Азақстан астанасының Ақмолаға көшірілуі

Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында астананы Алматыдан Ақмолаға көшіру туралы мәселе көтерілді. Бұл көшу идеясын алғаш бастаушы мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев болды. 1993 жылдың соңында алғаш рет астананы Алматыдан республиканың басқа кез келген қаласына көшіру қажеттілігі туралы мәселе айтылды. Ал ресми деңгейде бұл бастама 1994 жылдың 6 шілдесіндегі Н.Ә. Назарбаевтың республиканың Жоғарғы Кеңесінде сөйлеген сөзінде мәлімделді. Депутаттар Президент идеясын колдады. 1995 ж. 15 қыркүйекте Мемлекет басшысы астананың Ақмолаға көшірілуі туралы Жарлық шығарды, сол жылдың 28 қыркүйегінде Үкімет оған мемлекеттік мекемелерді орналастыру комиссиясын құрды. Еліміздің Президентіне бас бастамашы ретінде бүл қадамның қажеттілігіне күмәнданғандарды сендіруге тура келді. Шынында да, астананы жаңа орынға көшіруге орынды себептер болды. Біріншіден, астананың солтүстікке ауысуы геосаяси жағдайлармен байланысты еді. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың «Еуразия жүрегінде» кітабында атап өткендей: «...Оның үстіне ел орталығы республиканың шекарасынан шамамен бірдей алыстықта болуы керек.

Екіншіден, астананың көшірілуі елдің индустриалды-инновациялық дамуын бекіту міндеттерімен негізделген болатын.

Үшіншіден, Алматының сол кездің өзінде өз дамуының аумақтық ресурсы таусылған. Қала жан-жағынан таулармен қоршалғандықтан, бұдан ары өсе алмады. Қала 400 мың тұрғынға жобаланған, ал қала халқының саны 1 миллион адамнан асты. Оның үстіне, оңтүстік мегаполистің сумен жабдықталуында проблемалар туды.

Төртіншіден, Алматының экологиялық жағдайы күрт нашарлады. Ал Ақмола экологиялық позициясы тиімді тегіс жерде орналасқан таза қала.

Бесіншіден, Ақмоланың ыңғайлы көлік коммуникациялары бар, ол әуе жолдары, темір жол және автокөлік магистральдары қиылысында орналасқан.

Ақмола жаңа астана ретінде халықаралық стандарттардың 32 параметрлеріне сәйкес келді: әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер, климат, ландшафт, сейсмикалық жағдай, қоршаған орта, инженерлік және көлік инфрақұрылымы, кұрылыс кешені, еңбек ресурстары және т.б.».

Астананы көшіру туралы шешім қабылданғанда Ақмола халқының саны 290 мың адам еді.

19. 1941-1945 жылдардағы соғыс. Шағын ғана мәлімет:

Екінші дүниежүзілік соғыс 1939 жылы Германияның Польшаға шабуылымен басталды. КСРО-ны жеңгеннен кейін фашистер Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстан аумағында Гросс-Түркістан рейхкомиссариатын құру, ал Қазақстанның Орталық, Солтүстік, Солтүстік Шығыс аудандарында Қарағанды, Новосібір және Кузнецк «Индустриалды облыстарын құру жоспары болды». Соғыстың алғашқы күнінен бастап Қазақстан майдан арсеналдарының біріне айналды (арсенал – күш-қуат, қару-жарақтар қоймасы).

1941–1945 жылдары барлығы 480 зауыт, фабрика, кеніш, шахта және өндіріс орындары салынды. Республикада өнеркәсіп өндірісі соғыс жылдарында 37 пайызға өсті, бұл соғыстың алдындағы төрт жылдағы өнімнен 2 пайыз жоғары болды. 1941–1945 жылдары Қазақстанның ауыл-село еңбеккерлері майданға 5829 мың тонна астық, 734 мың тонна ет және басқа азық-түліктер, өнеркәсіп үшін шикізат берді.

Соғыс жылдарында Кеңес Армиясының қатарына 1 млн 200 мыңнан аса қазақстандықтар шақырылды, 20дан астам атқыштар дивизиясы мен басқа да әскери бөлімдер құрылды. Майданға 14,1мың жүк және жеңіл автомобильдері, 1,5мың шынжыр табанды трактор, 110,4мың жылқы жіберілді.

Жүздеген мың қазақстандықтар ерлігі үшін ордендермен және медальдармен марапатталып, қазақстандық 500-ден астам жауынгер Кеңес Одағының Батыры атағын алды, оның ішінде екі қыз – Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова болды. Төрт қазақстандық Т. Бигельдинов, С. Луганский, И. Павлов, Л. Беда екі мәрте Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды. Рейхстагта Р. Қошқарбаев жеңіс туын тікті. Соғыстан кейін Батыр жұлдызы көрнекті әскер басшысы Б. Момышұлына берілді.

1933 жылы Германияда фашистік партия сайлауда жеңіске жетеді, оның жетекшісі Адольф Гитлер елде қатал тәртіп орнатты. Гитлерлік Германия өзінің соғыс жоспарын 1939 жылы бастады. 1939 жылы 1 қыркүйекте Германия Польша жеріне басып енуімен Екінші дүниежүзілік соғыс басталды. Германия 1941 жылы өзінің басты қарсыласы деп есептеген КСРО-ға аяқ тіреді. Біздің әдебиетімізде бұл Ұлы Отан соғысы деген атпен белгілі.

1941 жылы 22 қыркүйекте таңғы сағат 4 шамасында Герман әскері КСРО-ның батыс шекараларына ене бастады. Гитлердің соғыс жоспары «Барбаросса» деп аталды, ол жоспар бойынша КСРОны 3–4 айда жаулап алып, оны болашақ соғыс жорықтары кезіндегі шикізат, адам ресурсына айналдырмақшы болды.

Ұлы Отан соғысы жылдары КСРО бойынша 11600ден астам адам ерлігі ұшін Кеңес Одағының Батыры атағын алса, соның 497-і қазақстандықтар, ал 97 қазақтар болды. Ұлы Отан соғысы жылдары ең алғаш Кеңес Одағының Батыры атағын алған қазақстандық жауынгер К. А. Семеченко (1941 жылы 22 шілде) еді. Ұлы Отан соғысы жылдары Кеңес Одағының Батыры атағын алған ең жас қазақ жауынгері 18 жасар Ж. Елеусізов еді. 1941–1945 жылдары майдан шебінде соғысқа қазақтың 100-ге жуық ақын-жазушылары қатысты. Қасым Қайсенов, Әди Шәріпов сынды қаһарман партизандар жау тылында аянбай шайқасты. Ұлы Отан соғысы жылдары КСРО 27 млн азаматынан айырылды, оның шамамен 4101 мыңы қазақстандықтар. 1710 қала типтес мекен, 70 мыңдай ауыл-селолар қирады.

1945 жылы 9 мамырда Кеңес қызыл армиясы Германияның астанасы Берлин қаласының төбесіне Жеңіс туын тікті.