АЛҒАШҚЫ ДРАМАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАР 1 страница

XX ғасырдың бас кезінде қазақ жастары ұйымдастырған әдебиет, ойын-сауық кештері сахналық өнер мен драматургияньщ бастамасы болды. Ұлттық мәдениеттің бұл жаңа түрі, негізінен ағартушылық бағытта дамыды. Олардың репертуарындағы шығарма-лар хдлықты өнер-білімге, ілгері кеткен елдердің мәдениетін үйренуге, үлгі алуға, ескіліктің шырмауынан шығуға үндеді. Алғашқы ойын-сауықтар тәжірибелері драматургияның тууына, алғашқы пьееалардың жазылуына ықпал жасады. Қазақстанның әр жеріндегі осындай талпыныстар, алғашқы сахналық қадамдар Қазан төңкерісімен ілесе келіп, ұлттық драматургия мен театр өнерінің дүниеге келуіне негіз болды.

Төңкеріс қарсаңында бірлі-жарым пьесаларымен алғашқы қадам жасаған қазақ драматургтері Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов, Мұхтар Әуезов, Сәкен Сейфуллин, Жұмат Шаниндердің еңбектері драматургия жанрының негізін қалады және алғашқы театр өнерінің тууын жеделдетті.

Европалық үлгідегі театр тек қана европалық үлгідегі драматургия арқылы дүниеге келеді десек, оның қыры мен сырын меңгеруге қазақ топырағында ден қойған - Жүсіпбек Аймауытов. Мұның қаламынан туып, сол кезде сахнаға қойылған тұңғыш үш пьесасы - «Рәбиға», «Мансапқорлар», «Қанапия - Шәрбану» 1916- 1917 жылдары жазылған. Ал, «Ел қорғаны», «Шернияз», «Сылаң қыз» 1920-1925 жылдар ішінде жазылған.

Жиырмасыншы жылдардағы тәуір пьесаларға алғашқы жарияланған бәйгенің нәтижесінде М.Әуезовтің «Қарагөз» трагедиясынан кейінгі екінші орынды Ж.Аймауытовтың «Шернияз» шығармасы иеленді. Ол сондай-ақ А.С.Пушкиннің «Сараң сері», «Тас мейман» трагедиялары мен Н.В.Гогольдің «Ревизорын» казақшаға «Бақылаушы» деген атпен аударған. Соңғысының қолжазбасынан әзірге ешқандай із жоқ. Ендігі бір аударған пьеса «Октябрь» әзірге қолжазбасы табылмағандықтан, кімнен аударылған, қандай драматургтің дүниесі екені белгісіз. Бәлкім, қазақшаға аударылғаннан кейін пьесаның түпнұсқасының аты өзгеріп кетуі де ықтимал. Ж.Аймауытов жазған, аударған драматургиялық шығармалардың ұзын-ырғасы, осы пьесаларының бәрі де Семейдегі губерниялық, кейін «Ес-Аймақ» деп аталған труппадан бастап, Қазақстаннын көптеген қалаларында, Тәшкентте, қазақтың тұңғыш Мемлекеттік ұлт театрының сахнасында Қызылордада қойылған.

