Жердің жылдық қозғалысы.

Бақылаушы Жермен бірге Күнді айналып қозғалғандықтан жақын жұлдыздардың бағыттары жыл бойы өзгеріп /16-сурет/ олар бір жыл ішінде аспанда эллипстер сызғандай болып көрінеді. Осындай эллипстер параллактикалық эллипстер деп аталады. Эклиптиканың П полюсінде орналасатын жұлдыздар шеңбер сызып эклиптиканың жазықтығында орналасқандары доғалар сызады. Параллактикалық эллипстердің үлкен жарты осьтері жұлдыздың жылдық параллаксына тең болады. Демек, ұлдыздардың жылдық параллакс-тарының болуы өзі Жердің Күнді айналып жылдық қозғалысқа қатысатындығын дәлелдейді. Алғашқы жылдық параллакстерді 1835-40 жылдары атақты астрономдар Струве, Бессель, Гендерсон сияқты оқымыстылар өлшеген.

16-сурет. Жылдық параллакс

Жердің Күнді айналып қозғалатындығын жұлдыздардың жылдық аберрациялық ығысуы

арқылы дәлелдеуге болады. Бұл құбылысты 1728 жылы ағылшын астрономы Брадлей ашады, оны жарықтың аберрациясы деп атайды.

Жалпы алғанда аберрация деген қозғалыста болатын бақылаушының белгілі бір уақыт кезеңінде шырақты көретін бағытымен өзі тыныштықта тұрғандағы шыраққа бағытталған бағыттың сәйкес келмейтіндігінен болатын ығысу. Сондықтан, аберрация деп көрінерлік бағытпен шырақтың шын бағыттарының арасындағы бұрышты да айтады.

Шындығында кез келген жұлдызды бақылау үшін қойылған телескоптың бағыты сол жұлдыздан

 

 

	16-сурет. Жарық аберрациясы

 

түсетін жарық сәулесінің бағытымен дәл келмейді. /17-сурет/. К – нүктеде окуляр, 0 – нүктеде объектив орналассын. Бақылаушы КА бағытпен - жылдамдықпен қозғалады. Жарық сәулесі 0 объективке түсіп с - жылдамдықпен таралып, - ауқытта К нүктесіне жетеді. Бірақ бақылаушы жұлдыздың бейнесін көрмейді, себебі - уақытта ол жол жүреді де нүктесінде болады.

Жарық оларға түсу үшін трубаны Жердің қозғалысының бағытымен еңкейтіңкіреп қоюымыз керек. Сонда окуляр нүктеде орналасады. Ал . Сөйтіп көрінерлік бағыт шын бағытпен бұрыш жасайды. Бұл бұрыш аберрациялық бұрыш болады. Мұндағы Жердің орбиталдық қозғалысының жылдамдығы, с – жарық жылдамдығы, - аберрация бұрышы, жұлдыздың көрінерлік бағытының апекстен бұрыштық қашықтығы. Сонда үшбұрыштан синустер теоремасы бойынша мына қатынасты жазуымызға болады:

осыдан,

Сұрақтар:1.Тәуліктік параллакс.

2. Күннің параллаксы.

3.Астрономиялық бірлік.

4.Арақашықтықты анықтаудың радиолокациялық әдісі.

5.Күн, Ай және планеталардың өлшемдерін анықтау.

6.Жердің Күнді айнала қозғалуын дәлелдеу: жылдық параллакс, жарық абберациясы.

 

Шы лекция.

Айдың жұлдыздарға және Күнге байланысты көрінетін салыстырмалы қозғалысы. Ай фазаларының алмасу кезегі. Сидерикалық және синодикалық айлар.

Түйіндер сызығының қозғалысы. Айдаһар айы мен жылы.

Күннің және Айдың тұтылуы.

Тұтылудың шарттары мен жиілігі. Сарос.

Тұтылуды бақылаудың ғылыми мағнасы.