Zähmet terbiýesini bermek işi maşgalada, mekdepde, okuw-terbiýeçilik işleriniň esasynda özüniň beýanyny tapýar.
Çagalaryň okuw zähmeti, synpdan we mekdepden daşary geçirilýän işlere işeňňir gatnaşmaklary, mekdepde öz-özüne hyzmat etmeginiň giň ýola goýulmagy zähmetden önümli peýdalanmagy amala aşyrmakda ýardam berýär.
Zähmet terbiýesiniň mazmuny-döwletimiziň öňünde duran syýasy we hojalyk wezipelerinden, mekdebiň içki köpçülik işlerinden gelip çykýar.
Okuwçylary zähmetiň üsti bilen terbiýelemekligiň mazmunynda okuwçylar toparlaýyn tejribesi, häsiýetleri, gyzyklanmasy hasaba alynýar.
Sapakda we sapakdan, synpdan daşary geçirilýän işlerde zähmete höwes we ylym, tehnika, energetika, himiýa beýleki hünärlere söýgi terbiýelenýär.
Okuw zähmeti okuwçylaryň iň esasy zähmetidir. Zähmetiň bu görnüşi kanuna laýyk taýýarlygy we jogapkärçilik talap edýär. Sapakda mugallym okuwçynyň pikirlenmesini yzygider ösdürýär. Käbir okuwçylara akyl zähmeti agyr duýulýar. Olaryň tiz içi gysýar, okamak özbaşdak pikirlenmek islemeýär, sapaklara gowşak taýýarlanýar.
Şeýle ýagdaýy gören mugallym okuwça kömek etmekligiň ýollaryny gözlemeli, olaryň pikirlenip işlemek ukyplaryny ösdürer ýaly ýumuşlar taýýarlap indiwidual işlemeklige girişmelidir. Şeýlede, ene dili, okuw surat, zähmet sapaklarynda-da okuwçy edil matematika sapagyna taýýarlanyşy ýaly taýýarlanmalydyr.
Zähmet sapagynda ýerine ýetiren işleriniň netijesini çagalaryň özleri görýär we oňa belli bir derejede höweslenýär.
Mugallym okuw materiallary, karton, kagyz bilen işlemekden başga-da milli keşdeler gaýamak, halyçylyk sungatyna höwesi başlangyç synpda zähmet sapagynda başlasa onda oglan-gyzlarda öz boluşly zähmet endikleri terbiýelenýär. Oglanlar byçgy we beýleki esbaplaryň üsti bilen dürli oýnawaçlar ýasaýarlar, uly ýaşly okuwçylaryň hatarynda ýuwaş-ýuwaşdan ussaçylyk hünärine höwes terbiýelenýär. Gyzlar jorap örmek, keşde gaýamak, gurjaklara bolar ýaly köýnekleri tikmek we ýakasyny bejermek ýaly işler bilen meşgullansalar, geljekde tikinçi, halyçy, keşdeçi bolarlar we öz zähmetleriniň netijesinden lezzet alarlar.
|
|
|
Synpdan we mekdepden daşary geçirilýän işleriň üsti bilen zähmet terbiýäniň berlişi başlangyç synplarda zähmet terbiýesi Çeperler, Ekologiýa drama we beýleki gurnaklaryň üsti bilen öz beýanyny tapýar.
Ýuwaş-ýuwaşdan orta we ýokary synplarda şu gurnaklaryň sany artyp, döredijilikli işlemeklige ýagdaý döredýär.
Zähmet terbiýesiniň ýene-de bir görnüşi öz-özüňehyzmat etmekdir.
Çagalaryň öz-özüne hyzmat etmekligi maşgalada, çagalar bagynda çagalara öwredilýär. Özüniň düşegini ýygnamak, egin-eşiklerini arassa saklamak, öýde we mekdepde arassaçylygy berjaý etmek, gündelik durmuş üçin gerekli zatlary taýýarlamaklyga gatnaşmak, öýleri, howlulary arassa saklamak we ş.m. Okuwçynyň zähmet endiklerini ösdürýär we özbaşdaklygy terbiýelenýär.
Jemgyýete peýdaly zähmet zähmetiň şu görnüşiniň üsti bilen okuwçylarda il-günüňe, ata-eneňe hyzmat etmäge mümkinçilikler terbiýelenýär, zähmete oňat garaýyş ýüze çykýar.