Ж.Аймауытов қазақтың ауыз әдебиетін жетік біле отырып, көне дәуірді бейнелейтін бір пьеса жазбаған, пьесалары тұтас алып қарағанда, барлығы да өз кезеңінің болмысын суреттейтін шығармалар. Және басқа драматургтердің дүниелеріне ұқсамайтын өзіндік ерекшеліктері де айқын кәрінеді. Оның барлық пьесалары шымылдығының ашылуы жеке кейіпкерлердің психологиялық толға-нысынан бастау алады. «Рәбиғада» оқиға өзінен-өзі іштей арпалысып отырған Рәбиғаның монологынан басталады. «Ел қорғаны» Оқығанның әңгімесінен, «Қанапия-Шәрбануда» Шәрбанудьщ шешесі Ұмсынайдың уайымға толы үрейлі монологынаи басталады. Ж.Аймауытовтың драматургиядағы мол еңбегіне кейінірек тоқталмақпыз. Қазан төңкерісінен кейін қазақ драматургиясында төңкеріс тақырыбын алғаш көтерген С.Сейфуллин болды. Оның «Бақыт жолына» атты пьесасы 1918 жылы 1-Май мерекесі кезінде сахнаға қойылды. Бұл туралы автордың өзі мерекені көңілді өткізгенін, демонстрацияға қатысып, митинг құрғанын айта келіп: «Омбыда оқып жүрген Ақмоланың мұқтаж балалары мен «Жас қазақ» пайдасына кешке қазақша ең бірінші рет Ақмолада үлкен сауық жасалды. Сауыққа оның алдында ғана жазылып біткен «Бақыт жолына» деген менің пьесам қойылды. Менің ең алғашқы ірі деген шығармам осы еді, сонымен «жазушы» болып едім»1, деп жазды. Сауыққойларды қызықтырған пьесадағы жаңашыл бағыт, бірін-бірі сүйген екі жастың ескіліктің бұғауын үзіп, бақытты өмірге ұмтылуы.

С.Сейфуллиннің «Қызыл сұңқарлар» пьесасы қазақ драматургиясының алғашқы туындыларының бірі болып, әрі 1922 жылы жарыққа шығып, жылдам тарап кетсе де, үйірмелер мен труппалар сахнасында сирек көрінді. Оның басты себебі - пьесаға орынсыз айтылған сынның, баспасөз беттеріндегі бір жақты мақалалардың әсері болса керек. Және ол кездегі баспадан шығып немесе қолжазба күйінде тараған пьесалардың бәрі дерлік қазақ ауылының көне өмірін, әрі кеткенде сол төңкеріс қарсаңындағы әлеуметтік көріністерді суреттейтін-ді. Ал, С.Сейфуллин пьесасы бұларға ұқсамайтын жаңа оқиға, соны сөз болып шықты.

«Қызыл сұңқарлар» әуелде көркем үйірме мен труппалардың сахнасында қойылып келді. Осындай спектакльдің бірін Семейде Ж.Шанин қойып, Еркебұлан рөлін ойнаған. Кейін театр ашылғанда ол сол пьесаны қайта қойды. Міне, сол кезден бастап-ақ пьеса талас тудырып, баспасөз бетінде ұзақ айтыс болды. Айтылған пікірлерді автор жинақтай келіп: «Қызыл сұңқарларға» әркім әртүрлі баға береді. Әркім өз базарының нарқымен бағалауы тіршіліктің заңы. Біреуге қызыл сұңқар қадірлі, біреуге ақ сұңқар қадірлі. Біреулер қызылға шамданады, біреулер аққа шамданады. «Қызыл сұңқарларды» «ептеп» жамандағандардың кейбіреулері пьесаның ішіндегі кісілердің бәрі бірдей «қызыл сұңқар», неғып толып кеткен «қызыл сұңқар» деп жамандайды. Рас, қызыл сұңқарлар 1917-1918 жылдарда көп еді. Оларды көбейткен тұрмыс еді. Көп болмаса, Қазан төңкерісін жасай алмайтын еді. Мұны сол «Қызыл сұңқарлар» мен «Тар жол, тайғақ кешуде» бірге болғандар ғана біледі. Мұны еңбекші тап қана біледі. Жақсы болсын, жаман болсын бұрынғы «батырларды», «бақсыларды» әркім-ақ қалам алған соң жазар еді. Бірақ, мен кітапта әдейі «Қызыл сұңқарларды» ғана жаздым»1, - деген жауап береді.

Пьесаны сынаушылардың кейбіреулері мұндағы бейнеленген өмір болмысы қазақ халқының тұрмысынан қашық және ол төңкеріс ісіне тікелей араласқан жоқ деді. Енді бір сын мақалалар пьесадан саяси мін табуға ұмтылды. Сонымен бірге шығарманы орынсыз мінеген біржақты, сыңаржақ сыннан қорғап, оны ұлттық мәдениетіміздің жемісі, тың туындысы деп бағалаған байсалды пікірлер де болды. «Қызыл Қазакстан» журналының бетінде жарияланған мақалада пьесаны талдай келіп: «...бұл пьесаны еңбекшілер табының төңкерісі туғызған, анық геройлары күллі еңбекші тап»2 - деп әділ тұжырым жасаған.

