. Onuň mazmuny şeýleräk:
Eý balam, bilgin, men saňa şerap içme diýip aýtmaryn. Çünki ýaş ýigitler garry kişiniň sözi bilen ýigitlik wagtyndaky işlerini terk etmeýärler. Ýigitlik wagtymda maňa hem köp pendi nesihat edipdiler. Men hem kabul etmändim.
Eý balam, eger şerap içmeseň, sen köp peýda taparsyň, halkyň melamatyndan gutularsyň. Men seni hetdenaşa dost tutýaryn. Emma sen ýaş ýigitsiň, men bilýän ülpetleriň saňa şerap içirmän goýmazlar. Şonuň üçin ýamany dost tutunanyňdan ýekelik ýagşydyr diýipdirler. Eger sen şerap içmekçi bolsaň içmekligiň kadasyny bilgin, eger şerap işmekligiň kadasyny bilmezden içseň ol saňa zäherdir.
Eger köp içilmese, içeňde hem kadadan daşary çykylmasa, bu wagtda aýdyşlaryna garanda zäher zäheri gaýtarýar.
Eger nahardan soň teşne bolsaň biraz şerap içgin, eger teşne bolmasaň üç sagada çenli sabyr et. Çünki mäde güýçli we sagdyn bolsa nahary her näçe köp we bolluk bilen iýseň hem, ol lezzet berer. Şondan soň nebiz içgin, hem tagamdan, hem şerapdan lezzet alarsyň. Emma şerap içmegi gün ýaşanda başlagyn. Sen mes bolýançaň agşam bolar we halaýyk seniň mesligiňi görmez. Meslikde bir jaýdan ikinji jaýa barma. Meslikde hereket etmeklik öwerlik däl. Şerap içmek üçin sähra köp barmagyn, eger barsaň öýüňe dolanyp gelýänçäň mes bolmagyn. Mesligi öýüňde etgin. Öý içinde edilýän işi daşarda edip bolmaz. Çünki öý tarapa saýasy daragtyň saýasyna görä goýurakdyr. Adamlar öz öýünde şa bolsalarda, daşarda garypdyr, eger duýgur we ygtybarly kişiler hem ýat ýere düşseler, goly gysga bolýany mälimdir. Hiç zada güýji ýetmez.
Nebis (içgi) içgil, emma iki üç käse içmegil. Nahary köp iýmekden, şeraby köp içmekden, berhiz et (saklan), çünki her gezek şerap içeniňde düýş görmek we mes bolmak mynasyp zat däldir. Bir owurt şeraby kemräk iç, bir lukma nahary köpräk iý.
Şeraphorlugyň hasyly (netijesi) iki närsedir: ýa hassalykdyr, ýa diwanalykdyr (dälilikdir), çünki şeraphor ýa mes bolar, ýa-da hassa. Eger mes bolsa däli tentekler sanyna, eger hassa bolsa (akyldan azaşanlar) sanyna girýär. Çünki tenteklik hem hassalygyň bir şahasydyr, diýmek beýle işe maýyl bolmagyň nämä geregi bar, ýa kişi däli bolýar, ýa bimar (näsag) bolýar.
Eý, balam, men bilýärin, sen bu sözler bilen şerap içmekden ýüz öwürmersiň, emma bu işi dowam etseň hem ertirine içmegi endik etmegin. Eger içseň wagt bilen içgin, akylly adamlar ertirine içmegi ýaman görüpdirler. Ertiriň birinji şumlugy şundadyr, gijeki içeniň dumany kelläňden gitmänkä, gündüzkiniň dumany hem onuň üstüne goşulýar, netijede Mali hulýa (söwdaýylyk, melanhomiýa) keseli şundan peýda bolýar. Çünki iki zyýan berijiniň zyýany bir zyýan berijiden köp bolýar. Ýene şudur, her wagt ol halk uka gidende, sen oýanýarsyň. Halk oýananda sen uklarsyň. Gündizi uklap, gijesi oýa bolsaň, ahyrda ähli beden agzalary kesel bolýar. Şunuň ýaly uly günä edip, soňundan puşman edersiň.
Ertiriňe içeniňde ýumruklaşmak, akylsyzlar ýaly iş etmek hem ýüze çykar, netijede kişi puşman eder we başga-da zerury çykdajylar dörär. Eger tötänden ertirine içmekçi bolsaň, onuň bir sebäbiniň bolmaklygy gerek, bu mümkin, emma bu ýaman adaty etmezlik oňatdyr.
E d e b i ý a t l a r
1. Gurbanguly Berdimuhammedow Türkmenistanda saglygy goramagyñ ylmy esaslary Aşgabat, Ylym neşirýaty 2007-ýyl.
2. Türkmenistanyñ Prezidenti Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhammedow (gysgaça terjimihal). Aşgabat. 2007ý.