Mekdepde jemgyýete peýdaly zähmetiň görnüşleri dürli-dürlüdir. Ol sapakda we sapakdan daşarda-da ýerine ýetirilýär.
Mekdepdäki peýdaly zähmeti şu taraplara gönükdirip bolar. Synplary, mekdebiň howlusyny arassa saklamak, okuw esbaplaryny bejermäge ýardam bermek mekdepde bag ösdürmek, sport meýdançalaryny, janly burçlary döretmek, okuw-tejribe meýdanda işlemekligi öz içine alýar.
Okuwçylar mekdepden daşary oba hojalyk önümlerini ýygnamaga gatnaşýarlar. Mekdebiň ýanyndaky çagalar bagynyň körpeleri bilen ýakyndan aragatnaşyk saklap, olara dürli oýnawaçlar bejerip berýärler. Olar bilen birlikde ýörite meýdançalary arassalamaga, derman ösümlikleri ýygnamak işleri alyp barýarlar.
Öndürijilikli zähmet Öndürijilikli zähmete gatnaşmak okuwçylaryň zähmetini öz häsiýeti boýunça işçileriň, daýhanlaryň zähmetine ýakynlaşdyrýar. Olar öz zähmetiniň netijesini görýärler.
|
|
|
Okuwçylar zähmetiň şu görnüşlerine gatnaşanda ýaş aýratynlyklaryna üns bermeli. Orta we ýokary synplarda jemgyýete peýdaly zähmetiň görnüşleri çylşyrymlaşýar we okuwçy öz ýerine ýetirýän işiniň üsti bilen ahlak borjuny ýerine ýetirýändigine düşünýär. Olar ýörite okuwçylar zähmet işlerini ýerine ýetirýäntoparlarda-da zähmet çekýärler.
Zähmet terbiýesiniň usuly we ondan edilýän talaplar:
Okuwçylaryň zähmetine çemeleşmegiň ahlaklylygy we jemgyýete peýdaly zähmetiň belent bolmagy.
Çaganyň öz zähmetiniň ähli halk zähmetine goşulýandygyny duýmaklygy zerurdyr.
Okuwçylar jemgyýetçilik, köpçülik zähmeti ýerine ýetirmekde ahlak taýdan ösýär we jebisleşýär, olarda oňat gylyk-häsiýetler terbiýelenýär.
Mugallymlar, terbiýeçiler okuwçylara zähmet terbiýesini bermekde çaganyň öz zähmetinden ruhlanmagyna, zähmetine guwanmaga we çeken zähmetiniň netijesini duýmaga mümkinçilik döretmelidir.
Zähmetiň topar häsiýeti möhüm pedagogik talapdyr. Ol çagalarda kollektiwizm düşünjesini döredýär, özara kömek, dostluk gatnaşyklaryny berkleşdirýär. Topar zähmetiň dowamynda, mugallym çaganyň gyzyklanmasyny ösdürmeklige mümkinçilik döretmeli. Iş şeýle guralanda okuwçyda ýoldaşyna kömek etmek, ýerine ýetirýän işiniň hilini gowulandyrmak duýgusy we şol işe höwes döreýär.
Zähmet ýumuşlary okuwçynyň ýaş aýratynlyklaryna görä tabşyrylmalydyr. Sebäbi yzygider zähmet çekmek çagany ýadadýar. Tabşyrylan ýumşa ýigrenç döreýär. Mugallym: fiziki zähmeti dynç almak bilen baglaşykly guramalydyr.
Tabşyrylan ýumşy höwes bilen ýerine ýetirmeklige şert döretmeli.
Peýdaly zähmetiň belli düzümi bolmaly. Ýylyň dowamynda okuwçynyň zähmet ýumuşlaryny ýerine ýetirýän ýörite depderiniň bolmagy çaganyň ýylyň-ýylyna öz zähmetiniň çylşyrymlaşyp barýandygyny okuw we fiziki zähmetiň özara baglanyşyklydygyny duýmaklary üçin mümkinçilik döredýär.
Okuwçylary kär saýlamaklyga ugrukdyrmak başlangyç synpdan iň ýönekeý görnüşde başlanýar. Kär saýlamaklygyň esasy wezipesi çagada käre, hünäre bolan gyzyklanmany terbiýelemeklige, onuň jemgyýete zerurlygyny duýmagy, dürli kärlerde zähmet çekmäge taýýar bolmagy terbiýelemekden ybaratdyr.