Мұнан кейін «Қызыл сұңқарлар» туралы айтыс-таластар тоқтап, көпке дейін баспасөз бетінде ол туралы жазылған жоқ. Ал, 1936 жылы пьесаға автор қайта оралып, өңдеу-редакция жүргізгенде, сахнаға қабылданған сол нұсқасы тағы да қызу айтыс туғызады. Мұның да негізгі бағыты алғашқы айтыс сарындас. Жазушы С.Мұқанов өзінің естелігінде: «Қорыта айтқанда, қазақ драматургиясында Октябрь революциясының жолындағы күрес пен жеңісті «Қызыл сұңқарлардан» бұрын сипаттаған жәңе бірсыдырғы көркем сипаттаған пьеса болған жоқ....Октябрь революциясының әрбір жасы толған шағында оның күресі мен жеңісін көзге елестету үшін қазақ театрларында осы пьеса көрсетіліп келеді...»3, -дегені пьесаға берілген әділ баға.

«Қызыл сұңқарлар» Октябрь төңкерісі туралы тұңғыш шығарма болтандықтан алғашқы революциялық драмаға лайықты белгілер мұнда жеткілікті. Олар - пьесаның үгіттік бағыты, көркемдік шындық пен тарихи шындықтың тұтастығын, оқиғаның документтік дәлділігін, этнографиялық бедерін сақтау бар. Қысқасы, пьеса өзінің жарыққа шыққан тұсындағы революциялық драманың шарттары толық жауап беретін шығарма. Ал, пьесаның кемшілігі жалғыз С.Сейфуллин шеберлігінің жетіспеуімен өлшенбек емес. Ол дратургиядағы шеберлік пен тәжірибенің әлі толық дамып, қалыптаспауына тікелей байланысты.

Қазақ жұмысшыларыньщ алғашқы революциялық қадамы, экономикалық күрестің саяси күреспен астасуын көрсетуді мақсат тұтқан Жұмат Шаниннің «Шахта» пьесасының сахнаға қойылуы - «Қызыл сұңқарлар» тақырыбын одан әрі жалғастыру ниетінен туған. 1928 жылы бұл пьесаның «Өлімнен үмітке» деп аталатын 4 перделі нұсқасы қазақ театрының сахнасына қойылған. Бір жылдан кейін екі перде қосыльш, ұзартылған екінші нұсқасы да сахнаға шықты. 1930 жылы «Шахта» деген атпен ол жеке кітап болып баспадан жарық көрді.

Спектакльге жазылған сындар мен оған қатысқан актерлердің пікірлеріне қарағанда, пьесаның екі нұсқасының арасында оның көркем ндеялық мазмұнын өзгертерліктей айырма жоқ. Бар айырмашылығы - соңғы нұсқасына қосылған перделердің оқиғалары алғашқысынан кейін, Қазан революциясының 10 жылдық мерекесі қарсанында өтеді. Бас-аяғы жинақы пьесаның соңы енді қажетсіз сызылып, шұбалаңқылық туғызған. Кейіпкерлері баяғы Штейгер енді Зотов, Борсықбай енді Жантай болып өзгере келіп, астыртын жауыздыққа көшеді. Мұның барлығы күрделі материалды меңгеру қиындығынан, драматургиялық шеберліктің жетіспеуінен туған.

Бірінші спектакль Қызылордада Ж.Шанин мен С.Қожамқұловтың, екіншісі Алматыда тағы да автордың режиссурасымен қойылғандықтан, екеуінің де сахналық шешімдерінде айтарлықтай алшақтық жоқ. Екінші спектакльдің декорациялық керкемделуі мен киім-кешектері, техникалық жабдықтаулары біріншісінен әлдеқайда көркем жасалған. Түйіп айтқанда, «Шахта» кемшіліктеріне қараадастан қазақ жұмысшыларының өмірін, саяси күреске араласуын бейнелеген драматургия мен театрдың құнды енбегі.

