I тарау. ЛогопедияныҢ Ғылыми-теориялыҚ негіздері

Г. Н. Төлебиева, Г. Б. Ибатова

ЛОГОПЕДИЯ

оқулық

Қазақстан Республикасының Білім және

ғылым министрлігі бекіткен

Алматы, 2011

УДК 376(075)

ББК 74.3 я7

Л 65

Пікір жазғандар:

Р. А. Сулейменова - педагогика ғылымының докторы, профессор;

А. А. Тайжан - медицина ғылымының докторы, профессор;

Г. А. Абаева - педагогика ғылымының кандидаты, доцент.

Мірбекова, Г. С.Оразаева, Г. Н. Төлебиева, Г. Б. Ибатова

Логопедия. Оқулық: Жоғарғы педагогикалық оқу орындарының дефектология бөлімдерінің студенттеріне арналған оқулық (Қ. Қ. Өмірбекованың редакциясымен) – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2011.- 495 бет.

ISBN 978-601-217-205-8

Оқулық логопедия ғылымының негізін қалаған ғалымдардың зерттеулеріне, сондай ақ қазіргі кезеңдегі логопедия ғылымының теориядағы және тәжірибедегі жетістіктеріне сүйене отырып құрастырылған. Оқулықта

сөйлеу тілінің әр түрлі бұзылыстары, оларды анықтау, түзету жұмыстарының негізгі бағыттары, логопедиялық жұмыс мазмұны мен ұйымдастыру мәселесі қарастырылады. Оқулықта алғаш рет отандық авторлардың қазақ тілді балалардың сөйлеу тілінің бұзылуы, түзету әдістеріне арналған зерттеу нәтижелері бойынша мағлұматтар беріледі.

Оқулық дефектология бөлімінің студенттеріне, арнайы мекемелердің мамандары мен логопедтеріне арналған.

ISBN 978-601-217-205-8

ББК 74.3 я7

Г. Н. Төлебиева, Г. Б. Ибатова, 2011 ж.

қауымдастығы, 2011 ж.

МАЗМҰНЫ

АЛҒЫ СӨЗ_______________________________________________5

I ТАРАУ. ЛОГОПЕДИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1 БӨЛІМ. ЛОГОПЕДИЯ ҒЫЛЫМЫ_____________________________________________7

2 БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ-ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ МЕХАНИЗМІ_____________________________________________________ 14

3 БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ______________________________ 24

4 БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУЫН АНЫҚТАУ__________________________ 27

5 БӨЛІМ. ТІЛ КЕМІСТІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ___________________________ 61

6 БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІ КЕМІСТІКТЕРІН ТОПТАСТЫРУ___________________67

II ТАРАУ. СӨЙЛЕУ ТІЛІ БҰЗЫЛЫСТАРЫ ЖӘНЕ ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫ

7 БӨЛІМ. ДИСЛАЛИЯ____________________________________________ 74

8 БӨЛІМ. ДИЗАРТРИЯ___________________________________________________ 113

9 БӨЛІМ. РИНОЛАЛИЯ____________________________________________________ 151

10 БӨЛІМ. СӨЙЛЕУДІҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ__________________ 193

11 БӨЛІМ. АЛАЛИЯ______________________________________________________ 237

12 БӨЛІМ. АФАЗИЯ______________________________________________________276

13 БӨЛІМ. ДАУЫС ЖӘНЕ ОНЫҢ БҰЗЫЛУЫ________________________________304

14 БӨЛІМ. ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУЫ___________________ 320

III ТАРАУ. ДАМУЫНДА ТҮРЛІ АУТҚУЛАРЫ БАР БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІ ДАМУЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

15 БӨЛІМ. ЖАЛПЫ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ДАМЫМАУЫ_____________________ 359

16 БӨЛІМ. ЗИЯТЫ ЗАҚЫМДАЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ _______________________________________________________377

17 БӨЛІМ. ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ _____________________________________________ 385

18 БӨЛІМ. ЕСТУІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ____________________________________________ 387