3. G.Berdimuhammedow Garaşsyzlyga guwanmak, Watany,halky söýmek bagtdyr Aşgabat 2007ý.
4. Türkmenistanda bilim ulgamyny kämilleşdirmek hakynda, Türkmenistanyñ Prezidentiniñ 2007-nji ýylyñ Baýdak aýynyñ 15-inde çykaran 4610-njy Permany. Aşgabat. 2007.
5. Bilim terbiýeçilik edaralarynyñ işini kämilleşdirmek hakynda. Türkmenistanyñ Prezidentiniñ karary. Aşgabat, 2007.
6. Berdimuhamedow G.M. XX Halk Maslahatynda edilen çykyş. Aşgabat. 2007
7. Berdimuhamedow G.M. BMG-nyñ Baş Assambleýasynyñ 62 nji sessiýasyndaky çykyşy.-2007 Ruhnama 21.
8. Berdimuhamedow G.M ABŞnyñ Kolumbiýa uniwersitetindäki çykyşy. 2007 Ruhnama.
9. D. Azady. Wagzy-Azat Aşgabat. Ylym, 1962.
10. Baýramsähedow N. Gündogaryň beýik danalary. Aşgabat Magaryf, 1992.
11. Asadowa R., Jumaýewa P. Gündogar pedagogikasy we bilimiň taryhy boýunça metodik gollanma. Çärjew, 1998.
12. Asadowa R., Gotdaýew J., Jumaýewa P. Pedagogikanyň taryhy boýunça metodik gollanma. Türkmenabat 1999.
13. Asadowa R. A. Okuwçylaryň guramaçylyk işlerini meýilnamalaşdyrmakda, mugallymyň orny. Çärjew., 1991.
14. Asadulin W.H., Atdaýew E. Pedagoglaryñ professional we ata-eneleriñ psihologiki hillerini öwrenmek. Çärjew 1999. 120 sah.
15. Gorkut ata. Aşgabat., Türkmenistan, 2001-205 sah.
16. Kowusnama. Mary., Kitap, 1992-126 sah.
17. Oguznama. Aşgabat., Türkmendöwletneşirýat gullugy, 2001-184 sah.
18. XVIII-XIX asyr türkmen edebiýatynyň taryhy boýunça oçerkler. Aşgabat., Ylym, 1967.
19. Pirliýew G. Türkmen halk pedagogikasy. Aşgabat., Magaryf. 1981.
20. Pirliýew G. Etnopedagogika we häzirki zaman terbiyesi. Aşgabat., Magafyf, 1995.
21. Pirliýew G. Garaşsyzlygyň ahlagy. Mugallymlaryň gazet., 15.02.1995, 01.03.1995.
22. Haljanow Ş. Garaşsyzlyk pedagogikasy. Aşgabat 1995. Ruh.
23. Atanyýazow S. Edepnama. Aşgabat 1992.
24. Hadys. Aşgabat. Turan-I. 1992.
25. Öräýew A. Türkmenistanyň döwlet nyşanlary. Aşgabat., 1993.
26. Türkmenistanyn taryhy. Aşgabat 1993.
27. T ursunow J.Ş. Geljekki mugallymlarda kommunikatiw başarnygyň kemala gelmeginde didaktiki oýunlary ulanmak. Mary, 1996, 45 sah.
28. Tursunow J. Ş. Milli terbiýenamamyza daýanýarys. Türkmenistan gazeti, 30.01.2003.
29. Tursunow J. Ş. Milli terbiýenama. Mugallymlar gazeti 14.04.2003.
30. Tursunow J. Ş. Oguz han türkmen eýýamynda terbiýe we bilim. Mugallymlar gazeti. 2004.Baýdak 4.
31. Tursunow J. Ş. Tebigaty söýmek- öýüñi söýmek. Mugallymlar gazeti 2004. Baýdak 23.
32. Tursunow J. Ş. Biz öz balalarymyz barada nämeler bilýäris. Türkmen ýüpek ýoly. 2005.Nowruz 3.
33. Halk maslahaty. Aşgabat. Türkmenistan, 1992-94, 2002-2003.
34. Täze bilim syýasaty. Talyp durmuşy gazeti. 7.05.1993.
35. Balakaýew D. Mugallymyň mertebesi. Aşgabat., Magaryf, 1983-50sah.
36. Rejepow S. Şahsyýetiň estetiki ösüşi. Aşgabat, 1990.
37. Pedagogikanyň we filosofiýanyñ aktual meseleleri. Ylmy materiallaryň ýýgyndysy. Tursunow J. Ş. Hojamkulyýew M. Redaksiýa bilen Çärjew, 1996.
38. Garaşsyzlyk: Filosofiýanyň we pedagogikanyň aktual meseleleri: Ylmy materiallar ýygyndysy. Hojamkulyýew M. Tursunow J.Ş. redaksiýa bilen. Çärjew, 1997.