Қазан төңкерісі туралы әр драматург өзінің қал-қадірінше әртүрлі жазады. Олардың көбісі үгіттік үлгіде жазылған. Бұларда сомдалған характер немесе саяси оқиғаны терең зерттеуден туған жоталы тартыс болмайды. Көбіне екі таптың өкілін қарама-қарсы қоюдан туындайтын талас-тартыс кедейлердің жеңісімен немесе Кеңес өкіметінің өкілі араласуымен әділет салтанат күрып отырған. Осы тақылеттес пьесаға Қошмұхамбет Кемеңгеровтың «Бостандық жемісін» жатқызуға болады. Бұл пьеса 1919 жылы Ақмолада көркем үйірме сахнасына қойылады. Мұнан кейінгі жылдары үйірме сахнасына Қ.Кемеңгеровтың қазақ әйелінің өткен замандағы қайғылы өмірін көрсететін «Алтын сақина» мен «Ескі оқу» атты шағын пьесалары және басқа белгісіз авторлардың шығармалары қойылған. «Алтын сақина» 1923 жылы Орынборда жеке кітап болып басылып шыққалы театр репертуарынан берік орын алады. Қазақтың тұңғыш мемлекеттік театрының шымылдығы да осы пьесаның қойылуымен ашылған. 4 актілі драма деп аталатын «Алтьш сақина» - шағын трагедия. Айналасы бір сағаттың ішінде: көрсетіліп болатын қысқа ғана 4 көріністен тұратын пьесаның оқиғасы жинақы, шағын, әрекеті жіті дамиды. Автор диалог құруға шебер, кейіпкерлер сөздерінде драматизм күшті. Жазушы драматургия техникасымен таныс, жанр ерекшелігінен хабары бар. Драмадағы тоғыз кейіпкердің оқиғаға үзбей араласатын негізгілері - төртеу. Пьеса - қоюға жеңіл, күрделі режиссерлік шешімдер мен арнаулы жасауларды тілемейді.

Пьесаның басты кейіпкері - Халима. Шешесінің көзі тірісінде саусағына кигізіп кеткен алтын сақинаны күйеуінің тентек нағашы апасы Тәуіршеге бермеуден туған лаң трагедияға ұласады. Енесі Жәния әртүрлі жала, өсек-аяңмен келініне күн көрсетпейді, басынан таяқ арылтқызбайды. Ақыры Халима қорлық пен таяқты көтере алмай өліп кетеді... Пьесаның басында Халима сүйген жігіті Сағынтаймен көңілі жарасып қосылғанына шексіз қуанышты. Тірлігінің осы бір жарқын шағында Халима жүзі нұр жайнап, алабұртқан көңілі аңсағанын тапқан сияқты, бірақ, тату-тәтті өмір мен қуаныш ұзаққа созылмайды. Үйге келген қонақтың сыңайы бұған ұнамайды, сақинаға көзі түскен ол ойлаған мақсатына жетпей тынбайды. Сақина жайы әңгіме болғаннан Халима өзгеріп сала береді, басына үйірілгеи ала бұлтты іштен сезеді. Тентек Тәуіршеге адуын ене қосылып алып өз дегендеріне жетеді. Орынсыз зәбір көріп, жазықсыз жаны жараланған Халима: «Үш жылдан асып барады таяқтан көз ашпағаныма, неден құдайыма жазықты болдым (жылайды). Балдан тәтті жүрген күндерім-ай!... Күйеуімен тату тұрған жалғанның ұжмағы екен! Иненің көзіндей жазығым болса екен-ау! Құдайдан көрейін бе, адамнан көрейін бе? Құлағымнан сөз, басымнан таяқ кетпейтін болды» - деп зар илейді. Драматург, төңкерістен бұрын малға сатылып барған казақ әйелінің қасірет тартқан қайғылы өмірін, көзі жастан тыйылмайтын трагедиялык тағдырын суреттеген. Халимада, әрине, Қарагөздің махаббат үшін өлімге баратын ірі қимылы, немесе қолына садақ алып тау шықын шарлайтын Еңлік әрекетінің бірі де жоқ. Бұл - әділетсіз заманның жаншып тастаған әлсізі, сүйенері мен таянары жок, күні қараң болған қазақ әйелінің өткен замандағы тартқан азабының жанды куәсі іспеттес. Пьесада ұнамды кейіпкерлер атымен жоқ. Сағынтай, Өрік, Жәния бейнелері өтіп бара жатқан заманның дөрекі дәстүрін, жөнсіз жоралғысын қолдаушы, әділетсіздікті қуаттап, әйел бостандығы мен теңдігін, адамгершілік қасиеттерді аяққа басушы қара ниет жандардың тұрпайы қылықтары әшкереленеді.