19 БӨЛІМ. КӨРУ ҚАБІЛЕТІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ________________________________________________ 390

ІV ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ________ 393

V ТАРАУ. ӨЗІНДІК ЖҰМЫСҚА АРНАЛҒАН

ТАПСЫРМАЛАР_______________________________________________________ 413

ГЛОССАРИЙ___________________________________________________________ 493

АЛҒЫ СӨЗ

«Логопедия» оқулығы педагогикалық университетінің 5В0105–дефектология бөлімінің студенттеріне арналған. Оқулық мұғалім-дефектологтарды даярлау сапасын көтеруге, балалар, жас өспірімдер және ересектермен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың тиімділігін арттыруға бағытталған.

Оқулықтағы материалдар дефектология бөлімінің логопедия мамандығы бойынша білім берудің мемлекеттік стандартына және кредиттік оқыту технологиясының талабына, оқу бағдарламасына, жоспарына сай құрастырылған.

Оқулық қазіргі кезеңдегі логопедия ғылымының теориядағы және тәжірибедегі жетістіктеріне, логопедия негізін қалаған ғалымдардың зерттеулерінің нәтижелеріне сүйене отырып құрастырылған.

Қарастырылып отырған оқулықта логопедияның теориялық негіздері, сөйлеу тілінің бұзылу түрлері, олардың механизмі, себептері, белгілері (симптомдары), сөйлеу тілінің бұзылу түрлеріне байланысты тексеру және түзету жұмыстарының негізгі бағыттары, ерекшеліктері толықтай қамтылған.

Оқулық бірнеше бөлімнен тұрады. Әр бөлімде сөйлеу тілі бұзылысының сипаттамасы, этиологиясы, механизмі, симптоматикасы, топтастырылуы, логопедялық тексерудің әдіс-тәсілдері, тұзету жұмысының негізгі бағыттары қарастырылған. Әр бөлімнің соңында материал қорытындыланып, студенттердің білімін тексеруге, бекітуге бағытталған сұрақтар мен өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар берілген, ұсынылған әдебиеттер тізімінде жаңа әдебиеттер қамтылған. Бақылау сұрақтары мен тапсырмалардың мазмұны студенттердің ойлау қабілетін дамытуға, теориялық білімдерін тәжірибе жүзінде пайдалана білуге бағытталған.

Оқулықтың мазмұны, оның құрылымы, өзекті мәселелерге тоқталу, әр бөлімге байланысты өзін-өзі бақылау сұрақтары мен тапсырмалары, әдебиеттер тізімі логопедия пәні бойынша студенттердің өзіндік және ғылыми жұмыстарын белсендіруге кәіби дайындығының сапасын арттыруға ықпал етеді

Оқулықта қазіргі кездегі арнайы әдебиеттреде анықталып, толықтырылған сөйлеу тілі бұзылыстарының сипаттамасы және оқулықтың соңында глоссарий берілген.

Оқулықта алғаш рет отандық авторлардың қазақ тілді балалармен жүргізген зерттеулерінің нәтижесі бойынша мағлұматтар берілген. Мысалы, қазақ тіліне тән дыбыстардың бұзылу кемшіліктері және түзету тәсілдері (Өмірбекова Қ.Қ.); жалпы сөйлеу тілі дамымаған мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тіл ерекшеліктері (Ибатова Г.Б., Тулебиева Г.Н.); сөйлеу тілі бұзылған балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыста ұлттық ойындарды пайдалану (Оразаева Г.С.).

«Логопедия» оқулығы п.ғ.к., Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университетінің профессоры, педагогика білімінің халықаралық ғылым академиясының корреспондент мүшесі Қ.Қ. Өмірбекованың редакциясымен, п.ғ.к., доцент Г.С. Оразаева, ҚазҰПУ-ң арнайы педагогика кафедрасының аға оқытушылары Г.Н. Тулебиева., Г.Б. Ибатованың қатысуымен құрастырылған.

I ТАРАУ. ЛОГОПЕДИЯНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