Экономикалық жүйелер және оның негізгі типтері.

Экономикалық жүйе ұғымы туралы әртүрлі көзқарастарды кездестіруге болады, соған байланысты әр түрлі оның анықтамалары бар.

1. Экономикалық жүйені шаруашылық механизмдерінің жиынтығы.

2. «Жалпы экономикалық теория» әдебиетінде экономикалық жүйе бұл экономикалық процестер жиынтығы –деген.

3. С.Нарматовтың «Экономикалық теория» кітабында экономикалық жүйе –шаруашылық субъектілерінің қатынастары, оларды реттеп отыратын институттардың байланыстары белгілі бір әлеуметтік-экономикалық түрде реттелген жүйе.

Экономикалық жүйенің қалыптасуы әр түрлі факторларға байланысты:

1.елдегі шаруашылық шешімдерін қабылдау жөніндегі шаралар жүйесі.

2.меншік құрылымы.

3.мақсат қою мен адамдарды еңбекке тарту механизмдері.

Экономикалық жүйелердің қалыптасуы туралы көзқарастар.

1.формациялық

2.өркениетті көзқарас

Қоғамның негізгі мәселелерін шешу тәсілдеріне байланысты экономикалық жүйе төмендегідей болып бөлнеді.

1Дәстүрлі экономика.

2Рыноктың экономика

3Әкімшілдік-әміршілдік экономика

4Аралас экономика

Қоғамдық ғылымның әртүрлі бағыттары экономикалық жүйелерді әртүрлі белгілерімен анықтайды.

Жалпы экономикалық жйелерді cыныпттау барысын да екі классикалық бағыт қалыптасты: формациялық және өркениетті.Формациялық ілімді марксистер дамытты. Қоғамдық –экономикалық формация-дегеніміз өзіне тән өндіріс тәсілімен, одан туындаған әлеуметтік және саяси қатынастармен, құқықтық нормалар мен мекемелермен сипатталатын адамзат қоғамының тарихи дамуының белгілі бір сатысы. Тарихта 5 қоғамдық экономикалық формациялардың өмір сүруін түсіндіреді. Олар: алғашқы қауымдық құрылыс,құл иеленушілік дәуір, феодализм, капитализм, социализм.

Экономикалық жүйелерді сыныптаудың екінші бағыты -өркениеттік (цивилизациялық). Цивилизация ұғымына мынадай түсініктеме берген:цивилизация:-civieis- азаматтың- «азаматтық қоғамның дамуының қол жеткен табысы».Цивилизациялық көзқарастың ерекшелігі, ол экономиялық жүйелер мен адамзат қоғамдарының даму сатыларындағы барлық укладтарға сипаттама береді. Сондықтан оқымыстылар цивилизациялық көзқарасты формациялық көзқарасқа қарағанда жалпы және нақтырақ деп бағалайды.

Мысалы, капиталистік шаруашылық жүйесіне дейінгі цивилизациялар төмендегідей сыныпталған:

- көшпелілер цивилизациясы.

- тау халықтары цивилизациясы.

- өзен-су цивилизациясы.

- антикалық,құл иеленушілердің цивилизациясы.

- Феодалдық жүйе.

- капиталистік жүйе.

Тақырып.Меншік қатынасы және кәсіпкерлік.

Меншік экономикалық категория ретінде..Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны.

Бірқарағанда меншік адам мен заттың арасындағы қатынас емес, сол заттар туралы адамдардың өзара қатынасы.Сондықтан меншік экономикалық қатынасқа жатады.

Меншік экономикалық категория ретінде адамдардың арасындағы иемдену қатынасын білдіреді.Бірсубьект затты иемденсе, онда басқалары иемдену мүмкіндігінен айырылады.Меншік қатынасы екі немесе оданда көп адамдар өмір сүруінен көруге болады. Меншіктің қатынастары кез -келген қоғамдық қатынастардың орталық буын болып табылады.

Меншіктің түріне қарай экономикалық қатынастарды сипаттауға болады. Меншікке қарай еңбекке белсінділік, жауапкершілік, сырапшылдық сезімдері -өзгеріп отырады.Меншіктің экономикалық жүзеге асыру мәселесі меншік құқықтарымен тығыз байланысты.

Меншіктің экономикалық жағын оның құқықтық жағынан ажырату оңай емес. Меншік құқығы- дегеніміз ол мемелекеттік заңдар мен басқа да нормативтік құжаттарда бекітілген мүліктін қатынастардың құқықтың нормалары.Құқықтық заңдарды меншік обьектілерін иелену,пайдалану және қожалық жасау құқықтары бекітіліп қояды. Меншік құқықтарын мемлекет бекітеді және қадағалайды.

Меншік дұрыс әрекет ету үшін меншік құқықтарының жүйесі болу керек.Оларға 11 меншік құқықтары жатады. Неғұрлым құқық орындалып отырса, соғырлым меншік іске асырылады.Жетілген меншік құқығы айқын меншік обьектілерінің иесін, кімнің пайдалану мүмкін екенін көрсетіп береді.