Жалпы әйел бостандығы, әйел теңдігі - Қазан төңкерісі әкелген жеңістің бірі есебінде қазақ әдебиеті мен мәдениетінің, оның ішінде драматургия мен театр репертуарының алғашқы кездегі басты тақырыбына айналды. Бұл тақырыпқа барған жазушы-драматургтер де, пьесаларды сахнаға қойған театр да көтеріп отырған мәселенің мағына-мәнісін, актуальдылығын барынша жете түсінді. Шеберлік жетіспегендіктен, тәжірибе толыспағандықтан бұл тақырьшты көтерген пьесалар мен спектакльдердің көбісінің көркемдік сапасы төмен болды, берісі натуралдық, әрісі от басылық сипатынан аспады: Соған қарамастан, сондай пьесалардың негізінде қойылған спектакльдерді көруші қауым жылы қабылдап, кемшілігін кешіріп, табысын көтеріп отырған. Демек, сол көркемдік дәрежесі жетіспейтін шығарманың өзінде өмірдің көкейтесті көріністері, әйел бостандығы мен теңдігі (қазақ қауымында ғана емес, Орта Азия, бүкіл шығыс әлемінде ғасырлар бойы өзінің әлеуметтік шешімін таппай келген маңызды мәселелері) дұрыс қозғалған. Қарагөз, Дәмеш, Халималар тіршілік еткен орта, олардың мақсаты мен ойы, әрекеттері бізден қаншама қашық болғанымен, ол уақыттағы көруші қауымға өздерінің кеше ғана басынан-кешкен, әлі ізі суымаған замандастарының өмірі, солардың тынысы сияқты сезілетін. Театрдың алғашқы бір-екі жылғы репертуарынан Бейімбет Майлиннің шағын комедиялары, Жиенғали Тілепбергеновтың «Сүйіскендер», «Перизат-Рамазан», Рахметжан Малабаевтың «Үй тұтқындары», «Ғұрып күні», Сыдық Аблановтың «Күндеспейтін қатындар», Асқар Тоқмағамбетовтың «Екі заң» т. б. сол уақыттағы өмір болмысының актуальды мәселелерін көтеретін пьесалар еді. Пьесалардың негізгі ойы - Қазан теңкерісі әкелген бостандықты үгіттеу. Ол ойлар ұран іспеттес жалаң сөзбен ғана берілген, көркемдік суреттеуге, драмалық түрге түспеген, қысқасы, ой бар да, жеткізетін көркемдік қуаты жоқ. Мұндай әлсіз пьесалардың «...мазмұны да, жазылуы да бір-біріне үқсас, бәрі де тап тартысынан шығып, ауылдағы тартысты көрсетеді. Бірақ, сол күресті үстірт алып, жеңіл көрсетеді. Көбі сол өздерінің алған тартысын сахнада әрекет үстінде көрсетудің орнына, ауызша әңгіме соғады»1. Соған қарамастан олардың ішінде репертуарда біраз тұрақтап, сахналық көркемдік жағынан көзге түскені - Ө.Оспанов пен Е.Өтеулиннің «Зарлық», Ж.Тілепбергеновтың «Перизат - Рамазан» пьесалары.

