Түйсiктердiң қандай негізге сүйеніп жiктелетінін атаңыз

В. Вундтың энергетикалық жiктеуi. 1898 жылы В. Вундпен рецепторлардың адекватты тiтiркендiргiш тердiң энергиясынан тәуелдiлiк бойынша классифика циясы ұсынылды. Ол механикалық, химиялық және жарықтық сезгiштiктi қабылдауға арналған рецептор лардың келесi үш типiн бөлiп шығарды:

1) механорецепторлар ткандердiң деформациясының, жиырылуының немесе жылжуының механикалық энергиясын қабылдайды. Олар бүкiл дененiң бетiнде және iшiнде орналасқан: терiде, бұлшықетте, сiңiрлерде, тамыр қабырғаларында т.с.с. Механорецепторлардың сан-алуан түрлерi белгiлi. 2) хеморецепторлар – рецепторлардың анағұрлым ежелгi тобы. Химиялық заттарға сезгiштiк бiрклеткалық организмдерде де болады. Жоғары дамыған сезгiштiк насекомдардың хеморецепциясына тән.

3) ф оторецепторлар жарықтық энергияны қабылдайды. Жарықтық тiтiркендiргiштерге сезгiштiк филогенезде прогрессивтi түрде дамыған. Оның эволюциясы көру мүшесi – көздiң өзгеруiмен байланысты болды. Көздiң жетiлуi iшекқуыстылардың жарық сезгiш пластиналарынан бастап, насекомдардың күрделi фасеталық көздерiне дейiн, одан әрi қарай омыртқалардың камералық көзiне дейiн жүзеге асты.

×. Шерингтон бойынша рецепторлар жiктеуi. 1906 жылы ағылшын физиологы ×. Шерингтонмен организмде орналасуы мен атқаратын қызметi бойынша сенсорлық процестердiң жiктеуi шығарылды. Ол сезгiштiктiң үш тобын бөлiп көрсеттi: интероцепция, экстероцепция және проприоцепция.

1) Экстероцептивтi деп сыртқы тiтiркендiргiштердiң әсерлерiне сезгiштiктi айтады. Ол бес негiзгi модалдықтан тұрады – көру, есту, сипап сезу, иiс сезу және дәм сезу. Экстероцептор маңызды бағдарлаушы және реттеушi қызмет атқарады.

2) Проприоцептивтi  - дененiң немесе оның бөлiктерiнiң кеңiстiктегi орналасуы мен қозғалысына сезiмталдық. Қозғалысты қабылдауға арналған проприоцепцияның түрiн кинестезия деп атайды.Проприоцептивтiк түйсiктер, экстероцептивтiкпен салыстырғанда, жақсы байқалмайды.

4) Интероцептивтi – организмнiң iшкi ортасында жүретiн алмасу процестерiне сезгiштiк. Интероцепторлар қатарына механо- және хеморецепторлар кiредi. Олар барлық iшкi мүшелерде кездеседi және сан-алуан органикалық процестерге - қанның химиялық құрамы мен қысымының өзгеруiне, ткандердiң температурасының өзгеруiне, асқазанның толуының және т.б. өзгеруiне жауап бередi.

9.Қабылдаудың түрлері:кеңістікті, уақытты және қозғалысты қабылдау өзарақатынасын көрсетіңіз. Кеңістік пен уақыт- материяның өмір сүруінің негізгі формалары.Сондықтан,кеңістік пен уақытты материядан бөлектеу,оларды материядан аулақ өмір сүреді деу шындыққа сай келмейді.Материядан тәуелсіз,оның қозғалысынан тыс жеке-дара ешбір кеңістік те, уақыт та жоқ.Кеңістікті қабылдау-заттар мен құбылыстардың көлемін,тұрқын,түрін,аумағын,алыс жақындығын,тайыз-тереңдігін,бағыт-бағдарын қабылдау деген сөз.Кеңістікті қабылдау өте күрделі процесс.Мәселен заттың көлемі мен түрінқабылдау-көру,сипай сезу,қимыл қозғалыс түйсіктерінің күрделі үйлесімі арқылы ғана жүзеге асады.Тек адамның нақтылы тәжірибесі жан-жақты білімі арқылы ғана кеңістікті дұрыс қабылдауға болады.Адам заттардың бірінен-бірінің қашықтығын,бет алысын,көлемін,рельефін,бағдарын және формасын қабылдау арқылы ғана кеңістікті дұрыс қабылдайды.Дүниедегі заттардың барлығы да кеңістікте орналасқан.Олардың әрқайсысының белгілі тұрқы болады.Сондай-ақ,олар бізден түрлі қашықтықта тұрады. Орналасуын жақсы аңғара алатын болады.Заттардың кеңістікте орналасуын дұрыс біле алудың адамның іс-әрекеті үшін қаншама мағызды екендігі түсінікті. Уақыт та кеңістік сияқты қозғалушы материяның өмір сүруінің обьективтік реалдв формасы. Кеңістікті дұрыс қабылдап үйрену кішкентай кезден басталады.Мәселен, мектеп жасына дейінгі балалар түрлі нәрселерді ұстап, байқап, сипап қарайды, олардың формасын үлкен-кішілігін көреді.Кейін есейіп,тәжірибесі артып, ой-өрісі кеңейген кезде заттардың кеңістікке орналасуын жақсы аңғара алатын болады. Заттардың кеңістікте Уақытты қабылдау да сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстарда болатын өзгерістердің санаға әсер етіп қалдыратын бейнесі.Уақыт-дүниедегі заттардың өзгеріп, бір қалыптан екінші қалыпқа келіп,ескі заттардың пайда болып отыруының көрсеткіші.Шындық құбылыстардың тізбегі,бірізділігі,обьективтік ұзақтылығы уақытты қабылдау арқылы белгілі болып отырады. Сыртқы дүниедегі оқиғалардың бәрі бір бағытта, яғни өткен шақтан осы шаққа, одан келер шаққа қарай ағады. Бұлар жеке адамның түйсігінен, қабылдауынан тыс болып отыратын реалды құбылыстар.Уақытты қабылдау бірнеше компоненттерден тұрады. Соның бірі – уақыттың ритмі. Уақыттың ритмі – құбылыстардың белгілі ырғақпен өтіп жататын бір ізділігі. Уақыт темп арқылы өлшенеді. Темп-құбылыстардың бір ізділігінің тездігінің небаяулығының көрсеткіші.Уақыттың қабылдануы оның қандай мазмұнда болуымен де шарттасып жатады.Егер ұсақ- түйек әрекетпен өткен уақыт ұзақ болып көрінсе,пайдалы әрекетке толы уақыт тез өтеді.Көбінесе, уақытты субьективтікболжау дұрыс болмай шығатындықтан, оны обьективті өлшемдермен өлшеген дұрыс болады.