Mugallymyň öz hünäri boýunça usuly taýýarlygy.
Bu hünär häsiýetnamasy öz işinde: terbiýelemegiň we okatmagyň usullaryny ulanyp bilmegi; pedagogik ussatlygy we umumy ösüşi; okatmagyň we terbiýelemegiň psihologik we pedagogik esaslaryny bilmegi; maksada okgynlylygy; ynamlylygy; tehniki serişdeleri ulanyp bilmegi; çagalary söýmegi; olara düşünmegi, adama ynamy; optimizmi; maksady goýup bilmegi; oňa ýetmegiň ýollaryny saýlap bilmegi; öz wagtyny dogry paýlap bilmegi; başganyň wagtyny sylamagy; özüniň syýasy-ideýa we ýörite taýýarlyk derejesini ulgamlaýyn we meýilnamalaýyn kämilleşdirmek; öz işiniň önüminiň hilini ýokarlandyrmak; özbaşdak döredijilik; ýokary ahlak hilleri; şahsy mysal we başga hilleri jemleýär. Nämä üçindir saglyk ýagdaýy düşilip galdyrylypdyr. Ýa-da ol gerek dälmikä? Mugallymyň saglyk ýagdaýy onuň hünär häsiýetnamasynyň özeni bolmalydyr.
Geliň mugallymyň 20 sany esasy, wajyp hilleri bilen tanşalyň.
1. Guramaçylyk.
2. Tertiplilik.
3. Zähmetsöýerlik
4. Ýerine ýetirijilik.
5. Mylakatlylyk.
6. Sadalyk.
7. Mylaýymlyk.
8. Adalatlylyk.
9. Talap edijilik.
10. Öz dersini bilmek.
11. Maglumaty düşündirip bilmek.
12. Işi ýola goýup bilmek.
13. Okatmakda ussatlyk.
14. Duýgurlyk.
15. Hemaýat edijilik.
16. Ahlak arassalygy.
17. Okuwçylara ynam.
18. Özüňi göreldeli alyp barmak.
19. Mugallymyň abraýy.
20.Adalatsyzlygaçydamazlyk
Bu häsiýetleriň, hilleriň haýsysyny birinje ýere, haýsysyny ikinji ýere, haýsysyny üçünji ýere . goýjak.
Birinji ýyl talyplarynyň 85 % birinji ýere adalatlylygy goýdylar. Talap edijilik ikinji ýere, öz dersini bilişi üçünji ýere goýuldy. Birinji onlukda ahlak hiller, mylakatlylyk, okuwçylara ynam, sadalyk, ahlak arassalygy öz ornuny tapdylar.
Soňky wagtlar ideal pedagog düşünjesi ulanylyp başlady. Özünde ýokary derejede kämilleşen raýatlyk, önümçilik we şahsy funksiýalary jemleýän nusga hünärmene ideal pedagog diýip bolar. Ideal pedagog - taýýarlamagyň oriýentiri deňeşdirmegiň etalony bolan öwrenmegiň nusgasydyr.
|
|
|
Wagt geçip dur. Mugallymdan edilýän talaplar günsaýyn artyp, üýtgäp dur. Ýöne her bir mugallym ideal mugallym bolmaga çalyşmalydyr.
Didaktika okatmak we bilim bermek nazarýeti
Hakyndaky ylymdyr.
Bütewi pedagogik prosesiň (işiň) iki sany prosesiniň biri okatmakdyr (okatmak işidir).
Okatmak örän çylşyrymly proses. Ol terbiýelemegiň we ösmegiň düzüm bölegi bolany üçin şolardan öz çylşyrymlylygy boýunça aşakda durýar. Şonuň üçin bu söze kesgitleme bermek kyndyr. Ol öz düzüminde dürli tertipli we dürli hilli köpsanly we köpdürli aragatnaşyklary we arabaglanyşyklary saklaýar.
Gadymy we orta asyrlar danalary okatmak, okatmak prosesi diýen düşünjeleri okatmak işi diýip düşündiripdirler. XX asyryň başynda bu düşünjäniň manysyna iki hili düşünje goşdular, olar okatmak we okamak. Okatmak bu mugallymyň bilim bermek boýunça alyp barýan işi, okamak bu okuwçylaryň olara hödürlenýän maglumatlary, bilimleri ele almak boýunça alyp barýan işi. Wagtyň geçmegi bilen okatmak işi düşünjesine mugallymyň okuwçylara bilim bermek, dolandyrmak boýunça alyp barýan işiniň manysy goşuldy.
Okatmak bu ýörite gurnalan, dolandyrylýan, gözegçilik edilýän, mugallym bilen okuwçylaryň bilimleri, başarnyklary we endikleri ele almak boýunça ýerine ýetirýän işidir.