«Зарлық» - Халық ағарту комиссариаты жариялаған конкурста үшінші бәйге алып, кеңес кезіндегі өмірді бейнелеуді мақсат тұтқан шығармалардың тұңғышы. Мұнда азамат соғысының аяк кезіндегі елдің ауыр тұрмысы, ашаршылықтың зардабы, кедей шаруалардың күйзелісі трагедиялық сарында суреттелген. Ағайынды үш баланың бас көтерер азаматы - Зарлық. Кішкентай інісін жетім балалар үйіне беріп, қарындасы Жәмиләні нағашысына жібереді. Есігінде жүрген жалшының бұл қылығына ашуланған Тұрсын бай Зарлықты қарындасыңды тоқалдыққа бермей, әдейі алыстағы нағашыңа жібердің деп еңбек ақысын бермей, тіпті үстіндегі киіміне дейін сыпырып алып, қуып шығады. Бірақ бұл Тұрсыннан именбейді, істеген озбырлығын бетіне басады. Авторлардың суреттеуінде Зарлық елдің саяси өміріне, қым-қиғаш қайшылық сырына түсіне алмағанымен, болып жатқан жаңалықты сезеді. Қызыл мен ақтың, кедей мен байдың арасындағы күресті көзімен көріп, байқап жүреді. Бір өзгерістің болып жатқанын іштей сезеді, Бірақ аласапыран өмірдің сырын толық ұға алмайды. Тұрсынның көрсеткеи қорлығына зығыры қайнап, қарсылық білдіреді, амал қанша, ашық күреске бара алмайды. Авторлар Зарлықты Тұрсынға қарсы қойып, оған таптық күрес желісінің бір ұшын ұстатқанымен, оны әрі қарай дамыта алмаған. Оның драмалық жүгі, әсіресе, пьесаның екінші жартысында мардымсыз. Соған қарамастан, Зарлық бейнесінің өзіндік маңызы бар. Қазан төңкерісімен бостандыққа ұмтылған кедейдің ұнамды бейнесінің алғашқы белгілері осы Зарлық бойынан табылады. Ол белгілер кейінірек молая, жетіле келіп, Б.Майлиннің, I.Жансүгіровтің, Ж.Шаниннің, М.Әуезовтің, Ж.Аймауытовтың пьесаларында жоғары көркемдік сипат табады, ұнамды қаһармандардың тұтас тұлғасы жасалады. Пьеса сахнада ұзақ уақыт жүрді. Қойылымның мұндай ұзақ уақыт ғүмыр кешуі - көтерген мәселесінің мазмұндылығында, ауылдағы өзгерістерді нанымды суреттеуінде еді.

Сол уақыттағы өмір талабынан туған өзекті мәселе Ж.Тілепбергеновтың «Перизат - Рамазан» пьесасынан сурет тапқан. Жоғарыдағы аталған пьесаларға қарағанда мұнда жаңа мен ескінің арасындағы тартыс, шиеленіс берілген. Перизат пен Рамазанның бостандыққа, махаббат еркіндігіне жетуі - күрделі оқиғалар, үлкен қиыншылықтарды жеңу арқылы суреттелген. Перизаттың еркіндікке ұмтылып, өз махаббатын қорғауы сол уақыттағы елдің саяси-әлеуметтік тірлігімен тығыз байланыста берілген.