39. Hanow G. Uly türkmen piri. Türkmenistan gazeti, 26.03.2003.
40. Ödäýew O. Annanyýaz Artyk. Bir ömrüň kyrk pursaty. Iki kitapdan ybarat. Aşgabat 2004. TDPG. I-nji kitap-408 sah; II-nji kitap-376 sah.
41. . , . 1982.
42. .. . . . 1987.
43. . . . , 1974.
44. ., .. 2- . I . (1986-1941-1965) . . . 1972.
45. .. . , . 1988.
46. . . . 1982.
47. . . 1980.
48. . . . . . 1982.
49. . . . . 1992-315 .
50. . . . . - . , 1992.
51. . . . , 1991.
52. . . . . 1991.
53. . . . , . . . . . 1984.
54. . . .. . . . . . . 1986.
55. . . . . . . -.
56. . 2000 . 2 .
57. .. . . 1988.
58. . . . . . . 1989.
59. .. .. . . 1991.
60. .. . . 1990.
61. .. . . 1989.
62. . . . 1989.
63. . . 1989.
64. . . . .., .. . . 1995.
Mazmuny
Giriş__________________________________________________________________4
I Pedagogikanyň umumy esaslary______________________________________5-118
1.1 Pedagogikanyň öwrenýän meselelri we onuň wezipeleri___________________5-13
1.2 Pedagogikanyň ylmy-barlag usullary__________________________________13-26
1.3 Pedagogikanyň başga ylymlar bilen arabaglanyşygy, onuň esasy düşünjeleri. Häzirki zaman pedagogika ylmynyň ösüşi._______________________________________26-36
1.4 Sahsyýetiň ösüşine täsir edyän faktorlar________________________________36-46
1.5Osüşiň umumy kanunalaýyklyklary____________________________________46-56
1.6 Ösüşiň ýaş we ýekebara aýratynlyklary________________________________56-68
1.7 Sahsyýeti hemmetaraplaýyn ösdürmegiň we
terbiýelemegiň maksady we mazmuny___________________________________69-86
1.8 Pedagogik işiň gurluşy we kanunalaýyklyklary_________________________87-95
1.9 Pedagogik täzelikler______________________________________________95-108
1.10. Häzirki zaman mekdebiniň mugallymy_____________________________108-118
II bölüm: Okatmak nazaryýeti______________________________________119-264
2.1 Didaktika okatmak we bilim bermek nazaryýeti hakyndaky ylymdyr_____119-128
2.2 Okatmak işi we onuň esasy düşünjeleri______________________________128-135
2.3 Okatmagyň faktorlary____________________________________________135-143
2.4 Okamagyň motiwleri_____________________________________________144-156
2.5 Mekdepde bilimiň mazmuny we onu kesgitleýän resminamalar___________156-164
2.6 Okatmagyň kanunalaýyklyklary____________________________________165-176
2.7 Okatmagyň ýörelgeleri we düzgünleri_______________________________176-190
2.8 Mugallym bilen okuwçylaryň okuwyň dürli görnüşinde aragatnaşygy______190-195
2.9 Okatmagyň usullary____________________________________________196-229
2.10 Okatmagyň görnüşleri we guralyşy________________________________229-247
2.11 Sapak-okuw işini guramagyň esasy hökmünde.
Onuň görnüşleri we olara häsiýetnama_________________________________247-256
2.12 Okuw işiniň netijeliligini ýokarlandyrmak __________________________256-264
2.13 Bilimleri barlamak we bahalandyrmak______________________________
III bölüm: Terbiýe nazarýeti________________________________________264-378
3.1 Terbiýe döwrebap şahsyýeti taýýarlamagyň serişdesi hökmünde_________264-273
3.2 Terbiýäniň kanunalaýyklyklary_____________________________________273-279
3.3 Terbiýelemek işini hereketlendiriji güýçler. Terbiýelemek, öz-özüňi terbiýelemek, gaýtadan terbiýelemek_______________________________________________278-282
3.4 Terbiýäniň ýörelgeleri____________________________________________282-288
3.5 Terbiýäniň umumy usullary_______________________________________289-298
3.6 Topar. Şahsyýeti toparda terbiýelemek_______________________________298-314
3.7 Terbiýelemek işiniň gurluşy we amala aşyrylyşy_______________________314-321
3.8 Ahlak, akyl, gözellik we etiki terbiýeleri_____________________________321-356
3.9 Beden terbiýesi, zähmet terbiýesi we okuwçylary hünäre ugrukdyrmak işi. Ekologik, ykdysady terbiýesi_________________________________________________357-364
3.10 Synpdan we mekdepden daşary terbiýeçilik işler. Synp ýolbaşçysynyň terbiýeçilik işleri_____________________________________________________________364-378
Edebiýatlar_______________________________________________________379-381
Mazmuny________________________________________________________382-383