Okatmak işine şeýle häsiýetler mahsusdyr: 1) ikitaraplaýynlyk; 2) mugallymlar we okuwçylaryň bilelikdäki işi; 3) mugallymyň ýolbaşçylygy; 4) ýörite meýilnama boýunça gurnalan we dolandyrylýan; 5) bütewilik we birlik; 6) okuwçylaryň ýaş aýratynlyklar kanunalaýyklyklaryna deň gelmek; 7) okuwçylaryň ösüşini we terbiýesini dolandyrmak.
Didaktika (grek sözi didaktikos okadyjy, öwrediji we we didasko - öwreniji) diýen many berýär. Didaktika pedagogikanyň okatmak we bilim bermek meselelerini öwrenýän bölegidir. Ilkinji bolup bu söz nemes pedagogy Wolfang Ratke (Ratihiýa) (1571-1635) tarapyndan okatmak sungatyny aňlatmak üçin ulanyldy. Ý. A. Komenskiý hemmä hemme zady öwretmek, okatmak sungaty manysynda bu sözi özüniň Beýik didaktika eserinde ulandy. XIX asyryň nemes pedagogy I.F. Gerbart didaktikany bütewi we gapma-garşylyksyz terbiýeleýji okuw (okatmak) nazarýeti düşünjesinde ulandy. Şol wagtdan bäri didaktikanyň esasy wezipeleri, çözýän meseleleri üýtgemän gelýärler, olar näme okatmaly we nähili okatmaly; şu günki pedagogika ylmynyň öwrenýän esasy meseleleri: haçan, nirede, kimi we näme üçin okatmaly diýen ýaly meselelerdir.
|
|
|
Taryhy ösüş döwründe didaktika adalgasy üýtgeýärdi. XIX asyryň ahyryna didaktika okatmak nazarýeti diýen mana eýe boldy. Ondan terbiýe bölünüp aýryldy. Bu manyda didaktika sözi ilkinji gezek nemes pedagogy Adolf Disterwegiň (1790-1866) işlerinde berildi. Hususanam, onuň Nemes mugallymlaryna bilim bermek diýen işinde didaktika okatmak nazarýeti manysynda ulanyldy.
Şu güne çenli didaktika okatmak nazarýeti manysynda ulanylyp gelindi. Ýöne käbir pedagogika ylmyny öwrenijiler bu düşündiriş bilen razylaşmaýarlar. Olaryň käbiri didaktika okatmak nazarýeti däl, bilim bermek nazarýeti diýse (E.I. Perowskiý), başga biri didaktikany okatmak we bilim bermek nazarýeti hökmünde häsiýetlendirýärler (B.P. Esipow). Didaktika okatmak we bilim bermek baradaky ylymdyr diýen düşunje, umuman, dogry. Ýöne didaktikany okatmak we bilim bermek nazarýeti diýip düşündirenilerinde onuň diňe bir tarapyny beýan edýärler okatmak we bilim bermek funksiýasyny, ondan okatmagyň terbiýeleýjilik we ösdürijilik funksiýalaryny aýyrýarlar. Biz didaktika diýen düşünjäni pedagogika ylmynyň okatmak nazarýetiniň we tejribesiniň soraglaryny öwrenýän bölümi diýip hasap edýäris.
Okatmak sözüne üns berip görüň. Eger bu sözi seljersek, ol ok we atmak diýen iki sözden ybaratdygyna göz ýetirýäs. Okamak diýen söze üns bersek, bu ýerde-de biz bu düşünjäniň ok we almak diýen iki sözden ybaratdygyna göz ýetirýäs. Diýmek bu sözleriň gelip çykanyna örän köp wagt bolupdyr. Ilkinji bilim bermek ýaşamagy öwretmek aw awlamak, özüňi goramak bilen bagly bolandygy belli ahyryn.
Pedagogika ylmynda okatmak adalgasy sözüň dar we giň manysynda garalýar. Okatmak sözi gysga manyda mugallymyň işi diýlip düşündirilýär. Her bir mugallymyň öz dersi bar. Ol öz dersini orta mekdepde okadýar. Okatmak sözi giň manyda mugallym bilen okuwçynyň arasyndaky ýörite gurnalan, dolandyrylýan, gözegçilik edilýän, bilimleri, başarnyklary ele almaga gönükdirilen işdir.
Okatmagyň birnäçe sosial funksiýalary bardyr. Olar: ilkinji esasy sosial funksiýasy bilim berijilik funskiýasydyr. Okuwçylary kesgitlenen bilimler, başarnyklar we endikler ulgamy bilen ýaraglandyrmak.