Пьесада басынан бағы тайып, бұл күнде ойлаған ойы да, көздеген мақсаты да арман болған жуандар да бар. Солардың ішіндегі пысық мықтысы да, ақылды, әккісі де, қолы ұзын дәулеттісі де - Молдахмет. Келген құдаларының хабарынан кейін қызы Перизатты өзі сияқты байдың баласына айттырып, құтты жеріне қондырудын қамында. Сыртқа сездірмей, өздерімен өздері жең ішінен жалғасып жатқан сыңайы бар. Осылай баяу дамитын оқиғаға режиссер мол астар беріп, оның ішкі динамикасын күшейткен. Мұнан әрі қарай оқиға шиеленісіп, оған барлық кейіпкерлер жіті араласады. Әкесінің аямас ниетін таныған Перизат байдың баласын жақтырмай, Рамазан деген кедей жігітін ұнататынын ашық айтады. Жаңа заманнық еркіндігін аңғарып қалған, әрі ерке өскен Пе-ризат айтқанынан қайтпайды. Мұндай ширақтық кейіпкер әрекетін іштей күшейтіп, махаббат пен бас бостандығына ұмтылған жастың характер ерекшелігіне сай келген. Ол өзі ғана батыл қимылдарға барып қоймай, сонымен бірге сүйген жігіті Рамазанды үгіттеп, бірге қашуға қорқып жүрген оны еркіне қоймай, үйіріп әкетеді. Рамазан арқылы өмірі жалшылықпен өткен, әлеуметтік тартысқа еріксіз түскен кедейдің қайта түлеу жайы көрінген. Әсіресе Молдахметтің жаласымен түрмеге түсіп, онан құтылып келген Рамазанның өмір көріп, оңы мен солын танып қалғаны айқын суреттелген. Қыз әрекеті, махаббат оты санасын оятып, дүниеге көзін ашқан Перизатпен қол ұстасып, жауына лағнет оғын ататын көріністе Рамазанның күрескер деңгейіне көтерілуі - оның осыдан кейінгі өмірінің заңды нәтижесі іспеттес. Кейбір кемшіліктеріне қарамастан пьесаның идеясы - жаңа тұрмыс, бақытты өмір үшін күрестің таптық тартыспен ұласуы, айқын ашылған. Перизат бүдан бұрынғы қазақ қыздарына қарағанда күреске саналы түрде кірісіп, жаңа заманның әйелдерге әкелген теңдігіне сүйенеді. Сол сияқты Рамазан бейнесі кейбір олқылықтарына қарамастан Зарлықпен салыстырғанда көп ілгері. Ол таптық сезімі оянып, бостандық, әділет, адал махаббат үшін күрестің дәмін татқан. Оның ендігі жолы айқын.

«Перизат - Рамазан» көп уақытқа дейін сахнадан түспеді. Пьеса 1930 жылы сахнаға қайта қойылғанда Ж.Шаниннің редакциясымен біраз өңделіп, түзетілді. Артық көріністер, кейбір кейіпкерлердің сөздері қысқартылып, ішкі драматизмі күшейтілген. Осындай драматургиялық өңдеулерден кейін пьеса бес актыдан төрт актыға ықшамдалып қойылған.

Ұлттық драматургия мен театрдың дамуына елеулі үлес қосқан Ж.Шанин бірнеше пьеса жазған. Және тақырыптық жағынан бұлар өмірдің сан алуан қырларын қамтитын шығармалар. Олардың ішінде трагедия да, драма да, комедия да кездеседі. Бұлардың ішінде репертуарда ұзақ уақыт тұрақтағаны - «Арқалық батыр» трагедиясы. Тарихи-эпостық жырдың негізінде жазылған бұл екі сериялы пьесаныд 1926 жылы желтоқсан айында - бірінші сериясы 2 желтоқсанда, екінші сериясы 6 желтоқсанда автордың режиссурасымен қойылған. Трагедияда хан билеген көне заман болмысы кеңінен суреттелген. Көрермендер алдында ханның қаһарына ұшыраған небір сорлы жандар тағдыры көрініс береді. Олар - әйгілі Сарыкөз атынан айырылған ханның ашулы шағында орда тұсынан аттан түспей өткендер мен үйге қамшысын беліне қыстырып кіретіндер, шабармандарды мұқатпақшы болғандар. Арқаларының жон терілері сыпырылып, тілініп, дүре соғылғандар. Пьесаның оқиғасы осылай қауырт басталып, хан төңірегіндегі қым-қиғаш тірлік көрінісінен елес беріп өтеді. Бұнан әрі қарай оқиғаға Арқалықты араластыру арқылы драмалық желіні ширатып, шиеленістіре түседі. Арқалық - ханның дұшпан қолындағы Сарыкөз атын, кеткен кегін, төгілген абыройын қайтарып, шашылған мал-мүлкінің орнын толтыртып, ел намысын қорғайтын әйгілі батыр. Бейсен бидің аузымен айтылатын диалогта Арқалықтың жойқын күш иесі, оқтан, найзадан, оттан сескенбейтін, тіпті етінен ет кесіп алса да қыңқ етпейтін, арыстандай айбатты батыр екендігі айқындалады.