Jemläp aýdanymyzda, okuwçylary zähmete psihologik taýýarlamakdyr.
Okuwçylary kär we hünär saýlamaklyga ugrukdyrmagyň maksady halk hojalygynda önümçilikde, ýurduň ykdysady durmuşyň gowulandyrmakda dürli kärleriň ähmiýeti, tutýan orny barada çagalara düşündirmek işi başlangyç synpdan başlanýar.
|
|
|
Mugallym käre, hünäre höwesi sapakda we sapakdan daşary geçirilýän işleriň üsti bilen amala aşyrýar. Aýratynda zähmet sapagynda käre höwes terbiýelenýär, sapakdan daşary köpçülik işleriniň üsti bilen dürli kärler barada gürrüňler, kinofilmlere tomaşa etmek, önümçilige syýahatlar guramak zähmet weteranlary bilen duşuşyklar geçirmek işleri okuwçylaryň ýaş aýratynlygyna görä üýtgeýär we çylşyrymlaşýar.
IV-VIII synplarda diňe hünäre söýgi terbiýelemek däl-de öz ýaşaýan ýerine önümçiligi, politehniki bilimiň berliş aýratynlyklary bilen doly tanyşdyrylýar. Ýokary synplarda kär saýlamaklyga höwes önümçilikde amala aşyrylýar. Mugallym we terbiýeçi bu işi maksada laýyk guramalydyr. Çagalary şu ugra gönükdirmelidir.
Synpdan daşary geçilýän zähmet işleri we sapaklary gowy guralan taýýarlyk esasynda geçilmelidir. Synpdan daşary işler toparlaýyn, ýekelik görnüşde geçirilýär. Toparlaýyn aşakdaky işler geçirilýär. Ýygnanyşyklar, baýramçylyklar, duşuşyklar, sergiler, gözden geçiriş, oýunlar, syýahatlar. Ýokardaky işleri geçirmeklik bilen çagalary umumy mekdep arkaly geçirilýän ýaryşlara, baýramçylyklara, duşuşyklara, gözden geçirişlere gatnaşdyrmak bilen ýokarky işlere höwes döretmekligi gazanmak bolar.
Toparlaýyn işler çagalaryň umumy gyzyklanmasyny göz öňünde tutmak bilen ýörite her aýa ýa-da ýarym ýyla düzülen meýilnama esasynda geçirilýär. Toparlaýyn geçirilýän işlere aşakdakylar degişlidir. Gurnaklar, özbaşdak işler, görkezme esbaplary gözden geçirmek, kesellere, garrylara kömek bermek, çöl we meýdan haýwanlaryny, guşlary iýmitlendirmek. Mundan başga şu aşakdaky hem toparlaýyn geçirilýän synpdan daşary işlere goşmak bolar. Guşlar güni, baglar güni, hasyl baýramy we beýlekiler degişlidir.
Synpdan daşary işleriň we sapaklaryň ýekeleýin görnüşine aşakdakylary aýtmak bolar. Konstruirlemek, modelleşdirmek, kolleksiýa taýýarlamak, gülleri ösdürip ýetişdirmek, haýwanlary idetmek, palçyk, plastilin bilen işlemek, applikasiýa, köýdürip surat çekmek, tikmek, biçmek, folga bilen işlemek, tebigy materiallardan ertekiler boýunça şekiller taýynlamak degişlidir.
Okuwçylaryň zähmetiniň netijeliligini gazanmagyň şertleri:
okuwçylaryň zähmeti guramaçylykly häsiýete eýe bolmalydyr;
işiň ýerine ýetirilmeginiň maksadyna okuwçylar çuň düşünmelidir;
okuwçylaryň zähmetiniň toparlaýyn häsiýetli bolmagyna üns berilmelidir;
okuwçylaryň zähmeti we yzygiderli häsiýete eýe bolmalydyr;
okuwçylaryň zähmetiniň belent ahlaklygyna esaslanmagy, jemgyýetçilik ähmiýetliligi we ideýa taýdan dogry ugrukdyrylanlygy;
okuwçylara güýji ýetýän iş tabşyrylmalydyr;
zähmetiň netijesi wagtynda okuwçylara mälim edilmelidir we oňa degişli baha berilmelidir;
Indi bolsa biz şu sanalan synpdan
daşary işleriň käbiriniň geçirilişine seredeliň.