Okatmagyň ikinji jemgyýetçilik funksiýasy terbiýeçilik funksiýasydyr. Okuwçylarda ele alan bilimleriniň netijesinde dogry dünýägaraýyş, ynam, pikirler kemala getirmekdir. Döwrüň talabyny ödeýän şahsyýeti terbiýelemek Watanyny söýýän, ony goramaga taýýar material we ruhy gymmatlyklary döredip bilýän raýaty terbiýelemekdir. Bilim berijilik we terbiýeleýjilik funksiýalary biri-birinden üzňe ýerine ýetirip bolmaýar. Pedagogyň gündelik işinde olar biri-biri bilen arabaglanyşýarlar we bilelikde hereket edýärler.
|
|
|
Okatmak ýene bir wajyp funksiýany ýerine ýetirýär ol hem ösdürijilik funksiýasydyr. Okuwçylaryň bilesigelijiligini, ynamlaryny, olaryň psihiki hillerini, döredijiligini we özbaşdaklygyny, täze bilimleri ele almagyny ösdürijilik funksiýasy ýerine ýetirýär.
Häzirki döwürde ylmyň ösmegi netijesinde adamlara gerek bolan maglumatlaryň möçberi artýar, olaryň hemmesini okatmagyň üsti bilen amala aşyryp bolmaz. Şonuň üçinçagalarda özbaşdak okamak başarnyklaryny ösdürmek wajyp hasap edilýär.
Didaktika ylym hökmünde onuň predmetiniň gurşawynda hereket edýän kanunalaýyklyklary öwrenýär, okatmak işiniň netijelerini we gidişini şertlendirýär, arabaglanyşyklary seljerýär, meýilnamalaşdyrylan maksatlaryň we wezipeleriň ýerine ýetirilmegine kömek edýän usullary, guramaçylyk formalary we serişdeleri kesgitleýär. Didaktika iki esasy wezipäni ýerine ýetirýär: 1) nazary (anyklaýyş we çaklaýyş); 2) tejribe (normatiw we instrumental ýerine ýetiriş).
Geliň, indi didaktikanyň çözýän meselelerine üns bereliň.
1. Okatmagyň maksady we wezipesi baradaky soraglar. Şu soraglara jogap bermän, didaktika başga soraglary çözüp bilmeýär.
2. Okuw işiniň ýerine ýetirilişinde esaslanýan kanunalaýyklyklar we ýörelgeler soragy. Okatmak nazarýetine pedagogik häsiýetnama bermek, onuň içki we daşky taraplarynyň aýratynlyklaryny, arabaglanyşygyny anyklamak, bilimiň mazmunyny kesgitlemek we onuň guralyşyny ýola goýmak bu soraglar didaktikanyň çözýän esasy soraglarydyr.
3. Näme öwretmeli? Okuwçylara nähili bilim bermeli? Okuwçylara berilýän bilimi olaryň ýaş aýratynlyklary bilen nähili sazlaşdyrmaly? Bilimiň mazmunyny nädip döwrüň talabyna laýyk getirmeli?
4. Nähili okatmaly? Okuwçylar bilimleri, başarnyklary, endikleri ele alar ýaly okatmagyň usullaryndan nähili peýdalanmaly? Okadan wagtyň bilim berijiligi, terbiýäni we ösüşi nädip biri-biri bilen baglanyşdyrmaly? Hemmetaraplaýyn ösen şahsyýeti terbiýeläp ýetişdirmek üçin nähili okatmaly?
5. Okuw işini haýsy guramaçylyk formalarynda amala aşyrmaly? Okuw işiniň formalarynyň (görnüşleriniň) haýsysy amatly? Olary nähili saýlamaly? we başga wajyp soraglar didaktikanyň çözýän soraglarydyr.
|
|
|
Okatmak işiniň mazmuny, wezipesi usullary we görnüşleri üýtgäp durýarlar.
Mekdebiň görnüşine, çagalaryň ýaş aýratynlyklaryna görä, didaktika mekdebe çenli didaktika, mekdep didaktikasy, ýokary okuw mekdep didaktikasy, harby didaktika we başga ulgamlara bölünýär.
Didaktika taryh, filosofiýa, psihologiýa, kibernetika ýaly ylymlar bilen arabaglanyşýar.
Didaktikada ulanylýan ylmy-barlag usullary: syn etmek; eksperiment (didaktiki); mekdep resminamalaryny öwrenmek; söhbetdeşlik; anketa; matematiki, kibernetiki usullar.
|
|
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
okatmak Okamak
Bilim almak
Bilimler
Başarnyklar
Endikler
Tehnologiýa
Didaktika okatmak ulgamyny ähli predmetlerini (derslerini) we ähli derejedäki okuw işini öz içine alýar. Öwrenýän hadysalaryň öz içine alyş giňligi boýunça didaktika umumy we hususy didaktikalara bölünýär. Umumy didaktikanyň öwrenýän predmeti okatmak we okatmak işlerini döredýän faktorlary bilen olaryň geçýän şertleri, olaryň getirýän netijeleridir. Hususy didaktikalar (konkret-anyk) diýip, aýratyn bir dersi okatmagyň usullaryna aýdylýar. Olar dürli okuw dersleriniň okuw işiniň geçişiniň kanunalaýyklaryny, mazmunyny, görnüşlerini we usullaryny öwrenýärler. Her bir okuw dersleriniň özüniň usuly bardyr.
